QR Parlamenti Májilisi depýtaty Qazybek Isa «Aq jol» frakııasy atynan QR Premer-Mınıstri Á. Smaıylovqa depýtattyq saýal joldap, shuǵyl Ulttyq ıdeologııa konepııasyn qabyldaý qajet ekenin aıtty.
«Qazaq úni» depýtattyq saýaldyń tolyq mátinin usynady.
1.OTANShYLDYQ ULTTYQ IDEOLOGIIaDAN BASTALADY
Memlekettiń jańa dáýirin bastap bergen qandy qańtar qasireti elimizdegi 30 jyldaǵy barlyq qatelikterimizdi álemge áıgilep berdi. Aldymen ekonomıka, sodan soń saıasat degen ustanym ózin eshqandaı aqtamady. Turalap qalǵan ekonomıkamyz óz aldyna, saıasatymyz jańarmaǵasyn sasyǵan sýdaı jaramsyz, zııandy bolyp qalǵanyna kózimiz jetti. Sondyqtan da Prezıdent Q.Toqaev bastaǵan túbegeıli saıası reformany halyq qoldaýda.
Qańtardaǵy qasiret eń aldymen elimizde 30 jyldan beri Ulttyq ıdeologııanyń ushqyny da bolmaǵanyn áshkere etti.
Endi saıası reformamen birge shuǵyl Ulttyq ıdeologııamyzdyń konepııasyn qabyldap, zańdy bekitý kerek.
«Otanshyldyq rýhy joǵary el kózdegen maqsatyna qalaıda jetedi»-dedi memleket basshysy Joldaýda. Iá, Otanshyldyq Ulttyq ıdeologııadan bastalady.
Ulttyq ıdeologııanyń joqtyǵy kózge uryp turǵan bizdiń Táýelsiz Qazaq Elinde Ulttyq rýhty kóterý búgingi kúnniń eń mańyzdy talaby!
2. ULTTYQ IDEOLOGIIa – EŃ ALDYMEN MEMLEKETTIK TIL!
Qazir halyqty birtutas etip biriktirýshi ulttyq ıdeologııamyz - Memlekettik tilimiz bolýy kerek!
Buny elimizdegi etnostardyń bári de qoldaýda. Qazaqstan Halqy assambleıasy 2020 jyly memlekettik tildi mindetteıtin zań qabyldaý týraly Úndeý jasady.
Syrtqy jaýdan qorǵaný úshin aldymen eldiń ishinde óz tútini túzý ushý kerek! Bul - bir tilge birigý degen sóz!
Al birigý Tilden bastalatyny tiri adamǵa belgili!
Tili birdiń – tilegi de bir, tiregi de bir, ıaǵnı, qarýy da, áskeri de bir!
Bundaı el bolyp, bir tilge birigýge kim qarsy - sol eldiń jaýy!
Túrik Respýblıkasynyń tuńǵysh prezıdenti Kemal Atatúrik saılana salysymen alǵashqy jyly-aq: «Túrkııa memleketi myqty bolýy úshin elimizdegi 78 ult búginnen bastap bárimiz bir tilde -túrik sóıleıtin bir ultpyz!» -dep jarııalady. Osyndaı qazaq ulty aldyndaǵy tarıhı jaýapkershilik pen uly amanat bizde de oryndalýy tıis edi...
Óıtkeni, Prezıdenttiń ózi Joldaýynda aıtqandaı, «Biz eń basty qundylyǵymyz – Táýelsizdigimizdi saqtap, ulttyq biregeıligimizdiń negizin nyǵaıtyp, elimizdi jańǵyrtý jolynda uıysýǵa tıispiz. Bul – bolashaq urpaq aldyndaǵy qasıetti boryshymyz.»
Sondyqtan, eldi biriktirip, toptastyrý úshin barlyq ult memlekettik tilde sóıleýi kerek!
Meniń ákemniń kezinde Qazaqstanda bári oryssha boldy...
Men 1979 jyly Almatyǵa oqýǵa kelgende de barlyq jerde orys tili ústem edi. Jaýap túsinikti – óıtkeni biz Keńes Odaǵynyń bodany, otar el edik.
Al 1999 jyly ulym: «Áke, nege barlyǵy orys tilinde?» dedi. «Táýelsizdikti alǵanymyzǵa kóp bolǵan joq, alda bári qazaq tilinde bolady, ulym» dep jubattym. Oǵan ózim de sengen edim.
Bıyl 2022 jyly endi nemerem: «Nege barlyq jerde orys tilinde?»-dep surady... Al bul kezde Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyldan asyp ketken edi?I.
Buǵan men ne dep jaýap beremin?!.
