Onyń qısyq-qyńyr pikirlerinde adam aıtqysyz túzýlik bar edi. Bul oı-pikirler, olardy eshkimniń bet júzine qaramaı, tiri jannan taısalmaı, batyl aıtatyn Naǵashybaı aǵamyz əsiredinshildik úrdisi beleń alǵan nadandyq həm qarańǵylyq túnegi jaılaı bastaǵan qazirgi qazaq qoǵamyna kerek-aq edi.
Ol oqyǵan-toqyǵany mol, ulttyq sanaǵa kóterilgen kózi ashyq tulǵalarymyzdyń biregeıi edi.Ol qazaqty sheksiz súıetin. Ol qazaǵynyń dinı dogmamen, əsiredinshildik fanatızmimen ýlanbaǵan erkin oıly, bilimdi aldyńǵy qatarly el bolǵanyn qalady. Ókinishtisi, onyń ótkir aıtylǵan asaý pikirlerin kópshilik qaýym beıbastaqtyqqa balady. Ony din dushpany qyldy. Shyn məninde ol dinniń emes, qarańǵylyq pen nadandyqtyń jaýy edi.
Ol óz qazaǵymen qosa Gıtlerdi de sheksiz súıdi. Aqkóılek qazaqtyń Gıtlerge degen súıispenshiligin bərimiz əpendilikke joryǵanymyzben munyń astarynda Naǵashybaıdyń ózine ǵana aıan, ózi ǵana kózi jetken syrlar jatqan edi.
Ol bizdiń jeke batyrymyz edi. Qazir Alashtyń dushpany ózinen týǵan perzentteri bolǵan ker zaman ǵoı. Bireýi din atyn jamylady, bireýi jattyń soıylyn soǵady, endi bireýi memleket qazynasyn tonaıdy, taǵy bireýleri jer satýmen aınalysady degendeı... Əsirese, əsiredinshil, radıkal, dinı fanatıkter qazaq qoǵamynyń aıyqpas dertine, soryna aınalǵaly qashan. Naǵashybaı osylarǵa qarsy jalǵyz ózi maıdan ashty. Olar kúpiniń bıtindeı kóp edi. Bəri jabylyp Naǵashybaıdy aradaı talady. Biraq Naǵashybaı esh qyńbady. Nadan adamnyń ózderi de, sózderi dóreki, aýyzdary asa bylǵanysh keledi ǵoı, olar FB betinde Naǵashybaıǵa aıtpaǵandy aıtyp, qarǵystyń nebir atasyn qarsha jaýdyryp jatatyn. Meni Naǵashybaıdyń osynshama dattaýlarǵa asqan sabyrlylyqpen tózetini, baıyppen jaýap qaıyryp jatatyny qaıran qaldyratyn. Ol asqan sabyr ıesi edi. Bul jóninen ol beıpil aýyz musylmansymaqtarǵa úlgi ónege edi.
Osylaısha ol myńmen jalǵyz alysty. Ol qoǵamnyń kóbimiz aınalyp ótetin, əshkerleýge təýekel ete bermeıtin túıtkildi máselelerin batyl qozǵady. Beınelep aıtqanda ol Qudaıdan bastap, Qonaevqa deıingi "avtorıtetterdiń" túgin qaldyrmady. Sóıtip ol kózsiz tabynýshylyq jeteginde sanasy tumandanyp júrgenderdiń, əsirese, rýshyldyq aýylynda qalyp qoıǵan aýdansyzdardyń sanasyna səýle túsirýge tyrysty. Ol ańqaý qazaǵyn kózsiz kóbelek tərizdi kóringen nársege tabyna berýden saq bolýǵa shaqyrdy. Onyń ay aıtqan bul pikirlerine sanalary jat aǵymdarmen ýlanǵan zombıler óre túregelip jappaı qarsy shyqqanymen, sońǵy kezderi Naǵashybaı ıdeıalaryn qoldaýshylar da az bolmaı qalǵan joq. Əsirese jas býynnyń arasynan Naǵashybaıdyń pikirles serikteri kóptep shyǵa bastap edi. Osylaısha ol bir ózi bir qoǵamdyq ınstıtýttyń jumysyn atqardy dese de bolady.
