Tarihi otanymyzǧa ata-babanyŋ mūrasyn äkelıp tanystyru ömır boiǧy armanym edı. Mıne, sol armanym oryndaldy.
Alaida Auǧanstandaǧy qazaq kılemderı turaly türlı pıkır tuyndap jatyr, ol – tabiǧi jait. Bız bır-bırımızdı jatyrqap, bölşektelıp qalǧan ǧana ūlt emespız, ūlttyq mūramyz ben, qūndylyǧymyzdan ajyrap qala jazdaǧan halyqpyz. Sondyqtan ol ūşqary pıkırlerge keşırımmen qarau kerek.
Men kılemtanuşy emespın, kılem toquşymyn. Jäne de būl käsıptıŋ öz zaŋdylyǧy bar. Auǧanstanda bır ūlttyŋ kılemın bır bırımen şatastyru mümkın emes, ondai bolyp jatsa, ol ūltqa telınbeidı, jai ǧana modern, aralas sekıldı sözdermen jetkızıledı. Äitpese, Auǧan jerınde, bırneşe ūlt bır bırımen bäsekelesıp kılem toqityn käsıp damyǧan elde, kılemnıŋ tegın basqa ūlttan jymqyruy bolmasa teluı mümkın emes – abyroisyz jäne käsıpsız qalasyŋ! Jäne de oǧan bızde eşkım de ūmtylmaidy – ärkımnıŋ öz orny, öz naryǧy qalyptasqan.
Al endı, qūrmettı aǧaiyn, sızderge Auǧanstandaǧy etnokılemderdıŋ negızgı aiyrmalaryn sipattap öteiın.
1-suret. «Būharaii», iaǧni «Būqaralyq» atalatyn klassikalyq (erte zamannan) özbek kılemı. Hal Mūhammet ülgısı. Qoldan toqylǧan, 100 paiyz jünnen belgiialyq maşinamen iırılgen jıpten toqylǧan. Tört boiau ǧana qoldanylady: qyzyl, qara, sary, aq.
2-suret. Klassikalyq (erteden kele jatqan) «Afǧani», iaǧni «Auǧan kılemı». «Chakuşe dali» naqyşy dep atalady. 100 paiyz jündı qoldan iırıp toqidy. Negızınen boiaudyŋ 3 tüsı üşeu ǧana: qara, qoŋyr, qyzyl qoldanysta.
3-suret. «Ahal» atalatyn qoldan toqylǧan klassikalyq türıkpen kılemı. 100 paiyz jünnen maşinamen iırılgen jıpten toqylǧan. Boiaudyŋ tört tüsı ǧana paidalanylady: qara, sarǧyş, külgın, aq.
4-suret. «Hazara baft» - Hazarlyq toqyma atalatyn auǧandyq kılem. Būl kılemnıŋ ekınşı atauy «Aǧaş reŋ», iaǧni aǧaş tüsterıne jaqyn keledı, boiaulary kömeskı, bır tüsten ekınşı tüske astasyp otyrady, örnegı ajyraǧysyz, tūtasyp ketedı. Qoldan iırılgen 100 paiyz taza jünnen toqylǧan jıp qoldanylady. Būl kılemdı boiaulary bır-bırımen astasyp jatqan 12 tüs bar.
5-suret. İrannyŋ klassikalyq «Kaşani» atalatyn kılemı. 100 paiyz jünnen tūratyn, bıraq maşinamen iırılgen jıpte toqylǧan.
6-suret. Qazaqy klassikalyq tüktı kılem, 100 paiyz qoidyŋ jünınen qoldan iırılgen jıpten toqylǧan. Tabiǧi boiaulardyŋ 11 türı paidalanylǧan. Qazaqy kılemder boiau türlerınıŋ köptıgımen, oiular, aişyqtar, taŋbalarmen qosa aŋdar men januarlardyŋ (negızınen at, būǧy, arqar, bürkıt t.b.) beinelenuımen erekşelenedı.
7-suret. Qazaqy klassikalyq taqyr kılem, 100 paiyz qoidyŋ jünınen qoldan iırılgen jıpten toqylǧan. Tabiǧi boiaulardyŋ 9 türı paidalanylǧan. Qazaqy kılemder boiau türlerınıŋ köptıgımen, oiular, aişyqtar, taŋbalardyŋ jäne aŋdar men januarlardyŋ beinelerı jüielene toqylady.
8-suret. Ejelgı 2500 jyl būrynǧy Pazyryq kılemınde būl klassikalyq ülgı anyq körsetılgen:qazaqy kılemder boiau türlerınıŋ köptıgımen, oiular, aişyqtar, taŋbalardyŋ jäne aŋdar men januarlardyŋ beinelerı jüielene toqylady.
Eskertu: maşinamen iırılgen jıpterdıŋ qūramynda qoidyŋ jünımen qatar basqa qospa jünderdıŋ (eşkı, qoian, it jıne basqa) de bolatyndyǧy qūpiia emes.
Qazaq karpet kompaniiasy türlı naqyştaǧy kılemnıŋ 3 türın toqumen ainalysady: Qazaqy tüktı kılem, Qazaqy taqyr kılem jäne Aǧaş reŋdı Hazar kılemı.
Qūrmetpen: Nasim Naiman, «Nasim Nayman Qazaq Karpet» kompaniiasynyŋ negızın qalauşy.
