QR BǴM ǴK Fılosofııa, saıasattaný jəne dintaný ınstıtýty Dintaný bóliminiń meńgerýshisi, fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Dintanýshylar kongresiniń tóraǵasy Qazaqstan Respýblıkasynyń din salasyndaǵy memlekettik saıasatynyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy 1. Din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń negizgi qaǵıdattary men jalpy təsilderine degen kózqarasyńyz? Elimizdi əmbebap jańǵyrtý – zaıyrly qazaqstandyq memleketti damytýdyń negizi. Ol evolıýııalyq jolmen, kezeń-kezeńimen, buryn da, qazir de QR Prezıdentiniń júrgizip otyrǵan əleýmettik, ekonomıkalyq jəne saıası reformalarynyń baǵyty arnasynda júzege asyrylýda. Jańǵyrtýdyń mańyzdy yqpaldarynyń biri egemendi damý barysynda túbegeıli ózgeristerge ushyraǵan onyń rýhanı, ıdeologııalyq, dúnıetanymdyq negizi bolyp tabylady. Al din bolsa, osy atalǵan negizderdiń quramdas bóligi bolyp tabylady. Búginderi biz əlemniń túpkir-túpkirinde dinı problemalardyń ózekti bolýynyń kýəgeri bolyp otyrmyz, sondyqtan din Qazaqstan Respýblıkasynyń da ishki jəne syrtqy saıasatynyń qomaqty faktoryna aınaldy. Keıde radıkalızmmen shektesip jatatyn jat jerlik dinı ıdeologııa rýhanı izdeniske degen suranysty óz múddesine buryp, dindarlardyń, əsirese jastardyń dinı sanasy men dinı praktıkasyna enip, eldegi dinı biregeılikke nuqsan keltirip jatqan jaǵdaılar bar. Dinı senim men kózqarastar adamnyń sýbektıvti sheńberinen shyǵyp, óz pikirin ózgege, qoǵamdyq qatynastar men memlekettik isterge tańýǵa tyrysatyn úrdis baıqalady. Bul rette din salasynda durys jəne tıimdi memlekettik saıasatty qalyptastyrý óte mańyzdy mindetterdiń biri bolyp sanalady. Ótken jyldyń maýsym aıynda qabyldanǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń din salasyndaǵy memlekettik saıasatynyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasynyń zamanaýı ózektiligi eshqandaı kúmən týdyrmaıdy. Orta merzimge arnalǵan din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń negizgi baǵyt-baǵdary kórsetilgen tujyrymdamada memlekettik-konfessııalyq jəne konfessııalar arasyndaǵy qarym-qatynastardy jetildirý, memlekettiń zaıyrlylyq qaǵıdattaryn nyǵaıtý, dindi destrýktıvti maqsatta qoldanýǵa jol bermeý sııaqty memlekettiń naqty mindetteri sıpattalǵany meılinshe mańyzdy. Kópshiliktiń nazaryna usynylǵan bul Tujyrymdama Qazaqstandyq qoǵamdaǵy qazirgi dinı ahýaldy aıǵaqtaıdy jəne sonymen qatar, ol bolashaqqa baǵdarlanǵan. Tujyrymdama qazirgi Qazaqstandyq qoǵamdaǵy dinniń negizgi paradıgmaldyq ólshemin beıneleıdi, dinı úderisterge yqpal etýdegi memlekettik saıasattyń koneptýaldy tuǵyrlaryn qamtamasyz etedi, memleket pen din araqatynasy jəne dinderaralyq kelisimniń qazaqstandyq úlgisin odan ary tıimdi jetildirýdi kózdeıdi. Tujyrymdamada dinı saladaǵy aǵymdyq ahýal meılinshe anyq əri dəl saraptalǵan, onda dinı ahýaldyń «məselelik aımaqtary» aıqyndalyp, negizgi úrdister belgilengen, əsirese memlekettiń zaıyrly tuǵyrlaryn nyǵaıtý men dindi burys maqsattarǵa paıdalanýǵa jol bermeýge qatysty memlekettik saıasattyń bolashaq baǵdarlary anyqtalǵan. Negizgi ustyndary men basty təsilderi memlekettik jəne qoǵamdyq bolmystyń ərqıly salalaryndaǵy din salasyna qatysty memlekettik saıasattyń júrgizetin keshendi sharalaryn eskere otyryp baıandalǵan. Destrýktıvti dinı aǵymdardyń əreketin beıtaraptandyrý men dinı ekstremızmniń ıdeologııasyna qarsy turýdyń jalpymemlekettik júıesine erekshe kóńil bólingen. Tutastaı alǵanda tujyrymdamanyń mətini ǵylymı ustamdylyǵymen, qısyndy negizdiligimen jəne praktıkalyq mańyzdylyǵymen erekshelenedi.
