JALBARYN
«Maǧan jalbarynyŋdar. Men jauap beremın» ©️ Ǧafyr:60 «Sender menı tanysyn dep bükıl närsenı jarattym» ©️ Qūdsi Hadis
Qūdai otyrdy ǧarşy üstındegı taǧynda. Yqylymdy ünsız baqylap oilandy. Jerden jalbaryna ūşyp jatqan tılekter onyŋ kündelıktı qūlaǧynyŋ mänsız duylyna ainalyp ketken bolatyn. Bıreuıne beretın. Endı bırın keiınge qaldyratyn. Bärınen şarşaǧan edı Qūdai. – Osy adamzat nege beibereket sūrai beredı eken? – dep oilady Ol, – Men būlardyŋ sūraǧan närselerınıŋ barlyǧyn da jerde qaldyrdym emes pe? Bailyqty – eŋbekte, Adamdyqty – öz bolmysynda, Sabyrdy – tanymynda qaldyrdym. Säl ızdense, tabatyn närseler ǧoi. Olardy men taza bolmysta jarattym. Endeşe, nelıkten būlar öz bolmystaryna ūmtyludyŋ ornyna ony kırleuge yntyq?! Nenı ūmyt qaldyrdym men? Bostyqqa ūzaq qarady. Şeksızdıkke syimai kettı Qūdai. Aradan bıraz uaqytty üdeteiın dese, ol da Qūdaidyŋ jaratqany edı. Qūdai būl joly uaqytqa tiıspedı. – Būlai otyra beruge bolmaidy! Men jer betıne ädıldıktıŋ ünın qosyp, san myŋ paiǧambar men äulielerdı jıberdım. Özderın därgeiıme alyp ketsem de, sözderımdı sol küiı qaldyrdym. Endeşe, nelıkten adam balasy men bergen igılıkterden alystauyn toqtatar emes? Ne ısteuge bolady taǧy? Hmm… Demek… Adamdardyŋ arasyna solardyŋ keipınde barmaq kerek. Körmek kerek. Sezınbek kerek. Öz qūldarymnyŋ bır ǧūmyryn sürıp köremın! Solai bolsyn! – dep irada ettı Qūdai. İrada etkenı sol-aq eken, Qūdai jerde körkem bır kısınıŋ keipınde tūrdy. Özınıŋ jysymdaǧy qūdıretı adamnyŋ tänımen şektelgenı bolmasa, ötken ketken jandardyŋ bärın de tanyp, ötkenı men aldynda ne kütıp tūrǧanyn anyq bılıp tūrdy.
– Ne degen şeberlık?! Işı tarlau bolsa da, keremet qyp jaratyppyn ǧoi – dep oilady Qūdai. Basynda özınıŋ jaŋa qoldary men aiaqtaryna üirenıse almai, bırden igerıp ketuge qinalyp ta qaldy. Qūdai ūzaq jaiau jürdı. Kelgen qoǧamymen barynşa tanysuǧa tyrysty. Tanyp jatty da. Sonşa taza bolmysqa ie özı jaratqan adamdardyŋ, qanşalyqty deŋgeide las qoǧamǧa ainalyp jatqanyn öz közımen körıp kele jatty. Adami köz arqyly. Jiırkendı. Jylady. Sezındı. Qūdai kırgen tän şarşaǧany sonşalyq, qozǧalatyn küiı bolmai qaldy soŋynda. Adamdardyŋ jasaǧan asyn ışıp äldenıp aldy. Ärbır kürış tüiırı men et tılımınıŋ, tıptı tūzdyŋ da qaidan häm kımnen kelgenın bıletın edı Qūdai. Ol bärın bıluşı edı. Bıraq, endıgı tūsta osyǧan özı de kümän qyla bastaǧan bolatyn. Kün keş bolǧanyn körgen Qūdai tynyǧyp demalu üşın özınıŋ üiıne qarai bettedı. Tüngı ǧibadat aiaqtaluyn küttı de, meşıttıŋ esıgın aşyp ışıne endı. Adamdar özıne arnap salyp bergen üiınıŋ säuletıne süisındı Qūdai. Qabyrǧalarynda körkemdep jazylǧan özınıŋ sözderın bırsypyra oqyp şyqty. Künımen tolqyǧan köŋılı