Körnektı jazuşy, qazaqtyŋ ūlttyq sanasyn oiatqan tarihşy, “Köşpendıler”, “Altyn Orda” tarihi trilogiialarynyŋ avtory Iliias Esenberlin 1915 jyly 10 qaŋtarda Aqmola oblysynda düniege kelgen. Bügın bar sanaly ǧūmyryn qazaq müddesıne arnaǧan qalamgerdıŋ tuǧan künı, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly.
Iliias Esenberlin jastaiynan jetımdıktıŋ dämın tatyp ösken. 5 jasynda tūl jetım qalǧan ol balalar üiınde tärbielenedı. Mektep qabyrǧasynda jürgende onyŋ alǧaşqy öleŋderı jaryq köredı. Mekteptı bıtırgen soŋ Iliias Qyzylordadaǧy mektep-internatta ūstaz bolyp jūmysqa ornalasady. Keiınnen eŋbek jolyn Jezqazǧandaǧy ken ornynda injener retınde jalǧastyrǧan.
Eŋbekke erte aralasqan ol "Qazaqfilm" kinostudiiasynyŋ aǧa redaktory, "Jazuşy" baspasynyŋ direktory qyzmetterın atqardy. Qalamgerdıŋ şyǧarmalary 1940 jyldan jaryq köre bastaǧan.
Äu basta aqyndyǧymen tanylǧan ol "Sūltan", "Aişa" dastandaryn, , "Adamgerşılık turaly jyr" öleŋder jinaǧyn, "Özen jaǧasynda", "Tolqidy Esıl", orys tılınde jazylǧan "Adam turaly än" atty povesın, "Aiqas", "Qaterlı ötkel", "Ǧaşyqtar", "Qahar" , "Almas qylyş", "Altyn qūs", "Jantalas", tyŋ turaly "Köleŋkeŋmen qorǧai jür" romandaryn, "Köşpendıler" jäne "Altyn Orda" trilogiialaryn jazdy.
Jazuşy 1983 jyly 5 qazanda Almatyda dünie saldy.
Nazarlaryŋyzǧa Iliias Esenberlin jaily jazuşy, publisist Bekejan Tılegenovtıŋ estelıgın ūsynamyz:
"Ilekeŋnıŋ (Iliias Esenberlin) ömırınıŋ soŋǧy jyldaryndaǧy tvorchestvolyq jolynda eleulı ekı oqiǧa boldy. Bırı onyŋ eŋ qūndy, ūly tuyndylarynyŋ bırı, ädebiettegı teŋdesı joq erlıgı - «Köşpendıler» trilogiiasy sol kezdegı odaqtyq kölemdegı baǧalaudyŋ eŋ joǧarǧy satysy - Lenindık syilyqqa ūsynyldy. Osyǧan bız quanuymyz kerek edı. Bıraq, bız quanbadyq. Qaita oǧan degen öşpendılık odan saiyn örşi tüstı. Bır künı Ilekeŋ qalyŋ bylǧary papkasyn qoltyqtap maǧan keldı. Būl Keŋes Odaǧynyŋ tükpır-tükpırınen - Moskva men Leningradtan, Sıbır qalalarynan, basqa tuysqan respublikalardan "Köşpendıler" trilogisyn maqtap, Lenindık syilyq komitetıne jıbergen resenziialar, qoldau pıkırler, jeke adamdardyŋ şynaiy nietı eken. Qazaqstannan bar-joǧy ekı-üş oblystyq gazetke jariialanǧan şaǧyn ǧana resenziialar jür. Bırde-bır respublikalyq resmi baspasöz oryndary, qoǧamdyq oryndary, koǧamdyq ūiymdar, memlekettık mekemeler, ǧylymi ortalar qoldau jasamaǧan, bır auyz jyly söz aitpaǧan... Negızgı taǧylǧan kınä - saiasi aiyp: ol orystarǧa qarsy, bügıngı dostyǧymyzǧa şek keltıredı. Kıtap ziiandy, oǧan syilyq bermek tügıl, basyp şyǧarudyŋ özı keşırılmes qatelık dep jazylǧan. Būl pıkırdı, būl aiypty Qazaqstan Kommunistık partiiasynyŋ Ortalyq Komitetınıŋ ideologiia bölımı de qatty qoldady, oǧan syilyq beruge üzıldı-kesıldı qarsy boldy.Ilekeŋ, söitıp, syilyq ala almady...
