30 jyl boiy tehnikanyŋ qūlaǧynda oinaǧan Aisara apamyz «Adyrna» tılşısıne bergen sūhbatynda ǧūmyr tarihyndaǧy qyzyqty oqiǧalarmen bölısıp, elımızdıŋ agrotehnikalyq önerkäsıbınıŋ bolaşaǧy jaily oiyn aitty. Bügınde jetpısten asyp, altyn alqa iegerı atanǧan apamyz qazırgı qoǧam jastary jaily pıkır bıldırıp, öz ısın süiu arqyly qalai jetıstıkke jetudıŋ syryn aşty.
- Aisara apa, köpşılıkke qyzyqty bolǧan käsıbıŋız jaily, 30 jyl boiy qalai traktor aidap qyzmet qylǧanyŋyz turaly aita ketseŋız:
- Tehnikanyŋ tılın igergelı sol ıstı süidım. Kölık aidaǧandy jaqsy kördım. Narynqolǧa 1956-jyly köşıp kelgen soŋ, kolhoz jastary bılım alsyn degen köptıŋ ügıtteuımen, keŋesımen, Narynqoldaǧy käsıptık tehnikalyq uchilişesınen bılım aldym. Qazırgıdei emes, ol uaqyttarda traktordyŋ är temırın egjei-tegjeilı, mai-mai qylyp qolmen ūstatyp, aiamai körsetıp, mynau akkumuliatory, mynau motory dep nūqyp otyryp üiretetın. Şynyna kelgende, men üşın sol temır tersektıŋ şytyrman düniesı qyzyq boldy. Qatty qyzyqtym. 3 jyl 4 ai uaqyt uchilişenı oqyp bıtırıp qūjat-qaǧazymdy qolyma aldym. Oqu bıtıre sala mamandyqpen jūmys jasau ärkımnıŋ-aq armany, sol uaqyttarda 69-jyldary traktorǧa smenşik bolyp auysymda jūmys jasadym. Äuelı bastamam jer jyrtumen bastaldy. Odan keiın 1-2 ai kombainǧa şyqtym. Artynşa kötermelegen basşylyq tehnikanyŋ tılın jaqsy ūǧasyŋ dep, qosalqy bölşekter qoimasyna (zapchast sklady) qoidy. Keiınnen 74-ten 79-jylǧa deiın benzin qoimasynyŋ qarauşysy bolyp ıstedım. Osyndai jinaǧan täjıribemnıŋ arqasynda basşylyqtan oqyǧan bılımıme sai traktor beruın sūrattym. Olar eskıleu kelgen traktordy berdı. Tehnikanyŋ qyr-syryn jaqsy ūǧatyn şalymnyŋ arqasynda bırden kölıgımdı igerıp kettım. Bır şyqqanda 80,100 gektarǧa deiın jer jyrtatynmyn. Qystygünı bükıl kompleksterdıŋ şöbın tasyp, auyl malşylarynyŋ jem-şöpın aparyp berıp traktordan bır kün qolymdy üzbei, Keŋes ükımetı taraǧanşa qyzmet qyldym. Bır qynjyltatyny, sol uaqyttarda 1-2 ai qyzmet qylǧan tanysy barlar köterılıp ketken edı. Köbısı Lenin ordenın alyp jaqsy ataqqa ie bolǧan edı. Bızdıŋ ısımızge, eŋbegımızge adal bolǧanymyz sonşalyq taŋnyŋ atysy, keştıŋ batysy traktorymyzdyŋ janynan şyqpauşy edık. Bıraq keiınırek partiia komissiiasynyŋ müşesı etıp kötermelep qoidy. Qazır de qūdaiǧa şükır, qarqynym jaqsy. Esık aldynda maşina atauly kölık bolsa kez kelgenın aidap, şalymdy salyp alyp jürıp ketemın.
Şalymyz ekeumız 1962-de şaŋyraq köterdık. 8 qūrsaqty bolyp, altyn alqa iegerı atandym. Qazır Qūdai būiyrtqan balalarymnan 20 nemere, 34 şöbere süiıp otyrmyz. Biyl üilengenımızge 60 jyl toldy. Taldyqorǧanǧa baryp altyn toily otbasylymyz degesın, «Berık otbasy» degen baǧdarlamamen üi berdı.
- Qandai keremet apa! Körsetken qyzyqtaryŋyzdyŋ tek jaqsylyǧyn körudı jazsyn! Jūmysyŋyzdyŋ qiyn da, qyzyq tūstary jaily aitsaŋyz. Qanşa degenmen äiel adamsyz. Auyr tehnikany igeru näzık jan üşın qiyn bolmady ma?
