Raqymjan Qoşqarbaevty paş etken Käkımjan Qazybaev

Bügın jazuşy, qairatker Käkımjan Qazybaevtyŋ tuǧanyna 95 jyl tolyp otyr.  Eŋbek jolyn  "Leninşıl jas" (qazırgı “Jas Alaş”) gazetınde ädebi qyzmetkerlıkten bastaǧan ol örlegen kezınde QazTAG direktory, Qazaqstan kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ ideologiia hatşysy boldy. Käkımjan Qazybaev 1958 jyly alǧaş ret Raqymjan Qoşqarbaev turaly zertteu maqala jazyp, batyrdyŋ soǧys kezınde alǧaş Reihstagqa Jeŋıs tuyn tıkkenın qūjattarmen däleldep, köpşılıkke paş ettı. «Jas qazaqtyŋ erlıgı» («Leninşıl jas», 21.11.1958), «Reihstagqa tu tıkken jıgıt» («Sosialistık Qazaqstan», 21.09.1960), «Reihstagtaǧy tūŋǧyş jalau» («Jūldyz» №11, 1960), «Reihstagtaǧy jeŋıs tuy» («Prostor» №5, 1961)  degen maqalalary ünemı tolyqtyrylyp, jaŋa derekterımen baiytylyp, jariialandy.    «Leninşıl jas» gazetınıŋ tılşısı Käkımjan Qazybaev qazaq jurnalistikasynyŋ damuyna airyqşa üles qosqan buynnyŋ bel ortasynda jürdı. Jas jurnalist osy gazette ūlttyq ruhty köteretın tanymdyq materialdardy köptep jazǧan. Sonyŋ ışınde eŋ erekşesı ärı qazaq jūrty üşın maqtan tūtarlyq eŋbegı – Reihstagqa tu tıkken daŋqty batyrymyz Raqymjan Qoşqarbaev turaly kölemdı zertteu maqalasyn jazyp, ädıldıktı qiia tartqan imperiianyŋ talai jyl jasyryp kelgen şyndyǧyn elge jetkızuı edı. Batyr Bauyrjan Momyşūlynyŋ aituy boiynşa bastalǧan zertteu küllı älemge paş boldy. Elgezek jurnalist Raqymjan Qoşqarbaev turaly üzdıksız ızdenıp, mūraǧattardy aqtaryp, qarapaiym jūmysşy bolyp jürgen batyr Raqymjannyŋ özımen kezdesıp, tyŋ da kölemdı zertteu jasap, «Reihstagqa tu tıkken qazaq» atty maqala jazady. Osy maqaladan keiın arnaiy ocherk, batyr turaly derektı povest jazyp, talai jylǧy ädıletsızdıktı jūrtqa jariia etedı. Raqymjan Qoşqarbaevty Alaş balasy ardaq tūtyp, esımı jūrt jadynan öşpes tūlǧaǧa ainaluyna zor üles qosqan Käkımjan Qazybaev ekenın el ūmytpaq emes. QAZTAGTY TÜLETKEN Käkımjan Qazybaev ūzaq jyldar boiy QazTAG-ty basqarǧan. QazKSR-dyŋ bükıl baspasözı osy QazTAG taratqan aqparat negızınde jūmys ısteitın. Bügıngı tılmen aitqanda, resmi aqparattyŋ bärı osy mekemeden elge jetetın. K.Qazybaev basqarǧan jyldary qazaq jurnalistikasyna qan jügırıp, oǧan deiın bedelı TASS-tyŋ köleŋkesınde qalyp kelgen mekemenıŋ bedelı artty. 