Sottardyń saılanýy jaıly pikirler aıtyla bastady. Sarapshylar onyń qyr-syryna oraı óz oılarymen bólisti.
Jýyrda «Qazaqstan qoǵamyndaǵy sot júıesiniń turaqty damý negizi» atty halyqaralyq ǵylymı tájirıbelik konferenııasynda Joǵarǵy sottyńburynǵy tóraǵasy (2009-2011) Musabek Álimbekov sottardy halyq saılaýy kerektigi týraly usynys aıtty. Bul qanshalyqty mańyzdy? Saılanǵan sot ádil sheshim shyǵara ma?
«SÝDIa BAǴYNYShTY BOLMAÝY KEREK»
Advokat Álimjan Jubatqanov burynǵy Joǵarǵy sot tóraǵasynyń usynysy oryndy ekenin aıtady. Sebebi ol sot saılansa, onda sýdıa bılikke táýeldi bolmaı, táýelsiz bola túsetinin eskertti.
– Sottar tolyq táýelsiz bolý úshin ony saılaý kerek. Sýdıa sheshim shyǵarǵan kezde oblystyq nemese Joǵary sotqa baǵynyshty bolmaýy kerek. Mysaly, sot sheshim shyǵarǵan kezde «Meniń sheshimimdi oblystyq sot buzyp jibermeı me?» dep jaltaqtamaýy qajet. Qazirgi sottarda sheshim shyǵarǵan kezde qorqynysh bolady. Sebebi ózinen joǵary sot aıyptaǵan adamdy aqtap jiberýi múmkin. Sondaı-aq sottarymyzdy prezıdent taǵaıyndaǵannan keıin olarda baǵynyshtylyq bar. Osyndaı baǵynyshtylyqtan arylý úshin halyq ózi aýdandyq sotty máslıhat pen májilis depýtatyn saılaǵandaı tańdaýy kerek. Aýdan ákimderin saılaǵandaı sottardy da saılaıtyn ýaqyt kele jatyr. Eger aýdandyq sottardy saılaıtyn bolsaq, ol oblystyq sotqa baǵynbaıtyn bolady. Mysaly,Amerıkadaǵy shtattardyń sottaryn halyq ózi tikeleı saılaıdy. Sondaı-aq Ulybrıtanııa men Shveıarııa da sotty saılaıdy. Mine osyndaı ozyq eldiń úlgisin ózimizge alý kerek, – deıdi ol.
«SOTTAR BIR-BIRINE QARAMA-QAIShY ShEShIM QABYLDAIDY»
Advokat Álimjan Jubatqanovtyń oıyn Májilis depýtaty Abzal Quspan da qoldaıdy. Áıtse de ol sot saılaýy qazir emes, bolashaqta iske asatyn dúnıe ekenin eskertti.
– Bolashaqta sot saılaýyn engizýge bolady. Al dál qazirgi tańda bul bastama birden qoldaý taýyp ketedi dep oılamaımyn. Sebebi qandaı da bir baqylaý bolmasa, ıaǵnı sottardyń «bárinen de táýelsizbiz» dep otyryp alýy múlde aqylǵa syımaıtyn nárse. Sýdıalardyń tártiptik jaýapkershiligi týraly buryn-sońdy plenarlyq otyrysta másele kóterilgen joq. Men bul máseleni plenarlyq otyrysta úsh ret kóterdim. Aldaǵy ýaqytta bul máseleni taǵy kóteremin. Shyny kerek,sottar bir-birine qarama-qaıshy sheshim qabyldaı beredi. Biz «sot táýelsiz» dep bárine kóz juma qarap, eshteńe shyǵara almaı otyrmyz. Meniń bul jerde logıkam qarapaıym, bıliktiń jalǵyz qaınar kózi – Konstıtýtııa boıynsha halyq. Bıliktiń úsh tarmaǵy, atqarýshy, zań shyǵarýshy jáne sot bıligi bar. Atqarýshy jáne zań shyǵarýshy bılik halyqqa tikeleı baǵynyshty bolyp otyr. Mysaly, zań shyǵarýshy bılik máslıhattan bastap májiliske deıin halyq arqyly saılanady jáne esep beredi. Atqarýshy bılik te saılaý júıesine aýysyp jatyr. Byltyr aýdan jáne respýblıkalyq mańyzy bar qala ákimderi jáne buǵan deıin aýyl ákimderi saılandy. Tipti saılanbaıtyn ákimderdiń ózi jylyna bir emes, birneshe ret halyqpen kezdesip, esep berip turady, – deıdi ol.
«SOTTARDY TAZARTÝ KEREK»
Májilis depýtaty halyq aldynda jaýap bermeıtin jalǵyz organ sot ekenin aıtady. Sol sebepti olbizdiń elde sottar oıyna kelgen sheshimdi shyǵaryp, oǵan halyq narazy bolyp jatqanyn eskertti.
- Sondyqtan da men sottardy saılaý kerek degen usynysty qoldaımyn. Biraq bul is bolashaqta iske asýy kerek. Qazir bizge birinshi kezekte minsiz bedelge ıe adamdardyń sot bolýyn qamtamasyz etý. Ókinishke qaraı bizde sot kadrlary aqshamen ótip ketedi. Sotta hatshy bolyp sýdıa bolyp ketkender bar. Jáne olar qyzmetin áli kúnge deıin jalǵastyryp jatyr. Bul durys úrdis emes. Negizinde eldiń, halyqtyń aldynda aty men bedeli bar ári zańgerlik bastamalarymen kózge túsip júrgen azamattar sýdıa bolýy kerek. Sondyqtan da qazirgi tańda sottardy tazartý kerek. Muny jyldam isteýge bolady. Mysaly, jalpyǵa birdeı attestaııa ótkizý arqyly qaıtadan jumysqa alyp, keıin saılaý júıesin engizse durys bolar edi, – deıdi Abzal Quspan.
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
