Qazaqstannyń birneshe qalasyndaǵy joǵary oqý oryndarynda bıyl emtıhan kestesi ózgerdi. Azattyq sóılesken keıbir stýdent muny Qazaqstanda maýsymnyń 9-ynda ótetin kezekten tys prezıdent saılaýynan kórip, bılik qalaǵan negizgi kandıdatqa jappaı daýys berýge májbúr bolýlary múmkin ekenin aıtady. Bilim mınıstrligi men ýnıversıtetter muny joqqa shyǵarady.
Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń 2-kýrs stýdenti Arman bıyl oqý mamyrda aıaqtalatynyn, biraq sessııa 3-15 maýsym aralyǵynda ótetinin aıtady. Stýdenttiń sózinshe, byltyr emtıhan mamyrda bitken. Arman ózgeriske stýdentter áýelde narazy bolǵanyn, biraq «eshteńe ózgerte almastaryn bilgen soń úndemegenderin» aıtady.
«OSYNDA BOLÝYMYZ ÚShIN ÓZGERTTI»
- Demalys ýaqytynda aýylǵa qaıtqyń keledi. «Barlyqtaryń kelesińder» dedi. Narazy bolǵandar boldy. Biraq endigi sheshilip qoıǵan soń, qarsy shyǵýǵa bolmady, - deıdi ol.
Ýnıversıtet stýdentteriniń keıbiri sessııa ýaqyty uzarǵanyn, biri mindetti óndiristik tájirıbe men emtıhan ýaqytynyń aýysqanyn rastaǵanymen, eshbiri ashylyp suhbat berýge yqylasty bolmady. Tek óziniń 2-kýrs stýdenti ekenin aıtyp, atynyń qupııa qalýyn suraǵan stýdent byltyr da oqýdyń maýsym aıynyń ortasynda aıaqtalǵanyn, biraq bıylǵy sabaq kestesine ózgeris engizilgenin aıtty.
- Bıyl mamyrdyń altysynda óndiristik tájirıbege ketemiz de, Almatyda mamyrdyń 29-ynda bolamyz. Buryn praktıkaǵa árkimdi ár jaqqa jiberetin, bıyl osy jaqta bolýymyz úshin sessııa ýaqytyn ózgertti. Ne úshin ózgertkenin aıtqan joq, - dedi ol.
Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń oqý isi jónindegi prorektory Baqyt Halyqova «sabaq kestesi ózgerip, sessııa ýaqyty uzardy» degen aqparatty joqqa shyǵardy.
- Sessııa ýaqytyn uzartý sııaqty áńgime joq bizde. Akademııalyq kúntizbe boıynsha oqý kestesi basynda qalaı jasaldy, solaı qaldy. Eshqandaı ózgeris joq. Biz aýyl sharýashylyǵy ýnıversıteti bolǵandyqtan mezgilge qaraı ózgerister bolady. Kestemiz basqa ýnıversıtetterge qaraǵanda basqa. Sessııa bıyl 15-23 maýsymda bitedi. Oqý 15 aptada bitip tur, - dedi Halyqova.
Azattyq tilshisi «erekshe keste» týraly shaǵymdy basqa oqý oryndarynda oqıtyndardan da estidi. Qazaq bas sáýlet-qurylys akademııasynyń 2-kýrs stýdenti Rýslan da sessııa ýaqytynyń ózgergenin aıtady. Onyń sózinshe, ákimshilik naýryzdyń sońynda stýdentterge sessııa kestesin jibergen. «Álgi keste boıynsha maýsymnyń toǵyzyna deıin qaıtýymyz kerek edi» deıdi Rýslan.
- Biraq aıaq astynan 20 maýsymǵa deıin [Almatyda] bolatyndaı etip ózgertip tastady. Barlyǵy erte qaıtýǵa dámelenip otyrǵan. Kóp adam bılet alyp tastady degendeı. Eshteńe túsindirgen joq. Sebebin suraǵanymyzda «joǵarydaǵylar solaı sheshti» deıdi. Qarsylyq tanyta almaımyz. Tanytsaq, oqýdan shyǵyp qalýymyz múmkin. Grantta oqyǵan soń, ondaı zattar (narazylyq sharasy – red.) isteı almaımyz, - dedi stýdent.
