Májilis sársenbi kúni "Zańsyz alynǵan aktıvterdi memleketke qaıtarý týraly" zań jobasyn talqylap, depýtattar ony alǵashqy oqylymda maquldady. Zań jobasynda aktıvterin erikti túrde qaıtarýdyń barlyq talabyn oryndaǵan tulǵa qylmystyq jaýapqa tartylmaıdy. Taǵy bir qyzyq jaǵdaı bul zań aktıvi 100 mıllıon dollardan kem tulǵalarǵa qatysty emes. Jymqyrǵan aqshasyn elge qaıtarǵan azamatty jaýapkershilikten bosatý qanshalyqty durys? Sondaı-aq eki-úsh qoı urlaǵan adam 7 jylǵa deıin sottalyp, 100 mıllıon dollar jasyrǵan adamdy jazalamaý ádiletti sheshim be?
JASYRǴAN AKTIVIN JARIIaLAǴANǴA – RAQYMShYLYQ?
Astana qalasynyń zańgerler odaǵynyń tóraǵasy Serik Berkamalov Májilis qaraǵan zań jobasyn qoldaıdy. Sebebi ol mundaı tásildiń álemdik praktıkada bar ekenin eskertti.
«Zańsyz urlanǵan aqshany elge qaıtaratyn bolsa, oǵan keshirim berý álemdik praktıkada bar. Onyń ústine elimizde sottalǵandarǵa raqymshylyq jasalyp, adamdardy túrmeden bosatyp jatady. Shet elde de, bizdiń elde de amnıstııa qoldanylady. Meniń oıymsha, raqymshylyq berý durys sheshim dep oılaımyn. Eń bastysy – shet el asqan avtıvterdi elge qaıtaryp, ony el ıgiligi úshin paıdalaný. Syrtqa ketken aqshany elge qaıtaryp, ol el ekonomıkasy úshin jumys istese memleketke paıdaly is bolar edi. Qazirgi tańda shet el asqan aqshany qaıtaryp, el ıgligi úshin paıdalaný óte mańyzdy bolyp otyr. Sondyqtan da men bul zańdy ýaqytynda qabyldanaıyn dep otyrǵan zań dep sanaımyn. Bul shara qarapaıym azamattardan bastap zańgerler arasynda da qoldaý taýyp otyr. Óıtkeni bul shara óziniń oń nátıjesin beredi. Shetelde de mundaı sharalar qoldanylady. Bul bir jaǵynan jaýapkershilikten bosatady. Eger jaýapkershilikten bosatpasa, olar ary qaraı qarajattaryn tyǵyp, aktıvti qaıtarýdyń jolyn tipti qıyndatyp tastaıdy», – dedi zańger.
Shyny kerek bul zań jobasy qoǵam tarapynan synalyp otyr. Mysaly keıbir adamdarda «Biz neǵurlym kóp urlaı bereıik, erteń úkimet bizdi keshiredi» degen túsinik qalyptastyrmaı ma? Serik Berkamalov mundaı qaýiptiń bar ekenin moıyndaıdy. Alaıda ol aktıvin shet elge jasyrǵan adamdarǵa bir rettik raqymshylyq jasaǵan jón dep sanaıdy.
Mundaı bir rettik sharalar Nazarbaevtyń tusynda da bolǵany belgili.
MILLIARD JUTQAN QUTYLYP, MAL URLAǴAN TUTYLA MA?
Zańger Álimjan Jubathanov áriptesi Serik Berkamalovtyń pikirimen kelispeıdi. Álimjan Jumathanov zańsyz qarjy jymqyrǵandan tıisti jazasyn alý kerek dep sanaıdy.
«Zańdy jazatyn adamdar ǵoı. Parlamentte qaralyp, qabyldanyp ketse, zańdy bolyp ketedi. Al endi parlamenttegi depýtattar qarsy bolsa, atalǵan zań jobasy qabyldanbaýy da múmkin. Biraq Qazaqstannyń ishindegi laýazymdy tulǵalar qarjy jymqyrsa, ony qylmysker dep tanımyz. Olarǵa eshqandaı keshirim berip, rahymshylyq jarııalaımyz. Al endi shetelge qarjysyn tyqqan adamdarǵa biz keshirim bersek, zań aldynda adamdar teń emes bolyp shyǵady. Bul jerde ádildik joq. Kezinde aqshany urlap, shet elge qashyp ketken adamǵa keshirim berý degen aqylǵa syımaıdy. Eger qandaı da da bir adamnyń qylmysqa qatysy bolsa, qylmystyq is qozǵap, aktıvterin qaıtarý kerek. Jalpy mundaı adamdardy Qazaqstanǵa ekstradıııalaý kerek. Mysaly Hrapýnov, Áblıazov sekildi úkim shyǵyp, biraq shet elde júrgen adamdardyń aktıvteri elge qaıtarylǵan joq. Osy ýaqytqa deıin qaıtara almaǵan qarjyny bılik qalaı qaıtarady? Qazaqstannyń qazynasyn tonap, shet elge jasyryp qoıý qylmys bolyp sanalady. Mundaı adamdar mindetti túrde qylmystyq jazaǵa tartylýy kerek», - deıdi zańger.
Eger shet elge aqsha jasyrǵan adamdy jazalmasa bul el ishindegi adamdarǵa qandaı oı salady? Bıliktiń bul qadamy azamattardy kóp urlaýǵa yntalandyryp jibermeı me?
«Iá, «eldiń aqshasyn urlap, shet elge jasyrýǵa bolady eken» degen oı qalyptastyrady. Eger mundaı qylmys bolsa, Qytaıda atý jazasyna kesiledi. Memlekettiń aqshasyn jymqyrǵan adamǵa qansha jyl ótse de keshirim bolmaýy kerek. Árıne, qylmysy úshin shyn ókinetin bolsa, oǵan jeńildik qarastyrýǵa bolady. Biraq tutastaı jazadan bosatý degendi óz basym túsinbeımin. Máselen, Qazaqstannyń ishinde qarjy jymqyryp, ustalǵan adamdar ár túrli jazaǵa tartylyp jatyr. Al mıllıardtardy urlaǵan adamǵa «Tyqqan aqshańdy elge ákelseń, jaýapkershilikten bosatamyz» dep otyr. Al Konstıtýııada «Zańnyń aldynda bári teń» dep jazylyp tur. Násiline, jynysyna, baılyǵyna qarap, adamdardy alalaýǵa bolmaıdy. Shyny kerek, shet elge aqsha urlap, tyqqandardyń kópshiligi – kezinde Nazarbaevtyń arqasynda baıyǵandar. Solardyń ókilderi Aqordadan bastap, Parlamentke deıin otyr. Solar «Biz aktıvterdi qaıtaraıyq. Bizdi jazadan bosatyńdar» dep lobbı jasaıdy. Olardyń ishinde Qaırat Boranbaev pen Qaırat Satybaldynyń týystary bar shyǵar. Mıllıardtaǵan aqshany qarapaıym adamdar emes, Nazarbaevqa qatysy bar adamdar urlady. Sondyqtan da «Osyndaı zań qabyldasaq, shet eldegi baılyǵymyz qaıta keledi» dep adamdardyń basyn qatyryp jatyr. «Ańqaý elge aramza molda» degendeı qarapaıym halyq ony qaıdan bilsin. Bir-eki qoı urlaǵan adam 3 jyldan bastap 7 jylǵa deıin sottalady. Al mıllıardtap urlaǵandarǵa eshqandaı jaza bolmaýy aqylǵa syımaıdy», - deıdi zańger.
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
