Balany orys mektebine berdiń be, bitti, ol bala qaıtyp qazaq bolmaıdy!

2165
Adyrna.kz Telegram
????????????????????????????????????
????????????????????????????????????

Men – alys-jaqyn shetelderde 18 jyl jumys istep, sonan keıin Qazaqstanǵa qaıta oralǵan qazaqpyn. Sondaǵy aıtpaǵym – bizdegi keıbir «máseleler» týraly.
Shetelde bári ashyq, bári jarııa isteledi ǵoı. Máselen, úıdegi bir balamyz óte qorqaq delik. «Balamyz tym qorqaq…» deımiz de, ózimiz jaıbaraqat júre beremiz. Al shetelde álgi balany psıhologqa, dáriger-ǵalymǵa alyp barady. Óıtkeni, qorqaqtyq – aýrý. Aýyr dert.
Shetelde júrgenimde osy she­teldikterdiń elgezektigine talaı ret tańǵaldym. Eger Japo­nııa­da japon balalary japon tilin bilmeı, ózge tilde sóıleı bastasa (árıne, Japo­nııa buǵan eshýaqytta jol ber­meıdi! Men muny tilge tıek re­tinde alyp otyrmyn), sol kúni-aq búkil Japonııada dabyl qaǵylady. Bul ne? Bul qandaı qubylys? Bul neden shyqqan? Japon balasynyń japon tilin bilmeýi degen ne sumdyq? Mem­leket qaıda qarap otyr? Úkimet she? Ne kerek, bul másele búge-shigesine deıin tekserilip, memleket tarapynan tıisti shara qoldanylady. Al bizde she? Ot­basyn bylaı qoıyńyz, tutas aýyl, tutas aýdan, tutas oblys qazaqsha sóıle­mese de eshteńe demeımiz.
Germanııada dál qazir 8 mıl­lıonǵa jýyq túrik turady. Bulardyń deni – qara ju­mysshy­lar. Biraq, Germanııa úkimeti «Bizde 8 mıllıon túrik tura­dy ǵoı, bularǵa óz tilindegi mektep, gazet-jýrnal, mádenı ortalyq ashyp bereıik» degen emes. Dege­nińiz ne, sol 8 mıllıon túrik tarapynan osyndaı usynystar bolǵan kezde, oǵan qatań tyıym salyp, túrikterdi endigári aýzyn ashpaıtyndaı etip tastaıdy. Al endi biz túrli ulttardyń mádenı ortalyq­taryn, mektepterin ashyp tastadyq. Bul qaı myrzasyný?
Shetelde júrgenimde, ási­rese, «orys tilinde jazatyn qa­zaq jazýshysy» degendi shetel­dik áriptesterime túsindire almaı-aq qoıdym ǵoı. Sonan keıin olar mán-jaıdy suraıdy. Men túgel aıtyp shyǵam. Sodan soń olar «E,e, ondaı jazýshyny orys jazýshysy» dep atasańdar da bolady ǵoı. Jazýshynyń ultyn anyqtaıtyn ne? Tili. Til – jazýshynyń qaı ulttan ekendigin bildiretin birden-bir shart. Kimde-kim qaı ulttyń, eldiń mádenıetin oıy men boıyna kóbirek sińirse, ol sol tilde jazady. Orys tilinde jaza ma, ol – orys jazýshysy. Jáne de ol sol jazǵanymen, az da bolsa orys ádebıetiniń, orys tiliniń, orys mádenıetiniń aıasyn ke­ńeıtti. Soǵan úles qosty. Demek, ol – orys jazýshysy. Ony «qazaq jazýshysy» dep nege ózderińdi ózderiń aldaısyń­dar?» deıtin. Qazir qarap otyrsam, solardiki durys eken.
Al biz áli kúnge deıin orys tilin, orys ádebıetin, orys mádenıetin, orys ónerin damytyp júrgen qazaqtardy «qazaq jazýshysy», «qazaq mádenıet­tanýshysy» jáne t.b. dep ózi­miz­di de, ózgeni de aldap júrippiz.
Balany orys mektebine berdiń be, bitti, ol bala qaıtyp qazaq bolmaıdy. Óle-ól­genshe orys tiliniń, orys mádenıetiniń múd­desin kózdep ótetin bolady. Biz baıǵus eń bolmasa osyny da aıta almaımyz ǵoı. Al shetelde munyń bári ashyq, jarııa aıtylady. Biz de osyndaı ashyq­tyqqa, jarııa­lylyqqa qashan qol jetkizer ekenbiz?

Saǵadat SYRYMULY 

Pikirler