HHI ǵasyr – jahandaný ǵasyry. Tehnıkalyq proester ilgerilegen kezeńde adamzattyq múmkindikterdiń aıasy keńeıip, qoǵamymyzdyń jetekshi salalary túrlendi. Tegeýrindi zertteýler men ındýstraldy revolıýııalar áserine ushyraǵan mamandyqtar jańa formada óz qyzmetine kirise bastady. Jańa dáýirdiń basty ereksheligi – barsha qundylyqtardyń adamzat ıgiligine saı qurýynda edi. Ásirese, jumyr basty pendeniń tirshiligi, turmysy, densaýlyǵy – basty nazarǵa alynyp, ult, urpaq saýlyǵy medıınanyń basty kredosy boldy. Damýshy jáne damyǵan memleketter tehnogendi úrdisterge ıek artyp, salaýatty ómir salanyń tyń taqyryptaryna aıaq basty. Sonyń ishinde medıına salasyn erekshe ataýǵa bolady. Salanyń keleńsiz tustary – qoǵam kelbetine kóleńke túsirip, ózekti másele retinde óz mańyzyn joǵaltpady.
Medıına – salamatty tirshilik keship, salaýatty ómir súrýdiń dánekeri. Qoǵamnyń jandy organızmi. Onyń damýy, jandanýy barshamyzdyń tirshiligimizge jan bitirip, densaýlyǵymyzdyń kepiline aınalary sózsiz. Alaıda, búgingi sanaly tirlik ıesiniń densaýlyqqa salǵyrt qaraýynan bastap, ekologııany lastaýyna deıingi aralyqtaǵy ushan-teńiz olqylyqtar ataýly salasyń damýyna óz kedergisin tıgizip otyr. Qazirgi medıınanyń ózekti máselelerin talqylaǵanda, onyń sebebi men saldaryn birneshe kategorııalarǵa bólip qaraýymyzǵa bolady. Olardyń ishindegi eń bastysy – ekologııanyń buzylýy.
Tumsa tabıǵattyń qasiret shegip, kók oraı shalǵynnyń janshylýy, tymyq jeldiń tútin tatyp, tunyq sýdyń lastanýy – medıına salasyna óz salqynyn tıgizbeı qoımaıdy. Ekologııalyq shógýlerdiń yqpalynan, kapıtalıstik turmystyń belgili mólsherdegi áserinen qazir medıınaǵa: qan-tamyr, júrek, júıke, tynys joldary aýrýlarymen júginetinderdiń qatary kóbeıgen. Júrektiń ıshemııalyq aýrýlary, mysaly mıokard ınfarktisi, gıpertonııalyq aýrý jáne ortalyq júıke júıesiniń qan tamyrlarynyń zaqymdanýy saldarynan kóz jumatyndar ólimniń 80-85%-tin quraıdy. Bul aýrýlardyń negizgi paıda bolý sebepterine: júıkeniń syr berýi, fızıkalyq. belsendiliktiń jetkiliksiz, artyq tamaqtaný, alkogoldi ishimdikter, temeki shegý jatady. Sonymen qatar, qazir medıınanyń ótkir máselesiniń biri – qaterli isikpen tabandy kúresý bolyp otyr. sebebi, kóptegen ekonomıkalyq damyǵan elderde osy aýrýdyń áserinen ólim-jitim 50 jylda 2-3 esege artqan. Derekterge súıensek, jyl saıyn álemde qaterli isikten keminde 2 mıllıon adam qaıtys bolady. Bul, atap aıtqanda, atmosferanyń lastanýymen tyǵyz baılanysty. Demek, medıınanyń ózekti máseleleriniń týyndaýy – ekologııalyq jáne turmystyq qaıshylyqtardan ekendigin baıqaımyz.
Qazirgi kóptegen álem turǵyndarynyń aýrýshań bolýy –demografııalyq ósimdi janshyp otyr. Turmysy nashar elderde qajetti medıınalyq kómekke qol jetkize almaı otyrǵandar óte kóp. Medıınanyń tańy bir ózekti problemasy – qoljetimsizdigi. Medıınalyq ortalyqtar men mekemelerdiń az bolýy – ólim-jitim sanynyń arýyna ákeledi. Týý kórsetkishiniń tómendeýiniń de basty faktory osynda jasyrynǵan. Sonymen qatar, qazirgi álem halqynda qartaıý úrdisi júrip jatyr. Jastar men qarttar úlesin tarazyǵa salǵanda, bolashaq urpaq úlesiniń az ekendigin baıqaımyz. Qazir ómir súrýdiń ortaq jasy - 69-73 jyldy quraıdy.
Bakterıologııalyq, vırýsologııalyq aýrýlardan da eń birinshi zardap shegetin – medıına. Álemdegi óris alǵan vırýstyq tolqyndar medıınanyń damýyn kesheýildetkenimen, tyń tájirıbe syılaıdy. Degenmen, tabıǵaty tolyq tanylmaǵan indettik juqpaly aýrýlar: sheshek, oba, ebolla, tumaý túrleri – medıınanyń tolyq meńgere almaı otyrǵan ózekti baǵdarlarynyń biri ekenin qazir ýaqyttyń ózi aıǵaqtap otyr. Sol sebepten kóptegen elderde ınfekııalyq aýrýshańdyq pen ólim-jitim deńgeıi joǵary patologııanyń sebepker faktory. Burynǵy ınfekııalyq aýrýlardyń túrózgeriske ushyraýy, parazıtarlyq indettiń kóbeıýi – medıına kún tirtibindegi keleli sheshimi tabylmaǵan másele.
Ǵylymı anyqtamalardan basqa qazirgi zamanǵy medıına salasynda dáriger men naýqastyń ózara qarym-qatynasy, etıkalyq máseleler, adam júıkesine psıhotroptyq zattarmen áser etý syndy qasań áreketter ózektiligin joǵaltpaǵan. Adam aǵzalaryn saýdalaý, quqyqtaryn eskermeı aǵzalardy aýystyryp salý, donorlyq kánárattar – tereń zertteý men parasattylyqty qajet etedi. Sala mamandarynyń akademııalyq biliminiń taıaz bolýy saldarynan ólim qushyp jatqandar da joq emes. tehnıkalyq apparattardyń jetispeýi, jaǵdaısyzdyq – medıınanyń damýyn shyrmaıtyn kiltıpandar bolyp qala bermek. Qoryta aıtqanda, adam taǵdyry – memleket taǵdyry. Adam taǵdyrynyń arasha túsken sala mamandary men ǵylymynyń áleýetin kóterý, quzirettiligin arttyrý – eń basty másele.
Dastan Qastaı
"Adyrna" ulttyq portaly
