İnkliuzivtı oqytu: bılım barşaǧa ortaq

Elımızde soŋǧy jyldary mümkındıgı şekteulı balalardyŋ qatardaǧy balalarmen mektepte teŋ därejede bılım aluy turaly standart engızu qarastyryluda. Būl mäselede bızge «İnkliuzivtık oqytu» jüiesı taptyrmas şeşım. İnkliuzivtık bılım beru – barlyq balalardy jalpy bılım üderısıne tolyq engızu jäne äleumettık beiımdeluge, jasyna, jynysyna, şyǧu tegıne, äleumettık statusyna qaramai, balalardy alalaityn kedergılerdı joiuǧa; otbasylaryn belsendı qatystyru, balanyŋ korreksiialyq-pedagogikalyq jäne äleumettık qajettılıkterın arnaiy qoldau, bılım aluşylardyŋ emes, ortanyŋ olardyŋ jeke erekşelıgıne jäne bılımdık qajettılıkterıne beiımdeluı, iaǧni, jalpy bılım beru sapasy saqtalǧan tiımdı oqytuǧa baǧyttalǧan memlekettık saiasat. Būl oqytu türı oqu josparyn jäne bılım beru jüiesınıŋ ädısnamasyn ikemdı boluǧa, är balanyŋ qajettılıgın eskeruge baǧyttalady. Sondai-aq, jyl saiyn jalpy düniejüzı boiynşa būl taqyryptyŋ özektılıgı artpasa, kemımeidı. Oǧan dälel «Bılım barşaǧa» baǧdarlamasy. İnkliuzivtı bılım beru nemese «bılım barşaǧa» baǧdarlamasy — barlyq balalarǧa mektepke deiıngı oqu oryndarynda, mektepte jäne mektep ömırıne belsene qatysuǧa mümkındık beredı. Būl baǧdarlama BŪŪ-nyŋ Bas Assambleiasymen maqūldanyp, BŪŪ-nyŋ Konvensiiasynda 2006 jyldyŋ 13 jeltoqsanynda engızılgen bolatyn. İnkliuzivtı bılım beru mäselesı şet elderde 1970 jyldan bastau alady, al 90 jylǧa qarai AQŞ pen Europa özderınıŋ bılım beru saiasatyna osy baǧdarlamny tolyq engızdı. Al, bızdıŋ elımızde inkliuzivtı bılım beru jüiesınıŋ damuy resmi derekterde Qazaqstan Respublikasynda bılım berudı damytudyŋ 2011-2020 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasynda körsetıldı. İnkliuzivtı bılım jüiesın damytu: 2015 jylǧa qarai mümkındıgı şekteulı balalardy bırıktırıp oqytudyŋ moduldık baǧdarlamalary; mümkındıgı şekteulı balalardy jalpy bılım beretın ortada bırıktırıp oqytu erejesı äzırlenedı, türlı erekşelıgı bar balalar üşın bırıgu nysandary anyqtalady; 2020 jyldan bastap mektepterde erekşe balalar üşın qötergış jabdyqtar, sanitarlyq bölmelerde arnaiy qūraldar ornatu, tūtqalarmen arnaiy partalar, arnaiy üstelder jäne basqa da kompensatorlyq qūraldarmen jaraqtandyru arqyly «kedergısız aimaqtar» qūrylyp bastaldy. Bügınde elımızdıŋ barlyq aimaǧynda erekşe balalarǧa bılım berudı qoldau negızınde jalpy bılım beretın mektepterde tüzete-damyta oqytu synyptary aşyluda. Būl synyptyŋ maqsaty: är synyptaǧy mümkındıgı şekteulı oquşylardy bır synypqa toptastyryp, är oquşyǧa jekelep synyby men oqu baǧdarlamasyna sai bılım beru. İnkliuzivtı bılım berudıŋ maqsaty: damu mümkındıgı şekteulı balalardyŋ qalypty balalarmen bırge bılım aluyna jaǧdai jasau. Iаǧni adamnyŋ jynysyna, dınıne, şyǧu tegıne qaramastan teŋ qūqyly jeke tūlǧa retınde bılım beru jüiesı bolyp tabylady. Naǧyz inkliuzivtı bılım berudıŋ alǧaşqy satysynda 2 jüienı bırıktıru, iaǧni jalpy jäne arnauly jüielerdı bır-bırıne jaqyndastyru közdeledı. Qazaqstan Respublikasynyŋ 11.07.2002 jylǧy «Mümkındıgı şekteulı» balalarǧa äleumettık-pedagogikalyq-psihologiialyq tüzeu arqyly qoldau turaly» № 343 zaŋy boiynşa TDO synyptary üiden oqytu, üiden äleumettık kömek körsetu, kömekşı baǧdarlama, arnaiy (PDT) baǧdarlama boiynşa kuälık beru erejelerın jäne mümkındıgı şekteulı balalardy qorǧau, qamqorlau, diagnozyn anyqtau, emdeu, oŋaltu, tärbieleu, oqytu, qatarǧa qosu mäselelerı boiynşa jaŋadan şyqqan zaŋ, qauly, ereje tärtıpterınde qaralǧan. Sondyqtan, jalpy bılım beretın mektepter, balalabaqaşalar PMPK-nyŋ qorytyndysy boiynşa körsetılgen balanyŋ deŋgeiıne qarai jeŋıl baǧdarlamamen bılım beruge tärbieşılermen mūǧalımder inkliuzivtı bılım beruge daiyn bolǧany jön. İnkliuzivtı oqytu negızınde balalardyŋ qandai da bır