Osy kezde «Altyn Ordanyŋ» bırınşı kıtaby basylyp bolyp, endı qalǧan ekı tomy daiyndalyp jatqan bolatyn. Üş tomnyŋ qatar şyqqanyn qalap, sony tez köruge asyqty. Osynşa qyruar jūmysty bıtırıp, ekı jūmadan keiın ıle-şala taǧy da Moskvaǧa attandy. Onda da amalsyz bardy. Osy kezde astanada halyqaralyq kıtap järmeŋkesı ötetın boldy. Qazaq baspalary osy järmeŋkege bıraz kıtap aparatyn bolypty. Onyn ışınde Esenberlinnıŋ bırde-bır kıtaby joq körınedı. Tek kerek adamdardyŋ, tamyr-tanystardyn kıtaptary ǧana. Ilekeŋ qatty aşulandy. Öz betımen, öz esebınen Moskvaǧa ūşty. Baspalar şetelderge qandai kıtaptaryn ötkızgenın kım bılsın, äiteuır, mardymdy eşteŋe bolmaǧan siiaqty. Ilekeŋ ekı-üş kıtabyn ötkızıp, şeteldık baspalarmen şartqa qol qoiyp qaitty. Bıraq, qatty nauqastanyp keldı. Ol az bolǧandai, kelse, jyǧylǧan üstıne jūdyryq degendei, basylyp jatqan kıtaptaryn Baspa komitetı toqtatyp tastapty. Taǧy da odan «qūbyjyqtar» tauyp, kıtapqa kınä taǧylypty. Endı, Esenberlin taǧy da osy kıtaby üşın aiqasqa tüstı. Bıraq, qajyǧan jürek şydai almady, qatty auyryp, auruhanaǧa tüstı. İnfarktpen auyrǧan eken. Reanimasiia bölımıne saldy. Tyrp etkızbei jatqyzyp qoidy. Bıraq, kıtaby üşın köŋılı alaŋ bolǧan jazuşy, qataŋ tyiym salynsa da, qaita-qaita ūrlanyp, därıgerdıŋ bölmesıne jasyrynyp baryp, Komitetke, baspaǧa telefon soǧyp, jalynyp-jalbarynyp, öz dälelın aityp, kıtaptyŋ şyǧuyna böget jasamaularyn sūrap, tıptı bolmaǧan soŋ ūrysyp, janyn qinap, otqa salyp, azapqa tüstı. Aqyry, osynyŋ bärıne şydai almai, kelesı künı tün ortasy auǧanda jüregı jarylyp, mert boldy. « Altyn Orda» trilogiiasynyŋ şyqqanyn ūly jazuşy közı tırısınde köre almai kettı. Ilekeŋnıŋ soŋǧy sätterde körgen qiianatyn, qiynşylyǧyn, onyŋ sebepterın ärı qarai taldap, baǧa berıp jatqym kelmeidı. Tarih mūnyŋ bärıne öz baǧasyn bere jatar...
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
Iliias Esenberlin
"Köşpendıler" jäne "Altyn Orda"
"Özen jaǧasynda"
"Almas qylyş"
"Sūltan"
"Aişa" dastandaryn
"Adamgerşılık turaly jyr" öleŋder jinaǧyn
"Tolqidy Esıl"
orys tılınde jazylǧan "Adam turaly än" atty povesın
"Aiqas"
"Qaterlı ötkel"
"Ǧaşyqtar"
"Qahar"
"Altyn qūs"
"Jantalas"
tyŋ turaly "Köleŋkeŋmen qorǧai jür" romandaryn