ornyna kelgendei bolyp, tör tūsynan jyly oryn tapty da, bılegın moinyna salyp ūiqyǧa qamdandy. Sol-aq eken, esık jaqtan közıne äldebır jaryq şaǧylysty da, adamnyŋ dausy estıldı. – Kım būl? Ǧibadat bıttı! Neǧyp jatyrsyŋ mūnda?! – dep jekıre söiledı adam. – Saǧan barşa igılıkter men jaqsylyqtar bolǧai! Men öz üiıme tünep ketuge keldım. Mazalap qoisam, aiypqa būiyrmaǧaisyŋ! – dedı Qūdai jyly jüzben. – Üiı nesı? Astapyralla! Esıŋ dūrys pa özıŋnıŋ? “Üiım” deidı ǧoi. Qūdaidyŋ üiı būl jer. Tez arada şyq myna jerden! Mūnda ūiyqtauǧa bolmaidy! – dep älgı adam qarauyldardy şaqyra bastady. Özınıŋ kım ekendıgın tüsındırgısı keldı Qūdai. Bıraq, ony eşkım de tyŋdaǧan joq. Artynan bırneşe qarauyl kırıp keldı de, Ony iyǧynan nūqi süirep, dalaǧa şyǧaryp jıberdı. Basqasy basqa Qūdai däl osyndaǧy qūldarynyŋ qandai ekendıgın öte jaqsy bıletın edı. Sondyqtan bolar būl pendelerıne renji qoiǧan joq. Qanşa uaqyt ötkenı belgısız häm baǧytsyz küide jaiau jürıp kele jatty. Denesı toŋyp jatqanyn sezdı Qūdai. Jol boiynda tūrǧan aialdamaǧa baryp otyra kettı. Älsıregen küiı közı ılıne bastaǧany sol edı, äldebıreu türtıp oiatty Qūdaidy. – Assaumaikum! Bärı dūrys pa, bauyrym? Neǧyp otyrsyŋ mūnda? – dedı adam. – Eee, üiımnen şyǧaryp jıberdı ǧoi jaŋa. Baratyn jer tappai, toŋyp osynda otyra salyp edım, – dep jauap berdı Qūdai beitanysqa. – Qoi, bauyrym! Qazır kün suyq qoi. Toŋyp, erteŋ mäiıtıŋdı alyp ketsın demeseŋ, kettık bızdıŋ üige. Sonda qona salasyŋ. Sen de bır qazaqtyŋ balasysyŋ ǧoi. Ömır bolǧan soŋ, bop tūrady ondai-ondai. Eŋ bastysy qūdaidyŋ közı tura bolsyn! Tūra ǧoi! – dep älgı adam Qūdaidyŋ iyǧynan demei bastady. Qūdai közın aşyp adamǧa anyqtap qarady da, bırden tanydy. Būl jıgıt byltyr auyrǧan anasy üşın em sūrap talai jalbarynyp edı özıne. Emdeluın aq halatty pendelerınıŋ qolyna qaldyrǧan bolatyn Qūdai. Olar qūtqarmady. Sonşa dūǧasyna az ǧana qūlaq aspaǧanyna ıştei ūialdy da, adamnyŋ soŋynan ere bastady. – Menıŋ atym Jıger bolady. Senıkı kım, bauyrym? – dep sūrady adam. – Qaisıbırın aitaiyn? – dedı Qūdai kübırlep. – Qaisysy bolǧanda, öz atyŋdy aitsaŋşy! – dep jarqyn külıp jıberdı adam. – Men Mūhitpyn! – dep jauap berdı Qūdai. – Quanyştymyn, Mūhitjan! Türıŋe qarasam, üisız diuanaǧa ūqsamaisyŋ. Qarap janym aşyp kettı da. Alyp keteiın dep şeşkenım sol ǧoi. Äitpese, nebır adamdar bar ǧoi özıŋ bılesıŋ. – Bılemın… Ärine, bılemın! Bärın… – dep Qūdai mūŋaiǧan küiı jauabyn qysqa qaiyrdy. Jıger sol künı Qūdaiǧa ötkenınıŋ bärın aitty. Anasy auruhanada jatqanda älı qūtqaruǧa bolatyn jerınen därıgerlerdıŋ ädıletsızdık qylyp aqşa sūraǧanyn, sony tabamyn dep bar dünie mülkın satyp bergenımen, bärı jaqsy dep üiıne jıbergenın aitty. – Sol