Buǵan biz ne dep jaýap beremiz?
Buǵan kim jaýap beredi?
Tórt urpaq aýysqansha tórden ketpeıtin, aýyspaıtyn ol qandaı til?!.
ULTTYQ MÚDDENI QORǴAÝ - MEMLEKETTIK TILDEN BASTALADY!
Al bizde 30 jyldan beri MEMLEKETTIK TIL TÝRALY ZAŃ JOQ!
Endeshe, Qazaqstan Prezıdenti aıtqandaı, «Qazaq tiliniń ultaralyq qatynas tiline aınalýy úshin barlyǵymyz jumyla áreket etip», memlekettik tildi mindetteıtin Memlekettik til týraly zań qabyldaýymyz kerek!
3.MEMLEKETTIK TILDIŃ TÁÝELSIZDIGI ATA ZAŃDA AIQYN KÓRINÝI TIIS!
Dál qazir Konstıtýııaǵa saıası ózgeris engizilip jatqan kezde, 30 jyldan beri óz tilimiz emes, ógeı tildiń kúıin keship kele jatqan Qazaq tiliniń Memlekettik til retinde jeke dara aıqyndaý máselesin sheship alýymyz kerek! Óıtkeni, Prezıdent Toqaev aıtqandaı: «Memlekettik til máselesi – úlken saıasat!». Endeshe nege úlken saıasatymyz - Memlekettik tilimiz saıası ózgeristerden qalyp qalýy kerek?!
Bul qazir eldi alańdatyp otyrǵan eń basty máselelerdiń biregeıi!
Mysaly, «Aq jol» frakııasy 2012 jyly Memlekettik tildiń qoldanylýyn arttyrý boıynsha zań jobasyn jasaǵanda úkimet ótkizbeı tastady. «Qazaq tiline qazaq úkimeti qarsy shyqty» dep jazdyq biz.
Konstıtýııa men zańdarymyzda Memlekettik tildiń mártebesin qorǵaý – elimizdegi eń basty másele bolyp tur qazir. Osy maqsatta «Qazaq úni» ulttyq portalynda Konstıtýııasyndaǵy 7-shi baptyń 2-shi tarmaǵyn alyp tastap, Memlekettik til týraly zań qabyldaýdy talap etken Ashyq hat úsh ret jarııalandy. Úshinshisi 2020 jyly qaıta jarııalanǵan «MEMLEKETTIK TILDIŃ TÁÝELSIZDIGI ATA ZAŃDA AIQYN KÓRINSIN!» atty Qazaqstan Prezıdenti Q.Toqaevqa jazylǵan Ashyq hatqa elimizdiń álemge áıgili tarlandary bastap, 126 215 adam qol qoıyp, qoldady. Bul burynǵy mejelerden myń esedeı asyp túsip, tarıhı rekordtyq deńgeıge jetip otyr. Bul qalyń qol ishinde tek qazaqtar ǵana emes, ártúrli ult ókilderi de (50-ge jýyq) jetkilikti.
«Estıtin memleketke» mıllıondardyń únin estirtken, bir jarym aıda 126 myńnan asa Ashyq hatqa qol qoıǵan petıııa Prezıdentke tapsyrylǵanyna da eki jyl bolady jaqynda.
2021 jyly «Aq jol» frakııasynyń Memlekettik til týraly zań qabyldaýdy talap etken depýtattyq saýalynda aıtylǵandaı QR Premer-Mınıstrine, úkimetke tapsyrylǵan Memlekettik til týraly zań Konepııasy jobasyna da 2 jyl boldy...
QR Prezıdenti Q.Toqaev basqaratyn Ulttyq keńestiń 2019 jylǵy birinshi otyrysynda «Konstıtýııadan orys tili týraly bapty alatyn kez jetti» dep usynys jasaǵanymyzǵa da úsh jylǵa jýyq ýaqytqa jaqyndady.
Álemde bar elde Memlekettiń azamaty azamattyq paryzy men mindetin oryndaýy buljymas zań! Ol zańǵa memlekettik tildi bilý mindeti de kiredi. Bul mindetin azamattary da, tipti memlekettik tildi bilýi mindetti bolýy tıis memlekettik qyzmetkerleri de oryndamaıtyn álemde jalǵyz el Qazaqstan! Óıtkeni bizdiń eldiń Konstııýııasynda ǵana memlekettik tildi bilý ár azamattyń mindeti ekenin ádeıi jazbaı ketken… Bul Konstıtýııa talaby men atyna saı emes zańsyzdyq! Osy zańsyzdyqty Táýelsizdiktiń 30 jylynan asqanda Jańa Qazaqstan, ekinshi Respýblıkada túzelýi tıis!
