Ájemniń shashy uzyn bolatyn. Shashyn murnynyń qyrymen taraqpen týralap alyp, mańdaıynan túp-túzý etip ekige qaq jaryp, órip qoıatyn. Órgende de ushyna deıin óretin. Tarqatylyp ketpesin degeni. Aldymen iri júzdi taraǵymen, sodan soń múıiz maıda taraqpen taraıdy. Onysy – arasynda bıt-sirkeleri bolsa, shań-tozańy bolsa tússin degeni. Aq oramaldy aldyna jaıyp qoıady. Sony shuqylap, qarap otyrady. Qarap bolǵasyn oramalyn peshtiń aldyna aparyp qaǵyp, oramalyn taǵady da peshtiń aldyn sypyryp, otqa laqtyrady. Shashyn kúnde burqyratyp tarap, órip jatpaıdy ǵoı. Jýǵan soń bir tekserip alǵany. Tastaı qylyp bir ret órip alyp, shashynyń artyna doǵal múıiz taraǵyn qadap, basyna aq shyt oramalyn baılaı salatyn, boldy. Oramalyn shalynyń aldynda eshqashan sheshken emes. Keıde basyn jýyp bolyp, tarap jatqanda, ar jaǵynan shaly kórinse, «oıbaı áni shal kele jatyr, oramalymdy áper» dep shashyn taramastan jııa salyp, oramalyn baılap qoıady.
Maǵan ylǵı «Shashyńdy jınap, mańdaıyńdy árdaıym ashyp júr jarqyratyp, bolashaǵyń jarqyn bolady» deıtin mańdaıymnan sıpap.
Keıinnen qalyń qara shashy suıylyp, azaıa bastady. Basyna oramaly turmaı, syrǵyp sheshile beretin boldy. Doǵal taraqty eki shashty qosyp shashty túıýge paıdalandy. Ózi azǵantaı ǵana aǵarǵan shash. Nege shashyn bir shash qylyp órip, túımeıdi eken? Yńǵaıly ǵoı dep oılaıtynmyn. Keıinnen shashyn maǵan órgize bastady. Tastaı qylyp ekige bólip ór degeni.
– Apa, (ájemizdi apa dep ketkenbiz) sizge bir shash qylyp órip bereıin be? Sonda oramal turady. «Eki asha naızamen» túırep qoıasyz» dedim birde kókeıimde júrgen suraqty qoıyp.
– Qoı, tústen keıin myna kempir qutyrypty der jurt. Keregi joq. Tóbeme shashymdy shoshaıtyp, oramal taqpaı-aq qoıdym Uljalǵas qusap. Shaly joq, jesir qatyndar ǵana shashyn bireý qylyp óredi. Tóbesine qoqaıtady. Bolmasa jaıyp jiberedi. Ondaıdy ekinshi qaıtara estirtpe. Eki shash qylyp órý – biz máńgi ekeýmiz degenniń belgisi. Jalǵyz emespin degen sóz. Shalym joq bolsa da, jalǵyz shash qylyp órmeımin. Shashymdy kespeımin de, boıamaımyn da, osy ketkenim ketken. Uzyn shash áıel adam qaıtys bolǵan kezde omyraýyn jaýyp turý úshin kerek. Keıin solaı etersińder, – dep taraǵannan túsken bir ýys shashyn qolymen jınap, túıdektep-túıdektep taraǵyna qystyryp, basyna túıreı saldy. «ot jaqqanda peshke salyp jiberermin, jerge tastasań torǵaı ilip áketedi de uıasyna salady. Sodan adamnyń basy aýyratyn bolady, tastama» dedi de oramalyn sharshylap basyna taqty.
Odan keıin úndegem joq. Ne degen adaldyq!
Keshe avtobýsta bir qyzdyń qulaǵynda «naýshnık», boıalǵan shashyn jaıyp alǵan eken, shashy bir kempirdiń qolyna ilinip qaldy. Adam kóp, kún ystyq. Odan qasynda turǵan adamnyń betin jybyrlatty. Sodan álgi apam shydamasa kerek: «Qaraǵym, boıjetken qyz bala ekensiń, shashyńdy jınap júrseńshi. Qanshama energııa bar myna jerde. Shashyńa shaıtan uıalaıdy ǵoı. Shań bolady. Shashtyń da jaıatyn jeri bar. Onyń óz jóni bar. Qatty aıtty deme aınalaıyn, sen de qazaqtyń balasysyń ǵoı, biz aıtpasaq, kim aıtady. Bóten deme, apańbyz, jınaqy júr, janym» dep arqasynan qaǵyp qoıdy.
«Osylar shashtaryn jaıyp júredi, eı, quddy bir dıskotekada júrgendeı, jınasa qaıtedi eken?!» degen ar jaǵynan bireýlerdiń daýystary shyqty. «Qulaqtarynda naýshnık bizdi tyńdap jatqan da joq» dedi orysshalap bireý. Onsyz da jumystan sharshap kele jatqan jurttyń júıkesi taǵy tozdy. Avtobýstyń ishi ý-shý.
Jurttyń bári qyzǵa qaraıdy. Álgi qyz qyzaraqtap, shashyn ári-beri orap turdy da, jınaqtap, aldyńǵy jaǵyna salyp qoıyp, bir-eki aıaldama júrgen soń túsip qaldy.
Tyrnaǵyńdy boıap qoı, ne birjola óshirip tasta!