künderı Qūdaiǧa jalbarynumen boldym. «Anamnyŋ köretın jaryǧy bar şyǧar» dedım. «Menıŋ anam Qūdai bergen ǧūmyrynyŋ beinetın ǧana kördı ǧoi. Zeinetın de köretın künı bolar, Qūdai ädılettı ǧoi» dedım. Öitkenı Qūdaidan basqa senerım qalmaǧan edı. Anam üige kelgen soŋ, bırneşe künnen keiın dünie saldy. Qūdai ünsız tyŋdady. Ol bärın bıletın edı… Qūdai auyr oi üstınde jatqan küiı közı ılınıp kettı.BŪL BIRINŞI KÜN BOLATYN…
Kelesı künı Qūdai erterek jolǧa şyqty. Qalanyŋ şetkı şaǧynaudandardyŋ bırımen jürıp kele jatty. Kündelıktı küibeŋ tırlıktıŋ oraiymen jolǧa şyqqan abyrjuly adamdardy kördı. Bärın tanityn edı Qūdai. Dūǧalarynda äldeqaida şükırşıl sezıletın būl adamdaryŋ beinesı sonşalyq jan aşityn küide ekenın adam közımen körgende ǧana ūǧyna bastaǧan edı. Adam tänınde mūndai auyr häldı sezınıp jüru oŋai bolmady Qūdaiǧa. Būl qoǧamdy ärı qarai tanymaq üşın alǧa qarai jüre bastady. Bır mezet jol jiegındegı orny auyr, bıraq, mınäjattary şynaiy sezılgen ǧimarattyŋ aldyna kelıp toqtady. Esıgınıŋ aldynda “Balalar üiı” degen jazu tūr eken. Qūdai osy bır üidıŋ ışıne qarai bettedı. Ekınşı qabattaǧy bölmege kırgenı sol edı, bır-bır būryşta otyrǧan balalar mūnyŋ kelgenın kördı de, esıkke qarai jamyrai jügırdı. Qūdaidyŋ būlarǧa äkelgen eşteŋe joq edı. Balalar onysyna män de bergen joq. – Aǧajan, bızge qosylyŋyzşy! Bügın bız krokodil oinap jatyrmyz! – dep balalar Qūdaidyŋ qolynan tartyp ortaǧa alyp keldı de, kezekpen özderınıŋ esımderın aityp tanystyra bastady. – Al, sızdıŋ atyŋyz kım? – dep sūrady kışkentai qyz. – Menıŋ esımım Razzaq! – dedı Qūdai külımdep. Raza? Razaq? “Qazaq” degen sözge ūqsaidy eken ǧoi! – dep tanysqandaryna mäz-meiram boldy balalar. Qūdai älgı balalardyŋ arasynda özın azdap mūŋly, bıraq sondai jaily sezındı. Özı jaratqan quanyş sezımın endı ǧana boiynan ötkerıp jatqandai küi keştı. Ol osy balalarǧa qatty ūqsaityn edı. Qūdaidyŋ da äke-şeşesı joq bolatyn… Köp ötpei-aq älgı balalar Qūdaiǧa qatty bauyr basyp ketkenı sonşalyq, özderı bıletın taǧdyryn bölısıp jatty. Bırı tuǧan üiı jaily aitsa, endı bırı ömırınde äkesımen jegen eŋ dämdı balmūzdaǧyn, taǧy bırı anasynan qalai airylǧandaryn aitty. Keibırı jylap qaldy. Endıgısı jai ǧana suyq jüzben tyŋdady. Bärın de tyŋdady qūdai. Barlyǧynyŋ taǧdyryn bılıp otyrdy Ol. – Jandarym äşeiın! – dedı Qūdai meiırlene, – Senderge bır qūpiiany aşaiyn bügın. Men bärıŋdı de bılemın. Ünemı estıp jüremın. – Qaidan bılesız bızdı? – dedı balalar taŋyrqap. – Öitkenı, men Qūdaimyn. Men bärın bıluşımın. Senesıŋder me? – Ötırık aitasyz ǧoi, aǧajan. Qūdai aspandaaa emes pe? Bızge solai aitqan! – dedı kışkentai bala qabaǧyn salyp. – Ärine, men biıkte otyramyn. Bıraq, bärıŋe qarap