Kreditterdı keşıru arqyly bilık halyqqa ǧana emes, qorǧaştai qoryp, ünemı «sauyqtyryp», qarjylai kömegın aiamai kele jatqan bankterge de jaqsylyq jasamaq.
Būrnaǧy künı azamattardyŋ boryş jüktemesın azaituǧa qatysty QR Ükımetınıŋ qaulysy jariialandy. Būl – memleket basşysynyŋ 26 mausymdaǧy «Qazaqstan Respublikasy azamattarynyŋ boryş jüktemesın azaitu şaralary turaly» Jarlyǧyn jüzege asyru jolyndaǧy kezektı prosedura. Atalmyş kömek 500 myŋ adamdy qamtymaq. Onyŋ ışınde 250 myŋ adamnyŋ nesiesı tolyqtai jabylady dep kütılude. Būryn soŋdy bolmaǧan bastamaǧa būqara «bärekeldı» dep-aq jatyr. Bıraq. İä bıraq būl igı ıstıŋ kölegeilı tūstary da joq emes. Mäselenıŋ tärıs jaǧy degende köpşılık «kredit keşırılse, el jatypışer jalqauǧa ainalmai ma» degen pendeşılıkke köŋıl bölıp jür. Bız onyŋ saiasi reŋkterıne toqtalyp körmekpız.
Aldymen kredittı keşıru – bilıktıŋ kompromistık qadamdarynyŋ bırı bolǧanyn aita ketken oryndy bolar. Jyl basyndaǧy bes büldırşınnıŋ qazasy jyldar boiy qordalanyp kelgen mäselelerdıŋ betın aşqany köptıŋ esınde. Artynşa köpbalaly analar bas köterıp, naqty talap qoidy. Üi berıŋder, jūmys kerek, qysqasy jaǧdaiymyzdy tüzeŋder, bızge de bır uaqyt köŋıl bölıŋder dedı. Joǧarydaǧylar halyqtyŋ būl jolǧy köŋıl-küiın baǧamdap, onymen sanaspau mümkın emestıgın tüsındı. Ūzamai atauly äleumettık kömek taǧaiyndap, jeŋıldetılgen baspana baǧdarlamasyn qabyldauǧa mäjbür boldy. Prezident sailauy nauqany aiasynda ötken televiziialyq debatta «Aq jol» partiiasynyŋ töraǧasy Azat Peruaşov partiia tarapynan parlament qabyrǧasynda köpbalaly otbasylardy qoldauǧa arnalǧan tūrǧyn-üi baǧdarlamasyn ūsynǧanda bilıktıŋ qabyldamai qoiǧanyn aitqan bolatyn. Sondyqtan bır kezderı qajet dep tappaǧan bilıktıŋ būl qadamy mäjbürlık emei nemene?!
Tüsıne bılgenge analardyŋ belsendılıgı qoǧamǧa ǧana emes, qoǧamdyq sanaǧa da bırşama özgerıs äkeldı. Endı-endı aiaqqa tūryp kele jatqan azamattyq qoǧamnyŋ ırgesı qataia tüsıp, halyq qalyŋ «ūiqydan» oiana bastady. Būl äsırese prezident sailauynda elektorattyŋ belsendılı, täuelsız baqylauşylardyŋ köptıgı, halyqtyŋ özgerıske daiarlyǧy negızınde erekşe körınıs berdı. Būny aqordadaǧy polittehnologtar da baiqamai qoimady. Halyqtyŋ bank aldyndaǧy bereşegın azaitu sol polittehnologtardyŋ oilap tapqan kezektı «tuyndysy» bolsa kerek. Alysty oilaityn olar aldaǧy parlament sailauynyŋ qarsaŋyndaǧy qoǧamdyq köŋıl-küidıŋ dūrys boluyn oilamady deisız be?! Joq, ärine! Ne deimız, asa sättı jürıs! Eldıŋ saiasi belsendılıgın bäseŋdetıp, yqylasyna bölenu üşın, bilıktıŋ reitingın köterude 105 mlrd teŋgenı qūrban etuge bolady. Boryştyq jüktemenı azaituǧa osynşa somadaǧy qarjy jūmsalmaq. Būnyŋ 85,5 mlrd teŋgesı respublikalyq biudjetten, iaǧni halyqtyŋ aqşasynan, 17 mlrd teŋgesı Qarjy ministrlıgınıŋ enşıles kompaniiasy – Problemalyq kreditter qorynyŋ obligasiialaryn şyǧaru arqyly alynbaq.
