Kórshi Reseıdiń háli kún saıyn nasharlap barady. Jaǵdaı bulaı jalǵasa berse, Reseı 1998 jylǵy ǵalamat kúızelisti qaıta bastan keshirýi yqtımal. Túptep kelgende bunyń bárine AQSh ne Eýropa kináli emes. Bárine saý bastaryna saqına tilep alǵan ózderi kináli.
Ótken ǵasyrdyń sońyndaǵy daǵdarys alyp KSRO-nyń ydyraýyna ákelip soqtyrǵan bolsa, bul jolǵy daǵdarys Reseıdi ne kúıge salary belgisiz?!
Ekonomıster bıylǵy jyly Reseıdiń JIÓ-i 8 paıyzǵa qulaıdy degen boljam jasap otyr. Álem sarapshylary bolsa, bul kórsetkish 23 paıyzǵa deıin jetedi deıdi. Bylaı qaraǵanda bul boljamdar shyndyqqa jýyqtaıdy.
Atap aıtqanda, Reseıdiń kólik salasy ońbaı opyq jegeli tur. Óıtkeni Eýropalyq Odaq tórtinshi sankııalar paketi aıasynda Reseıge quny 50 000 evrodan asatyn avtomobılder men basqa kólikterdi eksporttaýǵa tyıym saldy. Al Reseı kólik ımportyna táýeldi elderdiń biri. Sebebi Reseılik ımporttyń 49,2%-yn kólik salasy quraıdy. Onyń ústine avtoóndiris salasyndaǵy kóptegen sheteldik kompanııalar Reseıden ketip úlgerdi.
Máselen, BMW, Mini, Cadillac, Chevrolet, Chery, Ford, Geely, Haval, Honda, Jaguar, Land Rover, Toyota, Lexus, Mazda, Nissan, Porsche, Škoda, Volkswagen jáne Volvo syndy kompanııalar ne isteseń ony iste degendeı Reseıge kólik satpaıtynyn málimdedi.
Statıstıkaǵa súıensek, Reseıge ımporttalatyn kólikterdiń negizgi jetkizýshisi Germanııa ($2.95 mlrd) men Japonııa ($2.92 mlrd) bolyp tabylady. Úshtikti Qytaı ($2.38 mlrd) qorytyndylaıdy. Germanııa men Japonııanyń soǵysta Ýkraınaǵa jaq ekenin eskersek, Reseı kólik ımporty boıynsha Qytaıǵa ıek artqaly tur. Al ózderi avtoóndiristi qolǵa alaıyn dese, buǵan deıin olar kólikke qajetti qosalqy bólshekterdi Eýropadan alyp otyrdy. Endi olar ári ketse kólikterdiń shekteýli qataryn ǵana shyǵara alady. Onyń ózinde qaýipsizdik jastyǵy joq, gıdravlıkalyq kúsheıtkishi joq avtokólikter qurastyra alady. Taǵy bir eskeretin jaıt, Qytaı óz kólikterin álemdik naryqta dollarmen satady. Reseı bolsa, dollar men eýrodan maqrum qalǵaly qaı zaman. Demek aldaǵy ýaqytta Reseıdiń Qytaıdan kólik ımporttaýynyń ózi armanǵa aınalýy bek múmkin. Sebebi Qytaıǵa kólikterdi rýblmen satý tıimsiz.
Qyrsyqqannyń ıti qyryn júgiredi degendeı bastapqyda Reseıde kólik satýdy toqtatpaımyz degen Toyota jáne Lexus sııaqty alpaýyt kompanııalardyń da kúni qarań. Búgingi tańda olarǵa avtobólshek jetkizýdiń ózi máselege aınalǵan. Endi olar Reseıde dúrkin-dúrkin kólik qurastyrýy múmkin. Sońǵy málimetterge sensek, Reseıge jetkizilýi kerek bolǵan Lexus, Cadillac jáne Mercedes kólikteri Belgııanyń Zebrıýgge portynda qalyp qoıǵan. Olar Eýroodaqtyń sankııalaryna baılanysty Reseıge kire almaı qalǵan kórinedi.
Jalpy aldaǵy ýaqytta Reseı óz degeninen qaıtpasa, sankııanyń salqyny Qazaqstanǵa da tııýi yqtımal. Elimizde qazirdiń ózinde avtokólikter baǵasy sharyqtaı túsken. Aıtalyq, bir ǵana Toyota kompanııasynyń ózi kólikteriniń baǵasyn 11%-ǵa ósirgen.
Sondaı-aq Reseıdiń Irbıt qalasyna bólshekterdi jetkizý múmkin bolmaǵandyqtan Ural motoıklderin qurastyrý toqtatylypty. Endi Ural motoıkli Petropavl qalasynda qurastyrylmaq.
Sóz sońynda brıtandyq saıasatker Ýınston Cherchıll aıtqandaı: «Soǵys óreskel qatelikterdiń jıyntyǵy». Al bul soǵysta Reseı úlken qatelikterge boı aldyrýda.
Oralbaı MERGENBAIULY
«Adyrna» ulttyq portaly