Qazaq bas sáýlet-qurylys akademııasy rektorynyń orynbasary Janerke Imanbaeva «sessııa ýaqyty uzardy» degen aqparatty teristedi. Bári akademııalyq kúntizbede josparlanǵandaı júrip jatyr. Bizde oqý jyl saıyn maýsym aıynyń sońynda aıaqtalady. Bıyl sońǵy sessııa maýsymnyń 21-inde ótedi. Aqparatyńyz jalǵan, - dedi ol.
Biraq osy akademııanyń jáne birneshe stýdenti Azattyqqa emtıhan kestesi birneshe ret ózgergenin rastady. Birinshi jáne ekinshi kýrs stýdentteriniń sózinshe, rektorat áýelde sessııany mamyrǵa belgilegen, keıin «prezıdent saılaýyna baılanysty» maýsymǵa aýystyryp, «18-ge tolmaǵandar bolǵandyqtan» (daýys bere almaıtyn azamattar - red.), kesteni burynǵy ýaqytyna jyljytqan. Stýdentter arasynda «tájirıbe men sessııa ýaqyty aýysty» degender de bar. Olardyń biri Azattyq tilshisine «2018-2019 oqý jylyndaǵy emtıhan kestesiniń dekandarǵa arnalǵan sońǵy nusqasy» atalatyn qujatty jiberdi. Akademııa tirkeýshisi Svetlana Býganova men birneshe oqytýshynyń esimi atalatyn qujatta «sońǵy emtıhan maýsymnyń 14-inde aıaqtalady» dep kórsetilgen.
«SAILAÝǴA BAILANYSTY ÓZGERTTI»
Almaty tehnologııalyq ýnıversıtetiniń 2-kýrsynda oqıtyn Aslan sessııa kestesiniń ózgerip, bıyl emtıhandar maýsymnyń 21-inde aıaqtalatynyn aıtady.
- Bıyl praktıkany birinshi qoıdy da, sodan keıin maýsymda sessııa ótetin boldy. «[Ýnıversıtet ákimshiligi] sessııany tapsyrǵan soń stýdenttiń kóbi praktıkany túrli jolmen sheship ketedi» dep oılady. Sessııa mańyzdy ǵoı. Odan eshkim ketpeıdi, ketip qalsań jazǵy oqýǵa qalasyń. Byltyr mundaı emes edi, - dedi ol.
Almaty tehnologııalyq ýnıversıtetiniń prorektory Qaltaı Batholdın sessııa men tájirıbe ýaqytynyń ózgergenin rastap, munyń stýdentter praktıkadan ótip, esep ótkizip ketýi úshin qabyldanǵan sheshim ekenin aıtty.
- Praktıka esebi ótkizilip, qorytyndylanbasa, stýdent keler jylǵa kóshpeı qalady. Olar «emtıhandy tapsyrdyq, praktıkany bitirdik» deıdi de, úılerine qaıtyp ketedi. Buryn aldymen – sessııa, artynsha praktıka bolatyn. Endi ekeýiniń ornyn aýystyrdyq. Bıyl stýdentter men jaýapty oqytýshy praktıka esebin ótkizedi de, stýdentter emtıhanǵa qatysady. Sodan soń úılerine «keler jylǵa óttim» dep, emin-erkin qaıta beredi, - dedi prorektor.
Onyń sózinshe, bıyl sessııa maýsymnyń 24-inde aıaqtalady. «Mundaı tájirıbe bizde bolǵan» degen prorektor byltyr áýeli stýdentterdiń emtıhan tapsyrǵanyn, onan soń tájirıbeden ótkenderin aıtty.