otyramyn. Bıraq, osy joly senderdı köru üşın aspannan jerge tüsıp keldım. Balalardyŋ qūlaǧy eleŋ ete qaldy. Qūdaidyŋ jansüisıner aşyq bolmysy men körsetken meiırımı endıgı jerde balalardy şynynda sendıre bastaǧan edı. – Men senderdı eşqaşan tastamaimyn. Ünemı sendermen bırgemın! Sony ūmytpaŋdar, iä?! – dedı Qūdai balalardyŋ bastarynan sipaǧan küiı. Sol-aq eken balalardyŋ jüregınde ǧaiyptan bır täskın keldı. Kün keşeuıldep qalǧanyn körgen Qūdai balalarmen qimai qoştasty da, şyǧa berıske qarai bettedı. Sol-aq eken artynan näzık qadamdarymen jügırıp bır kışkentai qyz şyqty da: – Aǧajan, bır ǧana närse sūraiynşy! – dedı közderı jäuteŋdegen küiı. – Aita ǧoi, ainalaiyn! – dedı Qūdai qyzdyŋ aldyna tızerlei eŋkeiıp. – Sız rasymen Qūdai bolsaŋyz, menıŋ anaşyma baryp “Meruerttı tezırek alyp ketşı. Senı qatty kütıp jatyr eken!” dep ötınış aityŋyzşy… Qūdai älgı qyzdyŋ maŋdaiynan bır iıskedı de, basyn izedı. Qūdaidyŋ közınıŋ asty jybyrlaǧan küiı, tamaǧyn öksık şalmai tūryp balalar üiınıŋ qaqpasynan şyǧyp ülgerdı. Sol künı köz jasynan jüzınıŋ terısı san jarylǧanşa jylady Qūdai…BŪL EKINŞI KÜN BOLATYN…
Qūdai taŋǧa deiın ūiyqtai almady. Şarşau edı. Onysyna qaramastan Ol qalanyŋ ortalyq jaǧyn körmek boldy endı. Būl jaqtaǧy adamdardyŋ jürıs-tūrysy basqaşa bolyp körındı Qūdaiǧa. Alystan “Qalalyq äkımdık” degen jazudy kördı. Äkım” ädılettı häm qatelıkten päk Qūdaidyŋ öz esımı edı. «Būl qoǧamdaǧy ädılet ornatyp otyrǧan menıŋ üiım osy jer bolar» dep oilady da sonda qarai jüre bastady. Bıraz jaqyndap edı äkımdıktıŋ esıgınıŋ aldynda tūrǧan ondaǧan äielderge közı tüstı. Bar zaryn aityp aiǧailap jatty äielder. Azdap kıdırıp qaldy Qūdai. Qoldarynda äldebır jazulary bar eken. “Ädıldık talap etemız!” Ädılet üiıne kelıp, taǧy da ädılet sūrap jatqan äielderdıŋ küiın adamşa ūǧynǧysy keldı de. – Amansyzdar ma?! Ne bolyp jatyr mūnda özı? – dep sūrady Qūdai. – Sız kımsız özı, aǧa? – Menıŋ atym – Häkım! – dedı Qūdai, – Ne ädılet sūrap jatyrsyzdar? – Aty Häkım emes, myna ǧimaratta otyrǧan äkımnıŋ özı kerek bızge. Bırauyz şyǧyp, tüsındırse bolady ǧoi. Etken eŋbegımızdıŋ aqysy – mardymsyz. Järdemaqyny da jarytpai otyr. Ünemı uäde beredı de, oryndamaidy. Şiettei balamen bergenderı ne anaǧan jetpeidı, ne mynaǧan jetpeidı. Qinalyp kettık, aǧa! Sız de bır osy eldıŋ azamatysyz ǧoi. Kırıp baryp sözımızdı jetkızıp şyǧyŋyzşy, Qūdai üşın! – dedı közı jasaurap tūrǧan kelınşek. Qūdai äkımdıktıŋ esıgın aşyp ışke kırdı. Äkımdı körmek nietın bıldırıp edı, bosaǧada otyrǧandar bırden qaitarmaq boldy. Onymen kezdesu üşın arnaiy tırkeuden ötıp kütu kerektıgın aitty da, qarauyl esıktı körsettı. Jauapty adamdarǧa sözın aitpai şyqpaitynyn bıldırdı Qūdai. – Äi, sender