- Kezınde traktorister bır kartoşkany audaryp bıtpei jatyp, kölıkten qarǧyp tüsıp ekınşısıne ketken uaqytymda, «aiaǧyŋnan qūrisyŋ ǧoi» deitın. Bala-şaǧanyŋ qamy dep auyr-jeŋıldıgıne qaramadyq. Keş kelıp, erte ketetınbız. Namysqa tyrysyp, abyroidy oilap, ūiat bolmasyn dep öz ıstegen ısımızdı adalynan jasau üşın janymyzdy berıp, barymyzdy salatynbyz. Tütın bolyp kelıp, sol kezde densaulyqtyŋ da qamyn oilamappyz. Sonda da bärıne ülgerıp, balalarymyzdy juyndyryp, şaiyndyryp qaita ketetınbız. Kenje qyzym äuelı menı bır ailap körmeitın. «Kurorttan qaşan keledı» dep jylaidy eken. Ol uaqytta qaidaǧy kurort?! Kartoşka bıtkenşe üi körmeitınbız.
- Bıraz qinaldyq deisız. Qazır densaulyǧyŋyz qalai?
- Densaulyǧymyz qūdaiǧa täubä jaqsy. Bıraq ekı tızemnen kışkene qinalamyn.
- 30 jyl degen az uaqyt emes. Bır jūmystan jalyǧyp, ketkıŋız kelıp, şarşaǧan kezıŋız boldy ma?
- Şarşamadym. Jaqsy körgen ısıŋ bolǧan soŋ bärıne könesıŋ. Tıptı bala-şaǧam menıŋ traktor aidaǧanyma namystanǧan kezı boldy. Nege deseŋ, mektepte mūǧalımderı «myna jerden ekı telejkamen Aisaranyŋ traktory qarǧyp şyǧa keledı» dep mysal aitatyn körınedı. Sony kenje qyzym namys körıp, bır künı üige jylap kelıptı. «Mama, endı telejkamen mekteptıŋ janynan ötpeşı» deitın. Sondai qyzyqty da körgenbız. Degenmen qazır sol beinetımızdıŋ zeinetın körıp otyrmyz. Bala-şaǧamnyŋ bärı oqyǧan-toqyǧan. Özımız eşkımge künımızdı qaratpai, şalymyz ekeumız pensiiamyzdy alyp otyrmyz.
Kezınde sovhoz bastyǧy şekaradan üi bereiın degenınde, sovhozǧa jaŋa tehnika kelsın dep būiyrǧan baqtan bas tartyppyn. Sol kezde ol kısı «myna kısı jūmysqa äbden berılıp ketıptı ǧoi» dep aitypty. Sondaǧysy bızdıŋ qara qan basymyzdy oilamaityndyǧymyz ǧoi. Elımız damysyn, jūrtymyz aş bolmasyn degen oi eken bızdıkı.
(Aisara apamyzdyŋ traktor kölıgın aidau sätınen)
-Endı qazır agroönerkäsıp mamandyǧynda bız qatarly jastar bılım aluda. Jarty ǧasyrǧa tatyrlyq ǧūmyryŋyzdy osy käsıpke arnaǧan sızden jaqsy bır keŋes alu kez kelgennıŋ armany. Qandai aqyl aitasyz apa?
- Jasyratyny joq qazır jastar jeŋıldıŋ astymen, auyrdyŋ üstımen jüruge beiımdelıp ketken. Olar tek aqşany qaidan köp tapsa bolady dep oilaidy. Qiyn jūmystan qaşyp, jeŋılıne jügıredı. Bız jas kezımızde balalarymyz qatarynan qalmasyn, el jegendı jesın, jūrt kigendı kisın dep eş qiyndyqqa qaramai jūmys ıstedık. Qazırgınıŋ jastaryna osylardy aitsam, «sūmdyq qoi, traktordy qalai aidauǧa bolady» dep ertegı aitqandai senbeidı. Men olarǧa kerısınşe, «būl özı qyzyǧy men şyjyǧy mol jūmys. Orta qazannyŋ tamaǧyn jep, keş kelıp, erte ketetın jūmys» dep jiı aityp otyramyn.
Eŋ bastysy aitarym, öz ısterıŋdı süiıŋder. Şydamdy bolyŋdar! Qiyndyqtan qaşpaŋdar. Adam qiyndyqqa jolyqqan saiyn şyŋdala tüsedı. Är ömırlık sabaqtan täjıribe alyŋdar degım keledı.
- Önegege, igılıkke toly äŋgımeŋız ben aqylyŋyzǧa alǧys aitamyn, apa! Aman bolyŋyzdar! Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
- Qandai keremet apa! Körsetken qyzyqtaryŋyzdyŋ tek jaqsylyǧyn körudı jazsyn! Jūmysyŋyzdyŋ qiyn da, qyzyq tūstary jaily aitsaŋyz. Qanşa degenmen äiel adamsyz. Auyr tehnikany igeru näzık jan üşın qiyn bolmady ma?