Abylaı han atyndaǵy Qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıteti men Abaı atyndaǵy ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń birneshe stýdenti Azattyqqa emtıhan kestesiniń uzarǵanyn aıtty.
Abaı atyndaǵy ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń keıbir stýdentteriniń sózinshe, bıyl sessııa maýsym aıynyń toǵyzynan keıin aıaqtalady. Biraq ýnıversıtet ákimshiliginiń ókili oqý ornyna barǵan Azattyq tilshisinen «suraq qoıýǵa redakııadan jazbasha ruqsat qaǵazdy» talap etip, kommentarıı berýden bas tartty.
Emtıhan ýaqyty Qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıtetinde de ózgergen. Oqý ornynyń 4-kýrs stýdenti Azattyqqa «muǵalimder jınalys kezinde mundaı ózgeris saılaýǵa baılanysty engizilgenin aıtty» dedi. Ýnıversıtet qyzmetkerleriniń biri «barlyq fakýltette sessııa kestesi ózgerip, emtıhandar maýsymnyń 12-sine deıin sozylǵanyn» habarlady.
Sessııa ýaqyty Almaty ýnıversıtetterinde ǵana emes, Nur-Sultanda da ózgergen. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń 1-kýrs stýdenti Aıǵanym mundaı ózgeriske narazy.
- Muǵalimder «Sender 9 mamyr, 22 naýryz kezderi demaldyńdar. Sondyqtan aptany sozyp jatyrmyz» dep aıtty. Mundaı merekelerdi bıyl birinshi ret toılap jatqan joqpyz. Biraq buǵan deıin mundaı ózgeris bolmaǵan. Ózimiz saılaýǵa baılanysty dep túsindik, - dedi ol.
Stýdentter emtıhan ýaqytynyń ózgerýin áleýmettik jelide de talqylaǵan. EUÝ stýdentteriniń paraqshasynda atyn atamaǵan qoldanýshy «Nege ýnıversıtet ákimshiligi kesteni qalaǵandarynsha ózgertedi? Buǵan nege kóndigip otyrýymyz kerek? Árbir emtıhannyń arasy – 5-6 kún. Oqýdyń 16-aptasyn qosyp qoıdy» dep jazady. Azattyq Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń ákimshiligimen birneshe ret habarlasaýǵa tyrysqanymen, jaýapty prorektormen sóılesýdiń sáti túspedi. Ýnıversıtet Azattyqtyń jibergen resmı saýalhatyna áli jaýap bermedi.
«EShKIM MÁJBÚRLEP JATQAN JOQ»
Birer apta buryn Azattyq Almatydaǵy halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtaryna meken-jaı anyqtamasyn alýǵa kelgen stýdentterdiń kúrt kóbeıgenin jazǵan. Turan ýnıversıtetiniń ókili «taıaýda Qazaqstan joǵary oqý oryndarynyń qaýymdastyǵy aldaǵy saılaýǵa baılanysty arnaıy hat joldap, joǵary oqý oryndary stýdentteriniń qaıda tirkeýde turǵany jaıly aqparat berýdi suraǵanyn» aıtqan.
Budan soń Azattyq poshtasyna attarynyń qupııa qalýyn suraǵan júzge taıaý stýdent hat joldady. Olar ýnıversıtet ákimshiliginiń ózderinen jeke bas derekterin suratyp jatqanyn, keıbiri muǵalimder áldebir aryzǵa májbúrlep qol qoıdyryp jatqandaryn aıtady. Hattarǵa tirkelgen sýretke qaraǵanda, ótinishte basqa qaladan kelgen stýdenttiń ózin sol ýnıversıtet turǵan aýdandaǵy saılaý ýchaskesine tirkeýdi suraǵany aıtylady.
