Jańa dáýirdegi rýhanı jańǵyrý degen baǵyt 19 ǵasyrda bastaý alǵan. Munyń basy-qasynda qazaqtyń demokrat aǵatýshylarynyń turǵany anyq. Bul rette Ybyraı Altynsarın jaıly sóz qozǵamaý múmkin emes.Óıtkeni, qoǵamdyq oı-sana jaıly aıtylǵanda Ybyraı Altynsarınniń esiminiń atalýy zańdylyq.
Ybyraı Altynsarın bilimin júıeli jetildirýdiń nátıjesinde óz zamanynyń asa bilimdi azamaty boldy. Orys pedagogıka ǵylymynyń tarıhy men óz tusyndaǵy jaǵdaıyn tereń zerttep bilý ony qazaq halqynyń asa kórnekti aǵartýshysy etip qalyptastyrdy.
Ol óz deńgeıinde aldyǵa qoıǵan maqsatyna jetti. 1860 jyly Torǵaı qalasynda qazaq balalary úshin mektep ashyp, ózi sol bilim oshaǵynda orys tilimen sabaq berdi. Osy kezden bastap onyń aǵartýshylyq qyzmeti bastaldy.
Aınalasy 4 jyldyń ishinde mektep-ınternat ashyldy. Onyń irge tasyn qalanýyna Ybyraı Altynsarınniń ózi súbeli úles qosty. Jan-jaqty
úgit-nasıhat jumystary júrgizilip, nátıjesinde 16 bala oqýǵa jazyldy. Sáıkesinshe, bilimge qushtar jastardyń qatary artty, atalmysh mektepke barýshy oqýshy sany arta bastady.
Ol tek bilim sapasyna basa nazar aýdaryp qana qoımaı, mektepterdi jabdyqdaýǵa deıin qadaǵalady. Tipti, qazaq dalasynda qyzdardyń oqýyna sebepker bolǵanda Ybyraı Altynsarın bolatyn. Onyń bastamasymen qyz balalarǵa arnalǵan birneshe mektep ashyldy. Sonyń biri 1886 jyly ashylǵan mektep ınternaty, onda 211 qyz bilim aldy.
Qyzdar tárbıesi, qazaq áıelderine bilim berý isi de Altynsarınniń esimimen tyǵyz baılanysty. Yrǵyz qalasynda qazaq qyzdaryna ınternaty bar arnaýly mektep ashyldy. Bala psıhologııasynyń jalpy sıpaty týraly taqyrypty alǵash ret taldaǵan Y. Altynsarın bolatyn.
Y. Altynsarın 1860 jyldardan bastap, jergilikti jerlerde mektep ashý isimen aınalysady.
Ol óziniń ustazdyq qyzmetine baılanysty qazaq jastaryn oqytyp-tárbıeleý máselesin eń basty másele dep eseptedi. Onyń shyǵarmalarynda ekinshi bir ózekti másele – jastardy túrli jaqsy qasıetterge baýlý, jaman isterden jırendirý edi. Y. Altynsarın óz shyǵarmalarynda eńbek adamynyń ómir jónindegi kózqarasyn keńeıtip, onyń boıynda jaqsy qasıetterdiń qalyptasýyna áserin tıgizetin, sondyqtan da árbir ata-ana eńbektiń osyndaı jasampazdyq qasıetin balaǵa kishkentaıynan uǵyndyra bilýdiń qajettigin aıtady.
Rasynda keshegi qazaq qoǵamynda bilimimen shyraǵyn jaqqan tulǵany tanyp, bilý urpaq úshin ózekti bolýy tıis. Sebebi, Ybyraı Altynsarınniń basty mıssııasy - qazaq qoǵamyna paıdasyn tıgizý edi.