«Memlekettik tildi bilý – Qazaqstannyń árbir azamatynyń paryzy. Mindeti dep te aıtýǵa bolady.»-degen memleket basshysy Q.Toqaevtyń sózi endi iske aınalyp, Atazańǵa jazylýy kerek.
Konstıtýııasy babynyń birinshi tarmaǵyn oryndamaı, syzyp tastap, oǵan qarsy ekinshi tarmaǵyn oryndaıtyn el álemde taǵy da jalǵyz tek Qazaqstan!
4.MEMLEKETTIK TIL ESIKTEN KIRE ALMAI TURSA, BIZ QALAI TÓRDE OTYRAMYZ?!
Ulttyq ıdeologııamyz - Memlekettik tildiń aýyr hali qazir dabyl qaǵar jaǵdaıda!
Qalaı dabyl qaqpaımyz, Táýelsizdik alǵan 30 jylda óz tilin bilmeıtin urpaq ósip shyqsa?!. Sonda biz qaı elde, qandaı Táýelsizdikte ómir súrgenbiz?
Qaıda bizdiń Ulttyq ıdeologııamyz? Astanadan bastap, qalalardyń kóbisinde úlkender de, aýlada oınap júrgen balalar da shet tilinde – Reseı tilinde sóılese, Aqorda, Úkimet, Parlament, ákimdikter men memlekettik mekemelerdiń, ulttyq kompanııalardyń bárinde Memlekettik tildi esikten syǵalatyp, orys tilinde sóılese, sonda qaıdaǵy, qandaı Táýelsizdik?!.
Memlekekettik til esikten kire almaı jylap tursa, biz nege jetisip, qalaı tórde otyramyz, myrzalar?!. Qalaı el bolamyz?
Memlekettik tilimizdi mindetteıtin zań shyǵara almasaq, bul jerde nege otyrmyz? Onda bizdiń azamattyǵymyz, partıottyǵymyz, el aldynda ýáde bergen, oryndaýǵa tıis Amanatymyzdyń barlyǵy kózboıaýshylyq, ótirik bolǵany ǵoı!
Mine, 30 jyl Ultshyldyqpen kúresken Ultsyzdyq ıdeologııanyń jetkizgen jeri osy!
Ózge elderdiń bárinde memlekettik tildi kóterseń - patrıotsyń, al bizde ǵana - jaýsyń!
Estıtin memleket halyqty qalaı túsinedi, eger ekeýi eki tilde sóılesse?!.
Biz Memlekettik tilimizdi mindetteıtin zań qabyldaý úshin endi taǵy 30 jyl úshinshi prezıdentti kútýimiz kerek pe?!
“Babalar amanatyna adal bolyp, ony urpaqqa tabystaý – men úshin kıeli paryz! Men azamattarymyzdyń erteń emes, búgin baqytty ómir súrgenin qalaımyn.”-dep málimdegen QR Prezıdent Toqaev osy kıeli paryzyn erteń emes, búgin ózi oryndaýy tıis!
Jalpy bılik, memleket ultpen birge bolǵysy kele me? Endeshe ulttyń tilinde sóılesin! Táýelsizdik alǵan Memleket basshysynan bastap, memlekettik qyzmetkerlerdiń báriniń shet tilinde, otarlaýshy el Reseı tilinde sóılegenin el kórmeý kerek! Otarlaýshy eldiń tilinde sóılep turyp, Táýelsiz eldiń múddesin qorǵaımyn dep eldi aldaý - bos sóz! Búginde oǵan eshkim senbeıdi!
Elbasy engizgen Konstıtýııa men zańdarymyzdaǵy memlekettik tildiń beısharalyǵyn bildiretin baptardyń bárin de zeınetke shyǵaryp jiberý kerek.
Bolmasa, «Jańa Qazaqstan», «Ekinshi respýblıka» degenniń bári aldamshy, eldi aldaǵan kózboıaýshylyq bolyp shyǵady!
Biz Táýelsizdikti kimnen aldyq? Arysy patshaly Reseıden, berisi kommýnıster bılegen Keńes odaǵynan aldyq! Endeshe Azattyq alǵan el 30 jyldan astam ózin otarlaýshy eldiń tilinde sóılep kele jatqany, ol tildi Konstıtýııasy men zańdaryna bekitip qoıǵany qandaı masqarashylyq?!. Álemde qandaı el bar mundaı qorlyqqa kónip kele jatqan?!.
Salyq tóleý qandaı mindet bolsa, memlekettik tildi bilý de sondaı mindet bolýy tıis.