Aryz toltyrǵanyn aıtqandar arasynda Almatydaǵy Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń stýdentteri de bar. Ýnıversıtettiń tárbıe isi jáne áleýmettik máseleler jónindegi prorektory Almas Shoman stýdentterdiń mundaı ótinish toltyrǵanyn rastady. Biraq onyń sózinshe, «stýdentterdi eshkim májbúrlemegen». «Stýdenttiń áldebir saılaý ýchaskesine ózin tirkeý týraly ótinish jazýyna sessııa men praktıka ýaqytynyń aýysýy sebep» deıdi ol.
- Sessııa mamyrdyń 30-ynda bitedi. Ary qaraı praktıka bolady. Ol maýsymnyń ortasyna qaraı bitedi. Tájirıbe uzartylǵany – keıbir stýdentter [Almatyda] qalady degen sóz. Olar osynda qalatyn bolǵan soń, osylaı jazdyryp jatyrmyz. Stýdentterdi eshkim májbúrlep jatqan joq, - dedi Almas Shoman.
Ýnıversıtet ókiliniń sózinshe, mundaı ótinishti stýdenttiń bári jazyp jatqan joq. Ol «úıine qaıtatyndardyń óz qalalarynda daýys beretinin» eskertti.
«ANYQTAMANY KIM SURATQANYN ANYQTAI ALMADYQ»
Qazaqstan Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim departamentiniń dırektory Ádilet Toıbaev «stýdentterdiń ózderin áldebir saılaý ýchaskesine tirkeý týraly ótinish jazyp jatqany» týraly estimegenin aıtty.
«Sessııa ýaqytynyń uzartylýy zańdy ma?» degen Azattyq tilshisiniń suraǵyna Toıbaev «Emtıhan ýaqytyn ýnıversıtetterdiń ózi bekitedi. Oqý oryndaryna akademııalyq basqarý erkindigi berilgen» dep jaýap berdi. Qyrkúıektiń 1-inde bastalatyn oqý jylynyń naqty aıaqtalatyn ýaqyty, mınıstrlik ókiliniń sózinshe, belgilenbeıdi.
- Bir ýnıversıtet oqýdy qańtardyń 15-inde bastasa, oqý jylyn erte aıaqtaıdy. Stýdentterine tórt apta demalys berip, oqýdy qańtardyń 21-inde bastaǵan oqý oryndary semestrdi kesh aıaqtaıdy. Semestr 10 aptadan bastalyp, 20 apta aralyǵyna sozylýy múmkin. Bul – ýnıversıtetterdiń óz tańdaýy, - dedi mınıstrlik ókili.
Toıbaevtyń aıtýynsha, Bilim jáne ǵylym mınıstrligine «Almatydaǵy joǵary oqý oryndarynda áldekimder stýdentterden meken-jaı anyqtamasyn suratyp jatyr degen» áńgime jetken.
- [Stýdentterden] mekenjaı anyqtamasyn suratý máselenin tekserdik. Birneshe ýnıversıtetpen sóılestik. Stýdentter arasynda «ýnıversıtet meken-jaı anyqtamasyn suratyp jatyr» degen áńgime júrgeni ras, biraq buǵan oqý oryndary ákimshilikteriniń esh qatysy joq. Joǵary oqý oryndary mınıstrlikke «meken-jaı anyqtamasyn jınaǵan joqpyz» dedi. Ýnıversıtetke anyqtama ákelýdiń esh qajeti joq. Mınıstrlik mundaı nusqaý bergen joq, - dedi ol.
Toıbaevtyń sózine qaraǵanda, mınıstrlik meken-jaı anyqtamasyn jınaý boıynsha tekserý júrgizgen, biraq vedomstvo aqparatty kim jınaǵanyn «sol kúıi anyqtaı almaǵan».
STÝDENTTERDIŃ QALǴANYNA KIM MÚDDELI?
Almatylyq stýdentter joldaǵan hatta saılaý ýchaskesine tirkeý týraly ótinishti stýdentter aýdan ákimderine jazǵany kórinedi. Osyǵan baılanysty Azattyq Almaty ákimi Baýyrjan Baıbektiń atyna hat joldaǵan. «Saılaýǵa qatysýshylar sany kóp bolýy úshin ákimdik qandaı da bir shara qabyldap jatyr ma?» degen saýalǵa ákimdik ázirge jaýap bergen joq.