tūrǧan myna jerdıŋ üstı men astynda älemnıŋ jartysyna jeter bailyq jatqan joq pa? Dalada tūrǧan balaly äielderge azdap bolsyn kömek beruge jetpei me sol? Bärıne de rizyqty ädıl bölsın dep senderge osy jauapty ıstı tapsyrdyq qoi. Osyndai nysapsyz pende bolarmysyŋdar. Men adam bolǧaly berıp sony aityp kelemın! Moiynūsynǧanyŋ ekı dünie raqatta bolasyŋdar! Äitpese, myna tırlıkterıŋ üşın o jaqta jaǧdai qiyn bolady. Aqyl jūmsap oilanyŋdar bır sät! – dedı Qūdai jan dausyn şyǧaryp. Sol-aq eken Qūdaidyŋ artynan bır jasaq keldı de, qolyn qaiyryp jerge qūlatty. Jer tıstep jatqan jerınen bır şendı keldı de Qūdaiǧa eŋkeiıp qaraǧan küiı: – Tusa, özderı üşın tuǧan joq pa, ana qatyndar?! Erteŋ būlardy qalai asyraitynyn tösekke jatarda oilanuy kerek edı! Bas-basyna tuyp alady da, endı bızge kelıp qaiyr sūrap tūrady osylai. Bız ne olarǧa qaiyrymdylyq qory ma edık? Aulaq jürsın! – dedı jiırkengen türmen. – Olai emes, bauyrym! Barlyq balanyŋ öz nesıbesı bar. Ol nesıbe bıreuge bıreudıŋ sebebımen jetedı. Sol nesıbenıŋ jüiesın būzbau kerek qoi, būzbau kerek. Sender ne ıstep jatsyŋdar özı?! – dedı Qūdai aşynyp. – Alyp ketıŋder mynany da! – dep būiyrdy şendı adam. Polisiia qyzmetkerlerı Qūdaidy qalalyq ışkı ıster bölımı ǧimaratynan şyǧarǧan kezde tün aua bastaǧan eken. Äkımdıkten alyp keter şaǧynda ainalasyna qaraǧanda, ol üidıŋ ışındegı pendelerınıŋ köbı negızınde ädıletsız, bılımsız häm aşköz ekenın kördı Qūdai. Özderıne berılgen azdaǧan bilıktıŋ buyna mas ekenın tüsındı. Ol bärın tüsınuşı edı. Osy joly ol tek bärın jai biıkten tüsıngen keiıp tanytuşy bop kelgendei sezındı özın. Köŋılı būryn-soŋǧy bolmaǧanda qūlazydy Qūdaidyŋ…BŪL ÜŞINŞI KÜN BOLATYN…
Kelesı künı Qūdai auyr bır hälde köşe oryndyqtarynyŋ bırınde oiandy. Äldebır soqqydan basy ısıp ketken eken. Keşe özıne sezılmegen bolsa kerek. Polisiia bölımşesınde ne bolǧanyn äreŋ degende esıne tüsıre aldy. Būl qoǧamdy qūrtyp jatqan tübı bılımsızdık dep oilady da, onyŋ sebebın ūǧynbaq üşın bılım beretın ǧimaratty ızdedı Qūdai. Kıtap pen qalam beinesı bar ǧimarattyŋ aldyna kelıp toqtady. Bır sät kıdırdı de ışıne kırdı. Kütkenındei bolmady Qūdaidyŋ. Özınıŋ Bıluşı bolmysynan adamzatqa darytqan qasietterdıŋ bır tamşysyn da sezıne almady. Ötken-ketkende baǧyp otyrdy Qūdai. Bır mezette Onyŋ qasyna jas studentter kelıp otyrdy. – Törtınşı par bolmaǧany jaqsy boldy, dä?! Küttık dep aitamyz sūrasa! Ötkendegıdei ūstalyp jürmeiıkşı! – dedı arasyndaǧy bırneşe jas adam özara. – Bılım berılgen kezde alu kerek qoi, jastar! – dep Qūdai äŋgımege qosyldy. «Jerdegı adamǧa eŋ äuelı «Oqy!» dep būiyrmap pa edım?»