Ókinishtisi Naǵashybaıdyń bul pikirleri memleket jəne qoǵam qaıratkerleri, akademıkter, doktorlar, depýtattar, saıasatkerler, memlekettik syılyqtyń laýreattary, aqyn, jazýshylardyń aýzymen aıtylýǵa tıis edi. Amal neshik, qazaq qoǵamy ózine kerekti asa qajet baǵaly pikirlerlerdi, erkin oılardy jumyssyz Naǵashybaıdyń aýzynan estidi. Estýimizshe Naǵashybaı Esmyrza kópten beri jumyssyz eken. Eger órkenıetti qoǵamda ǵumyr keshse, Naǵashybaı kem degende bir saıası partııanyń ıdeology nemese bir JOO ornynda qoǵamtaný ǵylymynan dáris oqyr edi. Amal neshik, tereń bilim, kósheli oı ıesi, aqıqat jarshysynyń "jumys orny" onyń FB paraqshasy ǵana boldy. Ol qazaq qoǵamyna sol FB paraqshasynyń tildeı terezesinen ún qatty. Shyny kerek, onyń qııańqy, qyrshańqy oılary kópke jetti, oıatty, tiksindirdi, qynjyltty, óshpendilik týdyrdy... Əsirese ol Qudaıdyń "advokattaryna" kelgende ymyrasyz-aq boldy. Ol óz opponentterin 18 myń ǵalamnyń ıesi Qudaıdyń "jyrtysyn jyrtqansha" qazaǵynyń joǵyn joqtaýǵa, jany qanaýǵa, təni talaýǵa túsken, orasan zor materıaldyq baılyǵy jemqor, satqyn sheneýnikteri arqyly əlemdik olıgarhtardyń talan-tarajyna ushyrap, shekaranyń arjaǵyna suraýsyz ketip jatqan jer betindegi eń qorǵansyz, eń momyn ulttyń múddesin qorǵaýǵa shaqyrdy.
Aıtyńyzdarshy aǵaıyn, týmaǵan, týylmaǵan, mekensiz, eshteńege muqtaj emes, asa meıirimdi, jarylqaýshy Qudaıdy - ózi jaratqan dərmensiz (dinshil qazaq) bir pendeniń ózi sııaqty dərmensiz (namaz oqymaıtyn qazaq) pendesinen qyzǵyshtaı qoryǵany qandaı, kerisinshe sol dinshil qazaq pen ateıst qazaq ekeýiniń tize qosyp ıt te qus ta basynyp, əlemdegi eń bir qorǵansyz, qor ultqa aınalyp kele jatqan qazaq ultynyń múdesin birigip qorǵaǵany qandaı? Ekeýiniń qaısy qaıyrly, qaısy baıandy? Qaısy aqylǵa sııady?
Aqıqatynda Qudaı ózine adamzat nəsiliniń onyń ishinde qazaq balasynyń arasha túsýine muqtaj emes. Kókten túsken deıtin tórt kitaptyń biri Quranda aıtylǵandaı adamzat bar bolǵany Qudaıdyń qulaq kesti quly ǵana. Bəlkim Qurandaǵy eń bir absýrd osy shyǵar? Nege Qudaı ózi jaratqan perzentterin qul qylýǵa múddeli? Al qulda quqyq, erik, erkindik bolmaıdy ǵoı!
Rasynda da at tóbelindeı bılikten óziniń konstıtýııalyq quqyn talap ete almaı otyrǵan, əli ult deńgeıine tolyq kóterilip bolmaǵan, qaıta rýshyldyq aýylyna, feodalızm jurtyna qaıyra dedektep bara jatqan dərmensiz qazaq qaıtip, ne betimen Qudaıdyń "advokaty" bolmaq? Kerisinshe qazaq Qudaıdyń nazaryna zərý, qamqorlyǵyna muqtaj. Eger qazaq Qudaıdyń nazary túsken qalaýly ult bolsa 32-niń asharshylyǵynda nege shybyndaı qyrylyp qaldy. Nege 37-niń qýǵyn-súrgininde ult kósemderi men zııalylary jappaı atylyp ketti. Mine, Naǵashybaı osy uly saýaldarǵa jaýap izdedi. Naǵashybaıdyń bar "kinəsi": dinnen Ultty, Qudaıdan Halyqty joǵary qoıǵandyǵynda edi. Teginde Halyq Qudaıdyń bir aty emes pe edi? Quranda biz senderdi bir-birlerińnen ajyratý úshin ulttar men ulystarǵa bóldik deýshi edi ǵoı. Əsili ozyq ulttar men órkenıetti elderdiń Qudaıy men dini sol memleket pen halqynyń ıgiligine qyzmet etedi, al bizdiń dinshil qaýymnyń erkine salsań, baıǵus qazaq Qudaı men bılikke qul bolǵannyń ústine qul bola tússe eken dep tileıdi. Mysyqtileý əsiredinshilderdiń Qudaı men bılikke qul bolǵan baıǵus qazaqtyń shyn məninde óz bıligi men ozyq ulttardyń, sheteldik alpaýyt kompanııalardyń qulaq kesti qulyna aınalyp bara jatqanynda sharýasy joq. Otarshyldyq qamytynan jańa bosaǵan, quldyq sanadan arylmaǵan halyqtyń əsirequdaıshyl bolǵany óziniń sory eken ǵoı.