Azattyq tilshisiniń «Saılaýǵa stýdentterdiń qatysýyna áldekim múddeli me?» degen suraǵyna Qazaqstan ortalyq saılaý komıssııasy tóraǵasynyń keńesshisi Maqsathan Anapın «Eshkim múddeli emes. Saılaýǵa kelý-kelmeý – adamnyń óz erki» dep jaýap berdi.
- Ákimdikter de, basqalar da saılaýǵa adamnyń kóp qatysýyna jaýap bermeıdi. Mynansha paıyz bolý kerek degen [talap] joq, - dedi komıssııa ókili.
Alaıda Ortalyq Azııadaǵy demokratııany damytý qorynyń dırektory Tolǵanaı Úmbetálıeva Qazaqstandaǵy prezıdent saılaýlarynda «ákimshilik resýrs jıi qoldanylady» deıdi.
- Maýsymnyń 9-ynda ótetin kezekten tys prezıdent saılaýyndaǵy jeti kandıdattyń ishinde eki úmitkerdiń – «Nur Otan» partııasynan qatysatyn Qasym-Jomart Toqaev pen «Ult taǵdyry» qozǵalysynyń kandıdaty Ámirjan Qosanovtyń múmkindigi shamalas. Bılik kóbirek qoldaýǵa, onyń ishinde stýdentterdiń de osynda qalyp, saıası elıta usynǵan kandıdatqa daýys bergenine muqtaj. Ekeýiniń múmkindigi shamalas bolǵanymen, Toqaevta sál basymdyq bar. Bul – ákimshilik resýrs jáne bıliktiń baqylaýymen júrgiziletin daýys sanaý kezeńi, - deıdi ol.
Úmbetálıevanyń pikirinshe, stýdentter úılerine qaıtyp, ózderi turatyn qalada da daýys bere alady. «Biraq mundaı jaǵdaıda olar baqylaýdan shyǵyp, qalaǵan adamyna daýys berýi múmkin» deıdi ol.
- Menińshe, stýdentterdi alyp qalýdyń eń basty sebebi – olardy Toqaevqa daýys bergizý. Sebebi Qazaqstan zańnamasy boıynsha, saılaýǵa qansha adam kelgeni mańyzdy emes. Qansha adam qatysqanyna qaraı esepteı beredi. Qazir [bılik úshin] eń bastysy – saılaýǵa kelgender arasynda Toqaevqa basym daýys jınaý, - deıdi saıasattanýshy.
Qazaqstanda 1995 jyly qyrkúıekte qabyldanǵan «Saılaý týraly» zańnyń saılaý qaǵıdalary jazylǵan 3-babyna sáıkes, azamattar saılaýǵa erikti túrde qatysady. Bapta «Azamatty saılaýǵa qatysýǵa nemese qatyspaýǵa májbúrleýge, sondaı-aq onyń erkin bildirýdi shekteýge eshkimniń de quqyǵy joq» dep jazylǵan.
Qazaqstan statıstıka komıtetiniń esebinshe, elde 540 myń stýdent bar. Qazaqstandaǵy ýnıversıtet jáne kolledj stýdentteri áleýmettik jelide oqý oryndary bılik tarapynan uıymdastyrylǵan sharalarǵa, ákimdiktiń fleshmobtaryna erkinen tys aparatynyn aıtyp shaǵymdanady. Memlekettik ýnıversıtettiń birinde úsh stýdent «Almaty týryna» kórermen retinde barmaǵany úshin jataqhanadan shyǵarylyp, keıin basylymdar jazǵan soń qaıta qabyldanǵan.
Eskertý: Stýdentterdiń jeke bas qaýipsizdigi úshin maqaladaǵy keıipkerler esimi ózgertildi.
"Azattyq" radıosy