- Kezınde traktorister bır kartoşkany audaryp bıtpei jatyp, kölıkten qarǧyp tüsıp ekınşısıne ketken uaqytymda, «aiaǧyŋnan qūrisyŋ ǧoi» deitın. Bala-şaǧanyŋ qamy dep auyr-jeŋıldıgıne qaramadyq. Keş kelıp, erte ketetınbız. Namysqa tyrysyp, abyroidy oilap, ūiat bolmasyn dep öz ıstegen ısımızdı adalynan jasau üşın janymyzdy berıp, barymyzdy salatynbyz. Tütın bolyp kelıp, sol kezde densaulyqtyŋ da qamyn oilamappyz. Sonda da bärıne ülgerıp, balalarymyzdy juyndyryp, şaiyndyryp qaita ketetınbız. Kenje qyzym äuelı menı bır ailap körmeitın. «Kurorttan qaşan keledı» dep jylaidy eken. Ol uaqytta qaidaǧy kurort?! Kartoşka bıtkenşe üi körmeitınbız.
- Bıraz qinaldyq deisız. Qazır densaulyǧyŋyz qalai?
- Densaulyǧymyz qūdaiǧa täubä jaqsy. Bıraq ekı tızemnen kışkene qinalamyn.
- 30 jyl degen az uaqyt emes. Bır jūmystan jalyǧyp, ketkıŋız kelıp, şarşaǧan kezıŋız boldy ma?
- Şarşamadym. Jaqsy körgen ısıŋ bolǧan soŋ bärıne könesıŋ. Tıptı bala-şaǧam menıŋ traktor aidaǧanyma namystanǧan kezı boldy. Nege deseŋ, mektepte mūǧalımderı «myna jerden ekı telejkamen Aisaranyŋ traktory qarǧyp şyǧa keledı» dep mysal aitatyn körınedı. Sony kenje qyzym namys körıp, bır künı üige jylap kelıptı. «Mama, endı telejkamen mekteptıŋ janynan ötpeşı» deitın. Sondai qyzyqty da körgenbız. Degenmen qazır sol beinetımızdıŋ zeinetın körıp otyrmyz. Bala-şaǧamnyŋ bärı oqyǧan-toqyǧan. Özımız eşkımge künımızdı qaratpai, şalymyz ekeumız pensiiamyzdy alyp otyrmyz.
Kezınde sovhoz bastyǧy şekaradan üi bereiın degenınde, sovhozǧa jaŋa tehnika kelsın dep būiyrǧan baqtan bas tartyppyn. Sol kezde ol kısı «myna kısı jūmysqa äbden berılıp ketıptı ǧoi» dep aitypty. Sondaǧysy bızdıŋ qara qan basymyzdy oilamaityndyǧymyz ǧoi. Elımız damysyn, jūrtymyz aş bolmasyn degen oi eken bızdıkı.
(Aisara apamyzdyŋ traktor kölıgın aidau sätınen)
-Endı qazır agroönerkäsıp mamandyǧynda bız qatarly jastar bılım aluda. Jarty ǧasyrǧa tatyrlyq ǧūmyryŋyzdy osy käsıpke arnaǧan sızden jaqsy bır keŋes alu kez kelgennıŋ armany. Qandai aqyl aitasyz apa?
- Jasyratyny joq qazır jastar jeŋıldıŋ astymen, auyrdyŋ üstımen jüruge beiımdelıp ketken. Olar tek aqşany qaidan köp tapsa bolady dep oilaidy. Qiyn jūmystan qaşyp, jeŋılıne jügıredı. Bız jas kezımızde balalarymyz qatarynan qalmasyn, el jegendı jesın, jūrt kigendı kisın dep eş qiyndyqqa qaramai jūmys ıstedık. Qazırgınıŋ jastaryna osylardy aitsam, «sūmdyq qoi, traktordy qalai aidauǧa bolady» dep ertegı aitqandai senbeidı. Men olarǧa kerısınşe, «būl özı qyzyǧy men şyjyǧy mol jūmys. Orta qazannyŋ tamaǧyn jep, keş kelıp, erte ketetın jūmys» dep jiı aityp otyramyn.
Eŋ bastysy aitarym, öz ısterıŋdı süiıŋder. Şydamdy bolyŋdar! Qiyndyqtan qaşpaŋdar. Adam qiyndyqqa jolyqqan saiyn şyŋdala tüsedı. Är ömırlık sabaqtan täjıribe alyŋdar degım keledı.
- Önegege, igılıkke toly äŋgımeŋız ben aqylyŋyzǧa alǧys aitamyn, apa! Aman bolyŋyzdar! Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Dina LİTPİN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