«Eki tilge birdeı jaǵdaı jasaý kerek» degen - ekijúzdilik. Ol ashtan ólgeli jatqannyń aýzynan asty julyp ap, toqtyqtan jaryla jazdap jatqannyń aýzyna tyǵýmen teń.
Memleket pen úkimet basshylarynyń, mınıstrler men ákimderdiń, depýtattardyń, jalpy saıasatkerler men qaıratkerlerdiń Qazaqstannyń memlekettik tilinde bir aýyz sálemdesip alyp, birden Reseı tiline aýysyp ketip: «Bárine túsinikti tilmen sóıleıin”-degeni - MEMLEKETTIK TILDI QORLAÝY jáne bizde 30 jylda da MEMLEKETTIK TILDIŃ BOLMAǴANYN MOIYNDAÝY!
MEMLEKETTIK TILDI QORLATPAÝ - MEMLEKET BASShYLARYNAN BASTAP, BÁRIMIZDIŃ BASTY MINDETIMIZ BOLÝY TIIS!
5. AQPARATTYQ QAÝIPSIZDIGIMIZ DABYL QAǴAR JAǴDAIDA!?.
Jaqynda MediaNet halyqaralyq jýrnalıstik ortalyǵynyń «Demoscope» saýalnama bıýrosy júrgizgen saýalnama nátıjesin kórseńiz, shoshısyz. Saýalnama anyqtaýynsha bizdiń eldi Reseı BAQ-tary jaýlap alǵan! Osydan-aq qaýiptiń qaı jaqtan kelip jatqanyn bilýge bolady!
Al biz nege bulaı qaterli jaǵdaıǵa jetkenbiz? Basynda aıtqanymyzdaı, taǵy da, bári de Tilge kelip tireledi. Óıtkeni, saýalnamaǵa qatysqandardyń 77 paıyzy orystildiler. Saýalnamaǵa jaýap bergen 23 paıyz qazaq tildilerdiń óziniń de 13 paıyzy Reseı aqparatyn tyńdaıtyndar bolyp shyqqan. Osydan-aq úlken qaýiptiń qaı jaqtan kelip jatqanyn bilýge bolady!
Tildi túzemeı, el túzelmeıdi! «Memlekettik til - Ulttyq qaýipsizdik máselesi» dep Prezıdent týrasyn taýyp aıtqan. Endi sózden iske kóshetin ýaqyt jetti!
Sondyqtan, elimizdegi shetel aqparatyn shuǵyl toqtatý kerek!
4. Qazir geosaıası jaǵdaılarǵa baılanysty bizdiń elge basqa elderden qonys aýdarýshylar aǵylyp jatqandyqtan, Ulttyq qaýipsizdik maqsatynda 2019 jyly «Aq jol» frakııasy usynǵandaı, Qazaqstan Azamattyǵyn alý úshin memlekettik til men el tarıhynan emtıhan tapsyrýy tapsyrýy tıistigin zańmen bekitýimiz kerek.
Reseıde azamattyq alý úshin ǵana emes, jáı jumysqa turý úshin aldymen memlekettik tildi bilýiń kerek! Mysaly, Reseıdiń memlekettik tilin bilýi tıis aýla sypyrýshysynyń azamattyq quqy men quny bizdiń memlekettik tildi bilýi tıis emes, bilmeıtin mınıstrlerden, ákimderden, depýtattardan joǵary tur!
«Aq jol» frakııasynyń usynystary.
1.Ulttyq ıdeologııamyzdyń konepııasyn tez arada zańdy túrde bekitý qajet!
2. Memlekettik tildi mindetteıtin zań qabyldaý kerek!
3. Konstıtýııadaǵy til týraly 7-shi bapqa ózgeris engizip, Qazaq tiliniń Memlekettik til retinde jeke dara statýsyn aıqyndaý kerek!
4.Memlekettik tildiń damýy men tıisti zańdy qadaǵalaý úshin tikeleı Prezıdentke qaraıtyn Til agenttigin qurý qajet.
5.Qazaqstannyń ulttyq aqparattyq qaýipsizdigin jasap, sheteldik telearnalar men basylymdardyń taralýyn shuǵyl toqtatý qajet!
6.Bizdiń elge kórshiles elderden qonys aýdarýshylar aǵylyp jatqandyqtan, Ulttyq qaýipsizdik maqsatynda 2019 jyly «Aq jol» frakııasy usynǵandaı, Qazaqstan Azamattyǵyn alý úshin memlekettik til men el tarıhynan emtıhan tapsyrýy tıis.
Qurmetpen, “Aq jol” frakııasy depýtattary