Naǵashybaı Esmyrza shyndyq úshin óldi, bəlkim óltirildi... Rasynda biz Shyndyq bar bolsa elemeı qoıyp óltiretin, Shyndyq joq bolsa shyrqyrap izdeı bastaıtyn qyzyq jurtpyz. Naǵashybaı shyndyǵyn joǵaltyp alǵan jurttyń aqıqatyn qaıtarmaqqa talaptanyp, tynbaı sóıleýmen júrdi, al biz ony aıaýsyz kústanalaýmen boldyq. Ol kenet aramyzdan ketip edi, bərimiz birden shýlap izdeı bastadyq.
Biz shyndyqty óz aýzymyzben aıtýǵa dətimiz jetpegendikten, basqalardyń aýzymen aıtqyzyp qyzyǵyna qarap otyrǵandy jaqsy kóretin elmiz. Biz Naǵashybaıdy jek kórip otyryp, oǵan shyndyqty aıtqyzyp alýǵa arlanbaıtynbyz. Endi shyndyqty kimge aıtqyzar ekenbiz? Barlyqtaryńyzdyń kókeılerińizde osy saýal turǵan da shyǵar, bəlkim?
Men Naǵashybaıdy alǵashqy jəne aqyrǵy ret Əýezov teatrynda kórdim. Qoıylym bitkennen keıin kórermen qaýym ədettegideı kıim ilgishke lap qoıamyz ǵoı. Qarasam oń jaǵymda Naǵashybaı aǵamyz syrt kıimin alyp jatyr! FB da baıqalmaıdy ǵoı, ómirde qaǵilez, júdeý óńdi kisi eken. Sirə, qoıylym əserinen aryla almasa kerek, mıyǵyna kúlki úıirilip alypty. Óz oıymen ózi əýre ekendigi, jan-jaǵyn baǵamdaýǵa shamasy joqtyǵy beıməlim alysqa tigip alǵan kózderinen baıqalady jəne ol zııalylyq ushqynyn shashqan meırimdi, oıly kózder ózine rıza keıippen kúlimsirep alǵan... Bir sət syrt kıimdi ala berip, oń jaǵyma qaıta qarasam, jańa ǵana qasymda turǵan Naǵashybaı beıne bir ǵaıypqa aınalyp ketkendeı joq bolypty! Sodan keıin Naǵashybaıdy kórgen emespin. FB-da ishinde de jaýaptasyp úlgermegen ekenbiz. "Shubat patıine" de barý oıǵa kelmepti. Syılas, pikirles bir jýrnalıst kisi shubatqa shaqyrǵanda qolym tımep edi. Endi mine, sol aqıqatshyl esti adam, qazaqta eshkim təýekel etpegen oı-pikirlerdi aıtqan jaısań er dúnıeden beımezgil ótip ketipti.
"Esti kórseń, kem kórme" deıdi Abaı. Biz esti kórsek kem kóremiz, qor tutamyz, ol azdaı jabylyp júndeı tútemiz. Biraq munyń ulttyq sorymyzǵa aınalyp kele jatqany oıymyzǵa kirip te shyqpaıdy. Oǵan Naǵashybaıdy ıt qylǵanymyz kýə. Əli qanshama estilerimiz qoǵam tarapynan "ıt bolýǵa" kezekterin kútip tur eken. Aıtpaqshy, kesheli beri əleýmettik jelilerde Naǵashybaıdyń qazasyna qýanyp jatqandardy, kúlip jatqandardy, tipti tabalap jatqandardy baıqap qaldym. Naǵashybaı ózi sheksiz súıgen qazaǵynyń múddesin qorǵaımyn dep baryp, er ólimimen óldi. Er ólimine qýanba qazaq! Búgin qýansań, erteń, qudaı onyń betin əri qylsyn, əsiredinshilderdiń qolyna aıaq astynan qarý tıer bolsa - jylaıtyn bolasyń. Kúlme, jurtym, erteń jeriń men qazynań əp-sətte satylyp ketip, kúlkiń tıylmaı qalyp júrmesin. Sosyn marqumdy dattap jatqan əsiredinshilder, sizderge aıtarym, erden ıman ketpeıdi. Naǵashybaı tozaqqa ketti dep bórikterińizdi aspanǵa atqandaryńyz artyq. Qudaı ultyn ulyqtaǵan, halqyn súıgen Erdi tozaqqa eshqashan jibermeıdi. Óıtkeni Halyq Qudaıdyń óz aty!
Baqul bol, Naǵashybaı aǵa! Qosh, romantık soıalıst! Qosh, Ultshyl Er! Təńiri aldyńnan jarylqasyn!
Erlan Tóleýtaı
