Iran halqy jańa prezıdentin saılady. Memleket úshin mańyzdy tańdaýda eń kóp daýys jınaǵan - reformashyl kandıdat Masýd Pezeshkıan. Ol ekinshi týrda jeńiske jetti. Jańa prezıdent saılaýda 53,3 paıyz daýys jınady.
TOǴYZYNShY PREZIDENT TÝRALY NE BELGILI?
1979 jylǵy ıslam revolıýııasynan keıin toǵyzynshy prezıdent retinde saılanǵan Masýd Pezeshkıan 69 jasta. Ol 1954 jyly 29 qyrkúıekte Mohabad qalasynda dúnıege kelgen. Associated Press agenttiginiń habarlaýynsha, Irannyń jańa prezıdentiniń ulty – ázerbaıjan, ol óz ana tilin de jaqsy biledi. Ol saılaý naýqany kezinde de óziniń túrik ekenin jasyrmaǵan, ázerbaıjansha maqaldar aıtyp júrgen. Iranda túrik, ázerbaıjan ataýynyń kóp aıyrmasy joq.
Masýd Pezeshkıan – burynǵy kardıohırýrg, birneshe jyl Tabrız medıınalyq ǵylymdar ýnıversıtetin basqarǵan. Ol 1997 jyly Irannyń densaýlyq saqtaý vıe-mınıstri bolǵan. 4 jyldan soń, 2001-2005 jyldary densaýlyq mınıstri bolyp taǵaıyndalǵan.
Iran-Irak soǵysy kezinde Pezeshkıan áskerı dáriger bolyp, maıdanǵa medıınalyq brıgadalardy jibergen. Keıinnen soǵys múgedekterin emdep, saýyqtyrý jolynda shet eldermen kóptegen kelissózder júrgizgen.
Pezeshkıan saıasatqa 2000-shy jyldardyń basynda aralasa bastaǵan.
JAŃA PREZIDENT JAŃA IRAN JASAI ALA MA?
Iran prezıdenti bolyp saılanǵan Masýd Pezeshkıan alǵash ret 2013 jyly prezıdenttik saılaýǵa tústi. Alaıda úmitker sol saılaýda ózge kandıdattyń múddesi úshin óz kandıdatýrasyn alyp tastaǵan. Keıinnen 2021 jylǵy saılaýda Pezeshkıannnyń kandıdatýrasy saılaýǵa jiberilmeı, biliktiligi tómen dep tanylǵan.
Saıasatker Iran úkimetin synap, AQSh-pen qarym-qatynasty jaqsartýdy, sondaı-aq Irandaǵy áıelderdiń bostandyǵy týraly taqyrypty jıi kótergendigimen tanymal.
Irandyq basylymdardyń habarlaýynsha, Masýd Pezeshkıan Iranda ishki saıasattaǵy lıberaldy baǵytty jaqtaýshy bolyp sanalady.
«Biz hıdjab týraly zańǵa qurmetpen qaraıtyn bolamyz, biraq eshqashan áıelderge qatysty óktemdik nemese adamgershilikke jatpaıtyn áreketter bolmaýykerek», - dep atap ótken saıasatker saılaý naýqany kezinde.
Odan bólek, Pezeshkıan óziniń saılaýaldy naýqanynda «Irannyń búkil álemnen oqshaýlanýyn toqtatýǵa» ýáde bergen.
2022 jyldyń qyrkúıeginde hıdjab tártibi kúsheıip, stýdent qyz Mahsa Amını sonyń alǵashqy qurbany bolyp, elde jappaı narazylyq bas kótergende Pezeshkıan qyzdyń ólimine bılik kináli dep batyl málimdeme jasaǵan.
«Bul bizdiń kinámiz. Biz dinı senimdi kúshpen engizgimiz keledi. Ǵylymı turǵydan bul múmkin emes», - degen sonda bolashaq prezıdent.
STRATEGIIa EMES, TAKTIKA
Reformatorlyq baǵytty ustanatyndyqtan, jáne onyń «oqshaýlanýdan shyǵý» týraly urandary Pezeshkıan syrtqy álemmen oń baılanys ornatady degen talpynystan habar beredi.
Sońǵy jyldary sankııalardan sansyraǵan Iranda turǵyndardyń kópshiligin jastar quraıdy. Jyl saıyn demografııa ósimi de joǵary. Bul joǵary bılikte otyrǵan jasy ulǵaıyp qalǵan aıatollalardy da alańdatady. Munyń aldynda konservator Ibragım Raısı prezıdent bolǵan kezde joǵary bılik tuıyqtalyp, qoǵam talaptaryn jaýap bere almaıtyndaı tyǵyryqqa tirelgeni baıqalǵan. Sondyqtan da reformator saıasatkerdiń prezıdent boly saılanýy Iran qoǵamy, halqy úshin de, joǵary bıligi úshin de tıimdi desedi sarapshylar. Mundaıda Pezeshkıan bir jaǵy daýys berýshi kópshiliktiń aryzyn oryndaýǵa tyrysady, ekinshiden, joǵary bılik úshin reformator prezıdent qalqan qyzmetin atqarady. Iaǵnı, kemshilikter úshin buryn biryńǵaı konservatorlar synalyp kelse, endi mundaı synnyń jaýapkershiligi eki baǵytqa áser etpek.
Iranda prezıdent atqarýshy bılik qyzmetin atqarady. Joǵary bılik rýhanı kósem aıatolla Álı Hameneıdiń qolynda. Sondyqtan prezıdent eldiń strategııalyq baǵytyna áser ete almaýy múmkin. Biraq úkimet basshysy retinde taktıkany ózgertýge yqpal ete alady.
Aıta keteıik, 19 mamyr kúni Irannyń segizinshiprezıdenti Ibragım Raısı áýe apatynan qaza boldy. Sodan keıin eki týrdan turatyn kezekten tys prezıdent saılaýy ótti.
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