... – O-o-oi, aǧa, osy jerde bır bılım beredı deisız be? Jai diplom kerek bolǧan soŋ amalsyz jürmız ǧoi, – dedı bıreuı. – Bılıktı adam bop jetılseŋder boldy emes pe? Maŋyzdysy qaǧaz emes qoi! – Aǧa, şyny kerek mūnda bız jai grant üşın tüskenbız. Ata-anamyz üş jūmysta ısteidı. İ to ailyqtary jetpeidı. Äitpese, būl bızdıŋ qalaǧan mamandyq emes qoi. – Sonda ne qalaisyŋdar? Senderge erık berıldı emes pe? Nege paidalanbaisyŋdar? – dep sūrady Qūdai. – Şyny kerek, aramyzda özderı qalap tüskender de bar ǧoi. Bıraq, bärıbır sessiia kezınde jabu üşın aqşa beruıŋ kerek. Äitpese, myŋ jerden jaqsy oqysaŋ da ötkızbeidı bızdı. Sız özıŋız kımsız, aitpaqşy? – Men esımım Älim! – dep jauap qatty Qūdai. Qūdai būl pendelerınıŋ barlyq mūŋy men mäselelerın ünsız tyŋdady. Kei tūsymen kelıstı. Kei tūsynda tereŋırek qarady. Qūdai būl jastardy tanityn edı. – Jaqsy onda Älim aǧa! Bızdı körmedıŋız ǧoi, neǧysa, iä?! – dep jas adamdar öz joldarymen tarap kettı. – Körmedım..? – dedı de myrs etıp jymidy Qūdai. Ol rasynda bärın köruşı edı. Bılım üiınıŋ ışıne kırgen Qūdai ūstazdyq etıp jürgen adamdarǧa köz salyp şyqty. Olardyŋ bolmysynda bılım taratu yqylasy joq-tyn. Öitkenı, olardyŋ eşqaisyn Qūdai būl uäzipä üşın jaratpaǧan edı. Mūnysyn Qūdai da, olardyŋ özderı o basta bılgen edı, ökınıştısı…
BŪL TÖRTINŞI KÜN BOLATYN…
Ertesı künı Qūdai tüs aua ūiqysynan oiandy. Basynyŋ auyrǧany älı ketpegen eken. Tört kün boiy när tartpaǧan edı. Özınıŋ Qūdai ekenın äreŋ esıne tüsırdı. Qala köşelerınde mänsız bır halde jaiau kele jatty Qūdai. Esı kırdı-şyqty keiıpte ötken-ketkenge qarap, bırın esıne tüsıre alsa, endı bırın tolyq tani almady. “Men Qūdaimyn! Men Ūly Jaratuşymyn!” dep bırneşe ret qaitalady ışınen. Adam tänınıŋ mümkındıkterınıŋ şegı sol bolar, bälkım. Qatty şarşady. Tünnıŋ bır şaǧynda jer üilerdıŋ arasymen älsın jürıp kele jatty. Qūdaiy qonaqtyq qylǧysy kelıp, oqşaulau tūrǧan bır esıktı qaǧyp kördı. – Būl kım? – dedı är jaqtan äiel dausy. – Qūdaimyn. Üidegı ekı dauys özara kübırlese bastady. – Ne deidı? «Qūdaiy qonaqpyn» degenı şyǧar. Kırgızemız be? – Qoi, qūrsyn, esı auysqan bıreu şyǧar. «Qūdaimyn» dep tūr ǧoi, – dedı äiel dausy. Qūdai saqtasyn, aşyp qaraiyq. Qoi, Qūdai saqtanǧandy saqtaidy, qaitesıŋ? Dauystar ūzai berdı. Ümıtsız taǧy bırneşe esıktı qaqty. Eşkım aşpady. Köşe boiynda kele jatyp, aldynan bır jıgıttıŋ sūlbasy körındı. Jaqyndai kele jüzıne qarady da äldenenı tüsıngendei boldy Qūdai. – Asqar! – dep şaqyrdy Qūdai älgı jıgıttı. – Amansyz ba? Sız menı tanisyz ba? – dep sūrady adam. – Tanimyn. Tanityn siiaqtymyn. Qaida ketıp barasyŋ tün ışınde? – Jūmysqa ketıp baram! – Ötınem, bügın barmai-aq qoişy jūmysyŋa. Ötınem! – dedı Qūdai älsız dauysymen. – O-oi, qaidan barmaiyn, kökem?! Özı bır tūtam üide tūramyn. Kündız bır