Láńgi oıynynyń orny oısyrap tur

7418
Adyrna.kz Telegram

Berdibek Soqpaqbaevtyń «Ba­­lalyq shaqqa saıahat» at­ty týyn­dysyndaǵy láńgi te­bý­diń she­beri, kórshisi Elemes jaı­ly ke­zinde bar bala jata-jastana oqı­­tyn-dy. Sol Elemesti «láń­­­gi tebýden osy kósheniń chem­­pıony» dep áspetteıtin edi ǵoı. Bir qaraǵanda, ataýy qy­­zyq oıyndy búgingi bala bil­­mese kerek. HHI ǵasyrda, teh­­nologııalyq órleý dáýirinde ómir súrip jatqan bala bitkenge bul oıyn butyna butaq ja­py­­raqtaryn ilip alǵan tas dá­­ýirindegi jabaıylardyń oıy­­ny bolyp kórinýi de múm­kin. Iá, aıtsa aıtqandaı-aq, kom­­pıýterińdi «shashatyn», aı­pad deı me, aıfon deı me, búgingi jahandanýdyń ja­lyna jarmasqan jastar osy tehnıkanyń qulaǵynda oı­naıtyny málim. Al kishkene ba­­la­­lardyń da jıylyp alyp, asyq atyp, láńgi teýip jatqanyn kór­­meıtin boldyq búginde.

Onyń ornyna ınternettiń ıgiligine qa­nyp, agentińniń jiligin shaǵyp, maıyn ishýge qumbyldar kóp. Al besikte jatqan bala­nyń qolynda da uıaly telefon ne bolmasa te­le­dıdardyń pýlti… Mektep jasyndaǵy ba­­la­lardyń da kósheniń shańyn shyǵaryp, ýlap-shýlap jatqanyn kórmeısiń. Únemi kom­­pıýterdiń aldynda tesilip otyrý, dene qı­mylynyń az bolýynan balalar ara­syn­da túrli dertterdiń órship bara jatqanyn aıtyp, dárigerler dabyl qaǵýda. Alaıda… Ba­lalardy eptilikke, shap­shań­dyqqa, mer­gen­dikke baýlıtyn asyq oıyny umytylyp ba­rady. Máseleniń mánisine te­re­ńirek úńil­sek, úlkenderge baryp tireletin sy­qyldy. Óıtkeni nemeresi úshin júrgen je­rinde asyq jınap júretin qarııalarymyz azaı­dy. Dúnıeniń bar sıqyry sonda ǵana sııaqty kórinetin alaqandaı temirge úńilip otyratyn nemerelerge «asyq oına» dep aıta almaıtyny ras endi. Kezinde «Asyq oınaǵan azar, dop oınaǵan tozar, bárinen de qoı baǵyp, quıryq-baýyr jegen ozar» dep urandattyq. Biraq asyq oınaǵan azyp ket­ken joq, dop oınap, tozyp ketken taǵy esh­kim joq. Qoı baqqannyń da baǵy janyp ketkeni shamaly. Degenmen paıdasy