diskriminasiiasyn joqqa şyǧaru, barlyq adamdarǧa degen teŋdık qatynasyn qamtamasyz etu, sonymen qatar oqytudyŋ erekşe qajettılıgı bar balalarǧa arnaiy jaǧdai qalyptastyrudyŋ ideologiiasy jatyr. Täjıribe körsetkendei qataŋ bılım beru jüiesınen balalardyŋ bır bölıgı şyǧyp qalyp jatady. Mūndai qalyptasqan jüie balanyŋ daralyq qajettılıgın qanaǧatttandyra almaidy. İnkliuzivtı baǧyt mūndai balalardy oquda jetıstıkke jetuge yqpal etıp, jaqsy ömır süru mümknşılıgın qalyptastyru üşın qoldanyluy tiıs. Pedagogikalyq bılımdı naqty qaita qūru köp jaǧdaida gumanitarlyq üderıster men Qazaqstan qoǧamynyŋ äleumettık-gumanitarlyq kezeŋderıne bailanysty bolyp otyr. Jalpyadamdyq qūndylyqtardy qoǧam tüsınıgınde bekıtu, eŋ aldymen damuyna mäselesı bar jastarǧa degen közqaraspen, olardy äleumettendıru, integrasiiada nemese inkliuzivtık bılım beru sūraqtaryn şeşumen negızdeledı. İnkliuzivtık oqytudyŋ bazalyq qūqyqtyq qūjaty erekşe oqytudy qajet etetın bılım aluşylarǧa nätijelı kömek körsetude, olardy oqytu, tärbieleu, eŋbekke jäne mamandyqqa daiarlauda «Mümkındıgı şekteulı balalarmen äleumettık jäne medisinalyq-pedagogikalyq korreksiialyq süiemeldeu körsetu boiynşa ıs-şaralar josparyn bekıtu turaly», «Mümkındıgı şekteulı balalarmen kırıktırılgen (inkliuzivtı) bılım berudı ūiymdastyru boiynşa nūsqauy», «Mümkındıgı şekteulı balalarmen psihologiialyq-pedagogikalyq süiemeledeu» boiynşa ädıstemelık nūsqaular basşylyqqa alynǧany jön. Qazırgı taŋdaǧy ǧylymi-teoriialyq zertteulerde inkliuzivtı bılım berudıŋ 8 qaǧidasy ūsynyluda: - Adam qūndylyǧy onyŋ qabıletı men tabysyna täueldı bolmaidy; - Ärbır adam sezınuge jäne oilanuǧa qabılettı; - Ärbır adam tyŋdalu üşın qarym-qatynasqa tüsuge qūqyǧy bar; - Barlyq adam bır-bırıne mūqtaj; - Tūpnūsqaly bılım beru şynaiy özara qarym-qatynas şeŋberınde jüzege asady; - Barlyq adamdar qoldauǧa jäne qūrdastarymen dostyqqa zäru; - Barlyq bılım aluşylar üşın ılgerıleu oryndai almaǧannan görı, jasai aluda boluy mümkın; - Jan-jaqtylyq adam ömırınıŋ damu aiasyn keŋeitedı. Memlekettıŋ aldynda tūrǧan basty mındetterdıŋ bırı eŋ aldymen ǧylymi-pedagogikalyq qauym arasynda aqparattyq-aǧartuşylyq jūmystardy jürgızu bolyp tabylady. Būl üderıs bıraşama jyldar kölemınde oryn alyp keledı. Äsırese, normativtık-qūqyqtyq baza qūru, igeretın materialdar men oqytuşy qūramyn daiyndau, inkliuzivtı bılım berudı engızu boiynşa alys-jaqyn şeteldıŋ täjıribesıne taldau jasau arqyly Qazaqstan Respublikasynda inkliuzivtı bılım beru jūmystaryn jüielı ūiymdastyru mäselesı şeşımın tabuda. Qazırgı taŋda inkliuzivtı bılım berudı damytudy ǧylymi-ädıstemelık jäne kadrlyq qamtamasyz etu kökeitestılıgın joǧaltqan joq. İnkliuziiaǧa äleumettık sūranys joǧary. Täjıribenıŋ sūranysy bügıngı künı «kımdı, qalai, qai jerde jäne nege üiretedı?» sūraqtaryn alǧa tartady. İnkliuzivtı bılım beru sistemasynyŋ özı inkliuzivtık qoǧamnyŋ damuynyŋ tiımdı mehanizmı bolyp tabylady. «Barşaǧa ortaq» bılım beru sistemasyn damyta otyryp, bız inkliuzivtık qoǧam, iaǧni ärbır adam üşın qoǧamdy damytuǧa jol aşamyz. İnkliuzivtı bılım mümkındıgı şekteulı balalarǧa balabaqşa, mektep, institut, mektepke deiıngı jäne mektep ömırıne tolyq kölemde qatysuyna mümkındık beredı. Sonymen qosa mümkındıgı şekteulı azamattarymyzǧa köbırek köŋıl bölınuı kerek. Olar üşın Qazaqstan kedergısız aimaqqa ainaluǧa tiıs. Būl özımızdıŋ jäne qoǧam aldyndaǧy paryzymyz. Bılım beru mekemesınıŋ ortasy densaulyǧynyŋ mümkındıgı şekteulı balalardyŋ qajettılıgıne beiımdeluı «kedergısız» boluy kerek. Osylaişa, qazırgı taŋda barlyq älem jūrtşylyǧynyŋ nazaryn audaryp otyrǧan balalardyŋ jeke sūranystary men erekşelıkterıne ortanyŋ, otbasynyŋ qatysuymen bılım beru ürdısıne tolyq qosudy qarastyratyn şeşım – inkliuzivtı bılım beru bolyp tabylady.