2. Din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamadan kútiletin nətıjeler? Atalmysh Tujyrymdama qoǵamdyq pikirde qyzý talqylandy. Atap aıtqanda, eldegi azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń biri retinde Qazaqstan «Dintanýshylar kongresi», ǵylymı mekeme retinde QR BǴM ǴK Fılosofııa, saıasattaný jəne dintaný ınstıtýty jəne taldaý ortalyǵy retinde «Qazaqstandaǵy terrorızm men ekstremızm problemalaryn zertteý ortalyǵy» belsene atsalysty. Qazaqstan Respýblıkasynyń din salasyndaǵy memlekettik saıasatynyń 2017-2020 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy dəstúrli qundylyqtarǵa súıenýmen qatar, jańashyldyqqa ashyqtyǵyn bildire otyryp, qazirgi zamannyń tóndiretin qaterine laıyqty jaýap bere alatyndaı qoǵamdy toptastyrýǵa ózindik úlesin qosady. Tujyrymdama birqatar normatıvtik quqyqtyq aktiler arqyly júzege asyrylady, olardyń tizimi berilgen. Tujyrymdamany iske asyrýdyń eki kezeńi (2017-2018 ı 2019-2020 jj.) mynadaı nətıjeler kútiledi: 1) Din salasyndaǵy memlekettik saıasatty halyqtyń qoldaý deńgeıi artatyn bolady; 2) Memleket damýyndyǵy zaıyrlylyq qaǵıdattaryn halyqtyń qoldaýynyń deńgeıi ósetin bolady; 3) Dinı ekstremızm men onyń destrýktıvti ıdeologııasyna qarsy turý boıynsha halyqtyń habardarlyǵy molaıady. Tujyrymdamanyń rýhy men qarpine səıkes, teńestirilgen strategııa saqtalǵan, onda qundylyqtardyń zaıyrly adamgershilik júıesine qaıshy kelmeıtin rýhanı-adamgershilik paradıgma retindegi dinniń jaǵymdy əleýeti modernızaııalyq (jańǵyrtýshylyq) əleýmettik-ekonomıkalyq reformatorlyq baǵytqa oń yqpal etedi. Din qazaqstandyqtardyń əleýmettik-saıası ómirine syrttan agressııalyq túrde engen jańashyldyqtar jaǵdaıynda rýhanı amortızator qyzmetin atqara alady. Memleket, óz kezeginde, rýhanı qaýipsizdik strategııasyn túzip, turaqsyzdandyrýdyń saıası quraly retinde dindi paıdalanýǵa tyrysýshylyqpen baılanysty qazirgi syn-qaterlerge aldyn ala laıyqty jaýap bere alýy tıis. Tujyrymdamada memlekettik basqarý men memlekettik qyzmet, bilim berý, mədenıet, BAQ, densaýlyq saqtaý, sport júıelerin qosa alǵandaǵy din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń basym baǵyttary anyq jəne naqty kórsetilgen. Tujyrymda memlekettik-konfessııalyq qarym-qatynastardy jańa deńgeıge shyǵarady degen úmitimiz bar. Sonymen qatar, tujyrymdamany naqty júzege asyrý memlekettiń dinı birlestiktermen qarym-qatynasyndaǵy ınnovaııalyq úlgini qurý úshin alǵysharttar qalyptastyrady degen oıdamyz. Negizgi kúsh-jiger qazaqstandyq memleket pen qoǵamnyń zaıyrlylyq qaǵıdattaryn əri qaraı nyǵaıtýǵa baǵyttalatyn bolady.