bol­masa, zııany joq osy oıyndar zamana kó­shimen shańǵa kómilip kómeskilenip qalyp bara jatqany ókinishti. Asyq shirkinniń al­tyn­­men aptalyp, kúmispen kúptelip ká­desyıǵa aınalǵany bolmasa… Biraq oǵan da kú­pirlik qylmaı, shúkir deýimiz kerek sııaq­ty. Asyq oınaǵannyń ornyna boý­lıngti qup kóretinder kóp. Osylaısha, aýyl­daǵynyń aýzy ju­par ańqymaıtynyn dáleldep júrmiz. Tórge ozǵan oıyndardyń ishinde golf te júr. Dáldikti, mergendikti synaı­tyn mun­daı oıyndardy atam qazaq baıa­ǵyda-aq shy­­­ǵaryp qoıǵan. Tek onyń búginde bosa­ǵa­da sy­ǵalap qalǵany bol­masa… Ma­man­dar­dyń aıtýy boıynsha, asyq oıyny ba­lanyń kó­­rý qabiletin jaq­sar­týǵa tap­­tyr­maıtyn em kórinedi. Oı óri­sin damytýǵa da sep. Odan qalsa, eptilikke, esepke úı­re­te­di. Asyqty dál­de­gende mı tamyrlary ke­ńe­­ıip, jumysy jaq­saratyn kórinedi. Qolǵa ustap ıirgende, saýsaq pen alaqandaǵy júı­ke núkteleri oıanyp, mı tynyǵady. Jalpy, asyq oıyny balany júıriktikke, eptilikke úı­­retip, kózin qyraǵy etedi. Burynǵysha emes, búgingishe aıtqanda, asyq oınaǵan ba­la azbaıdy da, toz­baıdy da, qaıta oz­ba­sa… Qa­zaq bala­synyń onda da aýyl bala­sy­nyń    asyqtan keıingi oıyn – láńgi. Qoı­dyń úl­­­pildegen júndi terisine qor­ǵasyn quıyp, láń­gi etedi. Bir qaraǵanda, láńgi men dop te­bý, asyq atyp, shybyq miný aýyl ba­la­sy­nyń ulttyq oıyny tárizdi. Al qa­lalyq bala mun­daı oıyn túri bar ekeninen ha­barsyz, tip­­ti atyn da bilmeıdi. Bir ǵana asyq oıy­ny­­nyń «Úsh taban», «Bir taban», «Áı­zik», «At­­paqyl», «Shy­ǵý», «Qu­mar», «Ta­ǵan», «Sheń­ber», «Shik-Búk», «Qaq­­pa­qyl», «Iir­me­kil», «Je­me­kil», «Han­ta­­la­paı», «Qora», «Al­shy» de­gen túrge bó­li­ne­tinin kópshilik bile bermeýi múm­kin. Atal­­mysh oıyndy oı­na­ǵanda dene mú­she­le­riniń barlyǵy qoz­ǵa­lysqa túsedi. Al lá­ńgi oıynynda aıaq qı­my­ly jaqsara túsedi. Átteń degizerligi, ult­tyq oıyn re­tin­de ata-babalar ardaq tut­qan asyq pen láńgi bú­ginde umyt bola bas­tady.