1974-1982 jyldar aralyǧy – qazaq jurnalistikasynyŋ ketıgı bütındelıp, kemıgı tolǧan uaqyt edı. QazTAG-ta bırge qyzmet atqarǧan ärıptesterı Käkımjan Qazybaevtyŋ ūlttyq jurnalistikadaǧy ornyn erekşe qūrmetpen atap, qadır tūtatyny sondyqtan. Joǧary bilık QazTAG-pen sanasyp, Qazybaev ūjymynyŋ sözıne män berıp, mekemenıŋ tehnikalyq bazasyn tolyqtai jaŋartqan. «TAMAŞA», «TERME», «AITYS»… 1982 jyly Käkımjan Qazybaev Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ ideologiia hatşysy qyzmetıne taǧaiyndaldy. Ol lauazymdy qyzmetke kele salysymen qazaq televiziiasyn ūlttyq baǧytta qūrylymdauǧa basa män beredı. Qazaqtyŋ aiauly perzentı Kamal Smaiylovty şaqyryp, Memlekettık teledidar jäne radiohabar komitetıne basşy etıp taǧaiyndap, sübelı baǧdarlamalar daiarlaudy jükteidı. Būl jyldar turaly K.Smaiylov: «Bıraz ıster atqaryldy. «Tamaşany» sarai sahnasyna şyǧardyq. «Aitysty», «Termenı» tauyp, «Qazaqstan Ūly Otan soǧysynda» degen 40 seriialy didarfilmdı qoidyq. Keibıreuler qarsy bolǧanda, Käkeŋ qoldap şyqqan», – deidı. ŞOQAN UÄLİHANOV TOIYN IýNESKO KÖLEMINDE ÖTKIZGEN Qazaqstan kompartiiasy ideologiia hatşysy Käkımjan Qazybaev belgılı kompozitor Mūqan Tölebaevtyŋ 70 jyldyq mereitoiyn Mäskeude ötkızıp, oǧan Geidar Aliev bastaǧan KSRO joǧary bilıgınıŋ ökılderı qatysqan. Būl da qazaq mädenietınıŋ özge jerde moiyndaluyna zor yqpal etken aituly ıs-şaranyŋ bırı edı. 1985 jyly Şoqan Uälihanovtyŋ 150 jyldyǧyn IýNESKO kölemınde atap ötuge barlyq qūjattaryn daiyndap, Mäskeudıŋ esıgın tozdyryp, Almatyda Respublika saraiynda bükıl odaq kölemınde märtebelı meimandar men ǧalymdardyŋ basyn qosyp, aituly toi ötkızedı. D.Qonaev Käkımjannyŋ būl eŋbegın joǧary baǧalap, qatty riza bolady. Bıraq Kreml aitys, termenı jandandyryp, Şoqandy ūlyqtaǧan qazaq bilıgın ūnatpai: «Qazaqstan basşylary ūltşyldyqty därıpteuge beiım bolyp barady» dep qyryna alǧan… NEMIS AVTONOMİIаSYN QŪRǦYZBAǦAN… Şoqannyŋ toiynan keiın köp ötpei Käkımjan Qazybaev Mäskeuge şūǧyl jinalysqa attanady. Talqylanatyn taqyryp bıreu: Aqmola oblysyn nemıs avtonomiiasy etıp qūru mäselesı. Būǧan Qazaqstan atynan barǧan Käkımjan Qazybaev halyqtyŋ kelısımınsız avtonomiia qūruǧa qarsy şyǧady. «Eger nemıs avtonomiiasy kerek deseŋızder, onda bükıl halyqtyq referendum ötkızeiık. Halyq qoldasa, bız de kelısemız», – degen şart qoiady. Mäskeuden kelgen boida «Qazybaev ideologiialyq jūmysta kemşılık jıberdı» degen jeleumen qyzmetınen alynady. AŞTYQ TAQYRYBYNDA ALǦAŞQY ROMANDY JAZǦAN «Sūrapyl» romany – qoldan jasalǧan aştyq pen zūlmat jaiyndaǧy kölemdı şyǧarma. Roman 1995 jyly jaryq körgen. Sovet odaǧy ydyramai tūryp jazylǧan kölemdı eŋbek haqynda ädebiettanuşylar endı aita bastady.  

«Qazaq ädebietı»