Negizi qoǵamdyq oryndarda shashty da, tyrnaqty da durystap júrý kerek. Avtobýsqa mingen adam aldymen qolyńyzǵa qaraıdy. Qolyna qarap-aq ol adamnyń mádenıetiniń qanshalyqty ekenin kóre salýǵa bolady. Tańerteń minseńiz avtobýstan, oıboı, neshe túrli qoldardy kóresiz. Jartylaı óship qalǵan tyrnaqtar, tyrnaqtarynyń asty kir-kir. Jarylyp ketken, tilim-tilimi shyqqan qurylysshylardyń qoldary... Keıbireýi súp-súıkimdi, boıalǵan súırik qyzyl tyrnaq, qoldan japsyrylǵan tyrnaq-saýsaqtar...jaraspasa da qyp-qyzyl qylyp, badyraıtyn alatyn súıkimsiz badana qoldar.
Sosyn avtobýstan túsip, jumysqa kele jatsańyz, ústinde qalyń, buttarynda kaprony joq ıýbka kıe salǵan jalańash aıaqtardy kóresiz. Aıaǵynyń tyrnaǵyn boıap alady, onymen qoımaı. Kún jaz ǵoı, durys. Biraq jalańaıaq qalaı júredi kóshede, bireýdiń úıine bara qalsa jalańaıaq kirip barýdyń ózi ersi emes pe? Tipti meshitke de jalańaıaq kirý yńǵaısyz, qyz bala. Mekemede qyzmet jasaıtyn árbir qyz-kelinshek osyny eskerse eken.
Bizde jumys isteıtin orysshalaý bir jigit bar edi, sol birde bir qyzǵa «oıbaı, jalańaıaq otyrsyz ba? aıaǵyńyz terlemeı ma, sasyp ketedi ǵoı týflıińiz» degeni, aıaǵyna qarap. Álgi qyz sasyp qalyp, «seıchas je leto, náskı kıip alaıyn ee» dedi kúlip. Bárimiz myrs etip kúldik. Shynynda da jumysqa kelgende saýsaqtaryn jyltyńdatyp, súıretpe kıip alatyndar bar. Memlekettik qyzmette bolǵasyn basy jabyq týflı men aıaǵyn soıtaldaı qylmaı juqa kapron kııý kerek degeni shyǵar... Bul adamdy synaý emes. Qoǵamdyq orynda kózge qısyq kórinip turǵan nárse.
Ásili, Germanııa, AQSh, Reseı, Koreıa, Japonııa sekildi memleketterdiń ofısterinde, bankterinde, laýazymdy qyzmet oryndarynda óz memleketi halqynyń syrt sıpatyna erekshe tártip engizilgen. Tyrnaqtaryn 2-3 sm artyq ósirýge, saqal-shashtarynyń ushtanyp ketýine, jınamaı júrýine, qysqa nemese uzyn, ashyq-shashyq kıim kııýine jol berilmeıdi. Tipti, kóbisi qyzmet oryndarynda birdeı forma kıip otyrýdy ádetke aınaldyrǵan. Tizeden sál ǵana joǵary ıýbka-kostıým, aq jaǵaly jeıde, ofısiniń emblemmasyna saı galstýk. Boldy. Ár mekemeniń óz formasy, óz belgisi bar. Bul durys bir jaǵynan. Óz memleketiniń turǵyndaryn tártipke keltirý, betimen jibermeý.
Keshe aıaldamadan bir qyzdy kórdim. Tap-tuınaqtaı. Sur kostıýminiń jaǵasyna kózim birden tústi. Jaǵasynda qazaqtyń oıýy bar eken. Ádemilenip boıanyp, shashyn túıip alypty. Oıpyrmaı, mynaý bir kóp te bolsa «Qazaqstan» telearnasynyń jýrnalısti shyǵar dep oıladym. Biraq túri tanys emes. Bir jaǵasyna kishkentaı ǵana «AIR ASTANA» degen belgisi bar jazý tur. Qandaı jaqsy. Iýbkasy ıýbka, týflıi-týflı-aq eken! Tipti súısinesiń. Nege bizdiń barlyq mekememiz osyndaı formalar jasaýdy, osyndaı temir tártipti qolǵa almasqa!
Jurtty tárbıeleı almaısyń, árıne. Biraq árbir mekeme basshysy osyny aldymen qolǵa alsa bolady ǵoı. Ár mekemeniń óz formasy bolsa jaqsy emes pe? Artyq kıim de satyp almaısyń. Memleketten múmkin osyǵan qarjy bólýdi talap etermiz? Artyq saqal-shash ta ósirmeısiń. Ábirjimeı, tap-taza bolyp, mádenı ómir súresiń. Dinimizdiń de, tilimizdiń de túzelýine septigi tıe me dep oılaımyn keıde. Qaıta mekteptegiler men avtobýs júrgizýshileriniń kıimin qalpyna keltirgeni durys bolǵan. Olardyń kıimine qarap, avtobýsymyz da burynǵydan tazaraq, tártiptirek bolǵan sekildi bolyp kórinedi. Áli de kemshin tustary bar, olardyń da tyrnaq-shashtaryn túzetý kerek. Oǵan saltymyz ben dinimizdi, saltymyzdy qosýymyz kerek. Keshegi dástúr men dindi, til men tárbıeni, ata-ájemiz bergen yrym-tyıymdar men tálim-tárbıeni álde de myqtap qolǵa alsaq naǵyz Uly Qazaq eli bolar edik!
Ásel Nazaraly
"Adyrna" ulttyq portaly