jūmystamyn. Tünde ekınşı jūmysym bar. Bala-şaǧany asyrap otyrmyz ǧoi soǧan qarap. Bır kün barmasam, qojaiyn jūmystan quyp şyǧar! – dep jauap qatty jymiyp. – Tyŋdaşy menı, Asqarjan. Menıŋ atym Zaiyr! Üiıŋe qaita ǧoişy, ainalaiyn! – dedı dausy jalynǧan küide. – Qoş bolyŋyz, Zaiyr! Aiyp etpeŋız, basqa amalym joq… – dep alǧa jürıp kettı adam. Qūdai äldebır asyǧys küide alǧa qarai adymdai bastady. Barlyq älın saryp etıp kele jatty. Älı qūtqaruǧa bolatyn siiaqty. Ülgeretın siiaqty. Nege osy mezette kökte emes, tände bolyp qaldym eken dep ıştei özıne qapaly kele jatyr. – Ä-ä-äi! Kım b-a-a-ar! Anau üi qūridy qazır! Kım ba-a-ar, tezırek qūtqaryŋdar! – dep qarylǧan dausymen aiǧailai bastady Qūdai. Köşede ünsızdık. Bıraq, Qūdai älı de bärın bıluşı edı. – Qūtqaryŋdarşy anau üidegılerdı… Soŋǧy därmenı tausyldy da Qūdai jerge tızerlei qūlady. Közı qarauytyp, esınen tandy… Köşenıŋ basyndaǧy kışkentai eskı üidıŋ esıgınen üdep şyqqan ört azdaǧan uaqyttan soŋ syrtymen qosyp orap kettı. - Mynany şyǧara salyŋdar! – degen qatqyl dauys estıldı. - Būl emes pe eken? – dep sūrady jas polisei qyzmetkerı. - Joq, ört eskı üidıŋ jylu jüiesınıŋ aqauynan şyqqan eken. Sol jerdegı adamdar mynany körgen eken köşede. Bölımşege äkelıp moiyndatpaq bolyp edık. Odan eşteŋe şyqqan joq. “Men Qūdaimyn!” dep dalbasalap jatyr. “Qūdai bolsaŋ özıŋe!” dep jıgıtter bırjaqty etıp qoidy özın. BOMJdar jatatyn bır jaqqa aparyp tastai salyŋdar, davaite! Teeez-teeez! Neǧyp tūrsyŋ?! Denesı tolyqtai suyq alǧan Qūdai qardyŋ arasynan älsın-älsın ışı qantalap ketken közın jybyrlatqandai boldy. Ötken küngı örttıŋ ışındegı “äkelegen” dauystar Qūdaidyŋ qūlaǧyna älı de älsın-älsın estılıp jatqan edı…BŪL BESINŞI KÜN BOLATYN…
– Men qaidamyn? Qaidamyn? – dedı Qūdai közın aşa. “Qonaǧynyŋ” oianǧanyn körgen jıgıtter Oǧan jaqyndady da küldı. – Bratan, senı päşti tırıltıp aldyq qoi! Qaita Qūdai saqtapty! – dedı eŋsekei boidy bıreuı, – Bızdıŋ üidesıŋ qazır. – Men kımmın? Ne ıstep jürmın mūnda? – Senıŋ kım ekenıŋdı bılmeimız, aǧasy. Äiteuır, keşe tünde kele jatsaq köşede yŋyrsyp jatyr ekensıŋ ǧoi. Üstı-basyŋ qanjosa. Qaldyryp ketuge arymyz jıbermedı ǧoi. Sodan üige äkelıp jyly tamaq berıp, özıne keler dep tösekke jatqyzyp qoidyq. – Men kımmın..? – Bılmedık, bratan! Ädıl dedıŋ-au, şamasy. Anyq esımızde joq. Esıŋe tüsse aitasyŋ ǧoi. A tak, demala ber! Bızge ziianyŋ bolmasa, saǧan ziianymyz joq. Qarapaiym jūmystaǧy jıgıttermız ǧoi. Osynda kelıp adal eŋbegımızben bes teŋgemızdı tauyp keteiık dep jürgen da, – dep Qūdaidyŋ iyǧynan qaǧyp qoidy älgı adamdar. Qanşa saǧat ötkenı belgısız edı. Qūdai därmenın jinai bastaǧandai boldy. Tabaldyryqta syrtkiımderın kiıp jatqan jıgıtterge közı