Ilııas Esenberlın jastaıynan jetimdiktiń dámin tatyp ósken. 5 jasynda tul jetim qalǵan ol balalar úıinde tárbıelenedi. Mektep qabyrǵasynda júrgende onyń alǵashqy óleńderi jaryq kóredi. Mektepti bitirgen soń Ilııas Qyzylordadaǵy mektep-ınternatta ustaz bolyp jumysqa ornalasady. Keıinnen eńbek jolyn Jezqazǵandaǵy ken ornynda ınjener retinde jalǵastyrǵan.
Eńbekke erte aralasqan ol "Qazaqfılm" kınostýdııasynyń aǵa redaktory, "Jazýshy" baspasynyń dırektory qyzmetterin atqardy. Qalamgerdiń shyǵarmalary 1940 jyldan jaryq kóre bastaǵan.
Áý basta aqyndyǵymen tanylǵan ol "Sultan", "Aısha" dastandaryn, , "Adamgershilik týraly jyr" óleńder jınaǵyn, "Ózen jaǵasynda", "Tolqıdy Esil", orys tilinde jazylǵan "Adam týraly án" atty povesin, "Aıqas", "Qaterli ótkel", "Ǵashyqtar", "Qahar" , "Almas qylysh", "Altyn qus", "Jantalas", tyń týraly "Kóleńkeńmen qorǵaı júr" romandaryn, "Kóshpendiler" jáne "Altyn Orda" trılogııalaryn jazdy.
Jazýshy 1983 jyly 5 qazanda Almatyda dúnıe saldy.
"Ilekeńniń (Ilııas Esenberlın) ómiriniń sońǵy jyldaryndaǵy tvorchestvolyq jolynda eleýli eki oqıǵa boldy. Biri onyń eń qundy, uly týyndylarynyń biri, ádebıettegi teńdesi joq erligi - «Kóshpendiler» trılogııasy sol kezdegi odaqtyq kólemdegi baǵalaýdyń eń joǵarǵy satysy - Lenındik syılyqqa usynyldy. Osyǵan biz qýanýymyz kerek edi. Biraq, biz qýanbadyq. Qaıta oǵan degen óshpendilik odan saıyn órshı tústi. Bir kúni Ilekeń qalyń bylǵary papkasyn qoltyqtap maǵan keldi. Bul Keńes Odaǵynyń túkpir-túkpirinen - Moskva men Lenıngradtan, Sibir qalalarynan, basqa týysqan respýblıkalardan "Kóshpendiler" trılogısyn maqtap, Lenındik syılyq komıtetine jibergen reenzııalar, qoldaý pikirler, jeke adamdardyń shynaıy nıeti eken. Qazaqstannan bar-joǵy eki-úsh oblystyq gazetke jarııalanǵan shaǵyn ǵana reenzııalar júr. Birde-bir respýblıkalyq resmı baspasóz oryndary, qoǵamdyq oryndary, koǵamdyq uıymdar, memlekettik mekemeler, ǵylymı ortalar qoldaý jasamaǵan, bir aýyz jyly sóz aıtpaǵan... Negizgi taǵylǵan kiná - saıası aıyp: ol orystarǵa qarsy, búgingi dostyǵymyzǵa shek keltiredi. Kitap zııandy, oǵan syılyq bermek túgil, basyp shyǵarýdyń ózi keshirilmes qatelik dep jazylǵan. Bul pikirdi, bul aıypty Qazaqstan Kommýnıstik partııasynyń Ortalyq Komıtetiniń ıdeologııa bólimi de qatty qoldady, oǵan syılyq berýge úzildi-kesildi qarsy boldy.Ilekeń, sóıtip, syılyq ala almady...
Osy kezde «Altyn Ordanyń» birinshi kitaby basylyp bolyp, endi qalǵan eki tomy daıyndalyp jatqan bolatyn. Úsh tomnyń qatar shyqqanyn qalap, sony tez kórýge asyqty. Osynsha qyrýar jumysty bitirip, eki jumadan keıin ile-shala taǵy da Moskvaǵa attandy. Onda da amalsyz bardy. Osy kezde astanada halyqaralyq kitap jármeńkesi ótetin boldy. Qazaq baspalary osy jármeńkege biraz kitap aparatyn bolypty. Onyn ishinde Esenberlınniń birde-bir kitaby joq kórinedi. Tek kerek adamdardyń, tamyr-tanystardyn kitaptary ǵana. Ilekeń qatty ashýlandy. Óz betimen, óz esebinen Moskvaǵa ushty. Baspalar shetelderge qandaı kitaptaryn ótkizgenin kim bilsin, áıteýir, mardymdy eshteńe bolmaǵan sııaqty. Ilekeń eki-úsh kitabyn ótkizip, sheteldik baspalarmen shartqa qol qoıyp qaıtty. Biraq, qatty naýqastanyp keldi. Ol az bolǵandaı, kelse, jyǵylǵan ústine judyryq degendeı, basylyp jatqan kitaptaryn Baspa komıteti toqtatyp tastapty. Taǵy da odan «qubyjyqtar» taýyp, kitapqa kiná taǵylypty. Endi, Esenberlın taǵy da osy kitaby úshin aıqasqa tústi. Biraq, qajyǵan júrek shydaı almady, qatty aýyryp, aýrýhanaǵa tústi. Infarktpen aýyrǵan eken. Reanımaııa bólimine saldy. Tyrp etkizbeı jatqyzyp qoıdy. Biraq, kitaby úshin kóńili alań bolǵan jazýshy, qatań tyıym salynsa da, qaıta-qaıta urlanyp, dárigerdiń bólmesine jasyrynyp baryp, Komıtetke, baspaǵa telefon soǵyp, jalynyp-jalbarynyp, óz dálelin aıtyp, kitaptyń shyǵýyna bóget jasamaýlaryn surap, tipti bolmaǵan soń urysyp, janyn qınap, otqa salyp, azapqa tústi. Aqyry, osynyń bárine shydaı almaı, kelesi kúni tún ortasy aýǵanda júregi jarylyp, mert boldy. « Altyn Orda» trılogııasynyń shyqqanyn uly jazýshy kózi tirisinde kóre almaı ketti. Ilekeńniń sońǵy sátterde kórgen qııanatyn, qıynshylyǵyn, onyń sebepterin ári qaraı taldap, baǵa berip jatqym kelmeıdi. Tarıh munyń bárine óz baǵasyn bere jatar...