Láńgi dala oıyny ma?

Zamanyna qaraı oıyn túri de ózgerip otyratyny qalypty jaǵdaıdaı qabyl­danatyny bar. Rasynda, burynǵy asyqtyń or­nyn boýlıng pen golf bassa, ázirge láń­­giniń ornyn basatyn oıyn túri ta­byl­maı tur. Búginginiń balalary láńgi oı­na­maq tú­gil, shybyqty at qylyp minbeıdi, men­­­sin­beıdi. Oı órisi damyp ketken, ishten bá­rin bilip týatyn búginginiń balalary counter strike-ty oınaǵanda aldyna qa­ra sal­maıdy. Osylaısha ózimen-ózi tu­ıyq­­ta­lyp, ózge eshkimdi jaqtyrmaıtyn, sóı­leý tú­gil, oılaý qabileti damymaı qal­ǵan ur­paq ósip keledi. Al burynǵynyń bal­­dary bolsa, eptiliktiń de, sóz­ýar­lyq­tyń da túbin túsiretin-di. Munyń bári jap­paı oıyn oı­naý kezinde damıtyny bel­gili. Kezinde osy láńgi oıynyn janyn sa­­lyp oınaǵan aǵa býyn ókilderi soǵan baı­­lanysty oqý úlgerimderine de áser et­kenin jasyrmaıdy. Balalardy bul oıyn­ǵa degen qumar­lyq­ta­rynan qaıtarý úshin muǵalim bitken ne istemegen deseńizshi. Ata-anasyn sha­qyr­typ, buryshqa turǵyzsa da, qoıǵyza al­maǵan. Tipti «gryja dıskov» degen dertti bolatynyn qulaqtaryna quısa da, alǵan betterinen qaıtara al­map­ty. Láńgige degen «mahabbat» balalardy usaq urlyqqa da ıtermelese kerek. So­ıyl­ǵan qoıdyń te­risinen oımaqtaı etip oıyp alyp, qor­ǵasyny bar zattyń bárine jaý­daı tıse kerek. Osylaısha, óz za­ma­nynda jappaı beleń alǵan «blatnoı» oıyn túri búgingi balanyń betin burǵyza almaı tur. Degenmen joǵalyp barady dep jylana berýge de bolmas, ótken jyly Qyzyl­or­dada láńgi oıynynan chempıonat ótti. Oǵan 60 jasqa deıingi barlyq tilek bil­dirýshiler qatysyp, oıynnyń kórigin qyz­dyrǵan bolatyn. Biletinder baryn salsa, bilmeı­tin­der úırenýge talpynyp, qyzyǵýshylyq tanytqan. Osylaısha, óship bara jatqan oıyn túrine jańasha ómir syılaǵan bas­ta­mashyl top láńgi oıynyn pa­tentteýge de nıet bildirgen bolatyn. Kókpar, qyz qýý, báıge, jamby atý syndy ulttyq oıynda­ry­myzdyń qatarynan oıyp turyp oryn al­masa da, láńginiń de ájep­teýir aty bar. Osy oıyn túrin qatarǵa qo­syp, qazaqtyń qara domalaqtaryna qaıta usynsaq, utarymyz kóp bolar edi. Ony úı­retýdiń de qajeti joq. Óıtkeni atasy oı­naǵan, ákesi oınaǵan. Ýaqyttyń joqtyǵyn aı­typ, yzyń­daı bermeı, tapjylmaı oty­ryp te­le­dıdar qaraıtyn balańyzdy kók já­­shiktiń aldynan julyp alyp láńgi ustat­sa­ńyz, densaýlyǵyna da paıda, ózińizge de paıda.

Qaraqul YBYRAIYM, Ońtústik Qazaqstan oblystyq oftalmologııa ortalyǵy bas dárigeriniń orynbasary:

– Búginde balalar arasynda ja­qyn­nan kórýshilik basym. Alystan kórý qabileti kemshin. Mektepte parta men taq­tanyń araqashyqtyǵy, anaý aıt­qan­daı, uzaq emes ekeni belgili. Kom­pıý­ter­­de de azǵana qashyqtyqtan qaraý kó­­rý qabiletin nasharlatady. Kózil­di­rikke táýeldilerdiń qatary kóbeıip ba­rady. Asyq oınaǵanda balanyń kórý qa­bi­letin jaqsartýǵa múmkindik mol. Dene qı­mylyn kóp qajet etetin oıyn­nyń bá­riniń ósip kele jatqan bala aǵ­za­syna paıdasy kóp.

Qalmurat AIMAHANOV, zeınetker:

– Rasynda, búginde balalar oıyny adyra qalyp bara jatqandaı. Buryn­dary bala bitken kósheni basyna kóte­rip, dop qýyp, shýyldap jatatyn. Qazir qarasań, úıirilip otyra qalyp sýlıfa deı ma, domalaq qaǵazdy aınaldyryp oınap otyrady. Balanyń jetilýine oıynnyń oń áser etetini sózsiz. Ásirese dene qımylyn jetildiretin oıyndar jaqsy.

 Oıyn-tarıh 

Aıtylmasa da, jazylmasa da, dala zańyndaı qabyldanatyn qaǵıdalar osy oıynǵa da qatysty. Láńginiń shyǵý tarıhyna úńilsek, Ortalyq Azııa elderindegi kóshpendi taıpalar arasynda paıda bolǵan kórinedi. Únemi at ústinde júretin jaýyngerler muny deneshynyqtyrý retinde oınasa kerek. Taqym men aıaqtyń myqtylyǵyn shynyqtyrýda taptyrmaıtyn tásil de osy bolǵan. Jaýyngerlerdiń bul jattyǵýy keıinnen erejesi bar oıynǵa aınalǵan.

 



 Gúljan KÓShEROVA, 
«Alash aınasy».
 

Pikirler