Kreditterdı keşıru arqyly bilık halyqqa ǧana emes, qorǧaştai qoryp, ünemı «sauyqtyryp», qarjylai kömegın aiamai kele jatqan bankterge de jaqsylyq jasamaq. Istıŋ kölegeilı tūsy dep otyrǧanymyz osy. Būl qarjylyq ūiymdar üşın tabystyŋ töte joly. Bankter äleumettık tūrmysy tömen otbasylarǧa nesie berude belgılı bır täuekelge barady. Osy rette memleket olardyŋ qaitarylmai jatqan aqşalaryn bır demde şottaryna audara salmaq. Basyŋdy auyrtyp, «qaşan töleisıŋ?» dep är klietpen qyrqysyp jatudy qajetı joq. 250 myŋ adamnyŋ nesiesınıŋ jabylatyny bankterdıŋ 250 myŋ «qaterden» qūtqarady degen söz.
Aitpaqşy, memleket bankter men şaǧyn qarjy ūiymdaryna aiyppūl men ösımpūldyŋ 70 paiyzyn özderıne töletpek. Töletpek bolǧanda, auadan jasalǧan ǧaryştyq paiyzdyq ösımpūldar alynyp tastalady. Bary sol ǧana. Bankter būdan eşqandai şyǧyn körmeidı. Kerısınşe, memlekettıŋ aiyppūl men ösımpūldyŋ qalǧan 30 paiyzyn satyp aluynan paida köredı. Osy jerdegı jekemenşık qarjy sektorynyŋ bilıktıŋ «ösımpūldy alyp tastaŋdar» degenıne yŋ-şyŋsyz kelısuınde talai kınarat jatyr. Aldymen aŋǧartatyny – bankterdıŋ basybailyǧy. Daǧdarysty jeleu etıp «sauyqtyru» aiasynda qazynadan milliardtap qarjy alǧan soŋ baǧynbai qaitsın. Ekınşıden, bankter paiyzdarynyŋ tym joǧarylyǧynan qoǧamnyŋ ösımpūldardyŋ eseptelu jüiesıne nazar audaruyna müddelı emes. Sondyqtan «ūrynyŋ arty quys» demekşı, basy artyq äŋgımeden özderı äşkerelenıp qalǧysy kelmeidı.
Nesielık jüktemenı jeŋıldetu bırneşe sanattan tūratyn äleumettık tūrmysy tömen otbasylardy qamtityny belgılı. Al qai bank qanşa alatyny äzırge bäimälım. Ne de bolsa, eldegı ırı bankterdıŋ ielerı: Timur Qūlybaev, Qairat Satybaldyūly, Vicheslav Kim, Bolat Ötemūratov, Ǧalymjan Esenov, Vladislav Li, Alidjan İbragimov syndy oligarhtar memlekettıŋ esebınen qaltalaryn bır qampityp alatyny anyq.
Būl bır rettık aksiia halyqtyŋ jaǧdaiyn jeŋıldetkenımen, mäselenı tübegeilı şeşe almaidy. Elde jūmys oryndary jetıspeidı. Tiısınşe halyqtyŋ tūraqty tabysy joq. Sonyŋ saldarynan äleumettık ahual tömendep, banktıŋ esıgın toruyldap jürgenı. Problema keşendı, jüielı şara qoldanudy qajet etedı. Äitpese būndai aksiialardyŋ äserı keşegı aptap ystyqta sebelep ötken Almatynyŋ jaŋbyryndai ǧana bolady.
Derekköz: Qamshy.kz, Melıs Seidahmetov
"Adyrna" ūlttyq portaly
