Qazaqstan tarihyn bızdıŋ ǧalymdar Resei tarihşylarymen bırge jazatyn bolsa, tömendegı şaiqasty qalai suretter ekenbız?
2014 jyly osy şaiqas turaly maqalam üşın jergılıktı bır gazet üstımnen şaǧymdanǧanda, olardy Berık Uäli men Amangeldı Qūrmetūly toqtatyp edı...
Däl bügıngı künderı İqan şaiqasyna 160 jyl toldy...
6-8 jeltoqsan 1864 jyl orys äskerınıŋ tarihyna qara kün bolyp engen.
Qypşaq Älımqūl men Sadyq Kenesaryūly bastaǧan şaǧyn qoldan oŋbai jeŋılıp, 113 orys-kazagy jer jastanǧan soŋ Türkıstan ölkesındegı orys otarşyl äskerınıŋ basşylyǧy patşa aldynda qalai aqtaludyŋ jolyn tauyp kettı.
Olar Peterburgke "Türkıstanǧa Qoqannyŋ 10 myŋ äskerı tūtqiyldan şabuyl jasap, 113 orys-kazagy qasyq qany qalǧanşa şaiqasyp erlıkpen qaza tapty" dep depeşa jıberedı..
Osy arqyly olar 2 jep bige, şyqty..
Bırınşıden, özderın aqtap qana qoiǧan joq, asa batyl etıp körsete aldy. Şaiqasqa qatysqandardyŋ barlyǧy Resei memlekettık nagradalarymen marapattaldy. Öleŋder jazyldy, kıtaptar şyqty, İqan tübınde eskertkış qoiyldy.
Ekınşıden, Türkıstandaǧy otarşyl äskerdı qarjylandyrudy ūlǧaityp, qarjynyŋ ülken bölıgın äsker basşylyǧy öz qaltalaryna basty.
Orys otarşy äskerındegı jemqorlyq turaly orys jazuşysy Mihail Evgrafovich Saltykov-Şedrinnıŋ 1869 -1872 jyldary jazylyp, keiın "Taşkenttık baibatşalar" ("Gospoda Taşkentsy") atty kıtap bolyp şyqqan pamfletterınen oquǧa bolady.
"V stepi şirokoi pod İkanom"
V stepi şirokoi pod İkanom
Nas okrujil kokanes zloi,
İ troe sutok s basurmanom
U nas kipel krovavyi boi.
My otstupali... on za nami
Tolpami tysiachnymi şel"
On put naş ustilal telami
İ krov struil na snejnyi dol.
My zalegli... svisteli puli,
İ iadra rvali vse v kuski.
No my i glazom ne smorgnuli,
Stoiali my... my - kazaki!
İ smert nosilas... my redeli;
Geroiski vse stoial kazak.
Pro plen my slyşat ne hoteli,
A etogo jelal nam vrag.
Derjalis my tri dnia, tri nochi,
Tri nochi, dolgie, kak god,
V krovi i ne smykaia ochi,
Zatem my rinulis vpered.
Vokrug valilis naşi bratia,
Kokanes koju s nih sdiral
İ basurmanskie prokliatia
Vosled nam s pulei posylal.
Svinsom probitye, lejali
Geroi naşi zdes i tam
İ sneg s prezreniem brosali
Gorstmi v liso svoim vragam.
İ obezglavlennoe telo
Rubil vrag v melkie kuski,
No my ne drognuli, i smelo
Vse jdali smert, kak kazaki.
No vot v stepnoi dali sverknuli
Rodnye russkie ştyki,
İ vse otradnee vzdohnuli,
Perekrestilis kazaki.
Potom vzglianuli brat na brata,
İ grustno stalo: mnogih net,
İ vse oni u supostata,
İ k nim vedet krovavyi sled.
İ etim sledom otstupaia,
Vrag trupy mertvye terzal.
No, naşi golovy sbiraia,
Svoih on bolşe naschital.
İ, sniavşi golovu s geroia,
Zlodei k sedlu ee viazal,
Chtob pohvalitsia posle boia,
Kak on s lejachim voeval.
İ mertvyh dlinnym karavanom
(Nam posle skazyvali tak),
Pokonchiv boiniu pod İkanom,
Povez podarok hanu vrag.
A my, sobrav tela geroev,
Mogilu vyryli, i v nei,
Dlia mira vechnogo, pokoia,
Zaryli vseh bogatyrei.
İ mar nasypali nad nimi;
Pust veki vechnye stoit
İ gromko s vetrami stepnymi
O naşei slave govorit!
Pust govorit, kak pod İkanom
Nas okrujil kokanes zloi,
İ kak my bilis s basurmanom
Za slavu rodiny sviatoi!
Sergei Zykov
Omir Shynybekuly
Ūqsas jaŋalyqtar