tüstı. – Qaida barasyŋdar? Menı tastap ketpeŋderşı, – dep sūrady Qūdai. – Alaŋǧa ketıp baramyz! Ädılet sūrap, eldıŋ, halyqtyŋ bolaşaǧy üşın baryp qosylaiyn dep jatyrmyz! – dedı bırı azdap umajdalǧan kök tuyn şyǧarǧan küiı. – Ädılettı kımnen sūraisyŋdar sonda? – Beibıt şeruge bilıkten sūrap şyǧamyz! – Men de baraiynşy onda! – dep ornynan qinala tūrdy Qūdai… Ädıldık pen eldıktı ūrandatqan adamdardyŋ arasynda Qūdai da kele jatty. Özıne kelmegen bolsa da, äiteuır ädılet ızdegenı emıs-emıs esınde qalypty. Beitanys ändı bärı jabyla aityp jatty. "Menıŋ elım, menıŋ jerım..." Ainalasyna qarap qasynda kele jatqan myŋdaǧan jastyŋ janarynan şynaiylyqty sezınıp jatqan bolatyn. Dausy bılıner bılınbes bolsa da, adamdarǧa qosylyp, “Ädılet!” dep aiǧailap keledı. Şynaiy sūrady. Būl alqanyŋ arasynan Qūdai şyn mänınde adamnyŋ asyl küiın körıp kele jatty. Esıne tüse qalsa adamzatty däl osylai jaratqanyna özıne maqtanyş kerner me eken? Bıraq, ony ūǧynǧan künde de däl osy sätte ol saualdardyŋ Qūdai üşın mänı azyraq siiaqty edı. Äiteuır, adam küiınde bırınşı ret Qūdai özın baqytty jäne erkın sezınıp kele jatty… Köşenıŋ basyna jaqyndaǧanda kenetten äldebır kölık būlardyŋ tobyn süzıp öttı. Onsyz da tänı auyr tūrǧan Qūdai älgı soqqydan bırşama jerge ūşyp tüstı. Ornynan tūra bergende belgısız bır taraptan jarylystar boldy da, jinalǧan jūrt japatarmaǧai jan-jaqqa sabyla jügıre bastady. Ornynan tūra bergende aiaǧynyŋ astynan taǧy bırneşe zat jaryldy da, qūlaǧyn bıtep tastady. Közın aşyp denesınıŋ jaraqattanǧanyn sezdı Qūdai. – Äi, ne ıstep jatsyŋdar özı? Adambyz ǧoi bızder! Aiasaŋdarşy! Ädılet qaida-a-a?! – degen janaiqaiyn şyǧardy Qūdai. Arǧy jaq oǧan qarap jatqan joq edı. Midy borandatqan jarylys toqtaityn emes. Ainalasyna qaraǧany sol edı denelerı jer qūşyp qimyly bılıner-bılınbes bırneşe adam közıne ottai basyldy. Eŋbektep kelıp bırıne jaqyndady. Talyqsyp jatyr eken. Qūtqaratyn da eşkım joq… Köteretın şamasy joq. Özı de essız bır küide alaŋnyŋ aldynda bozdap jatty. Qūdai bır mezet basyn köterdı de, tızerlep otyra qaldy. Özınıŋ kım ekenın äldeqaşan ūmytqan Qūdai sol otyrǧan küiı aspanǧa qarady da, közınde parlap aqqan jaspen ekı qolyn biık köterıp äldebıreuge jalbaryna bastady: – Eeei, Qūda-a-a-ai! Qūda-a-a-ai! Közıŋ qaida? Nege bızdı ūmyttyŋ? Myna ädıletsızdıkke qalaişa jaibaraqat qarap otyrsyŋ? Ua-a-a, Jaratqan-a-a-u! Myna ädıletsızdıkten qūtqara gör bızdı! Sen bärın köruşı de bıluşısıŋ edıŋ ǧoi! Qūtqarşy… Mynalardy qūtqara görşı… Būl halyqtyŋ ne jazyǧy bar? Būl qoǧamnyŋ ne jazyǧy bar? Būl eldı emes, būl eldı qanap bıtken jauyzdardyŋ jazasyn ber! Bır sät nazaryŋdy būryp köz sala gör, bızge de. Ädıletıŋdı körsetşı, ia Jaratuşy! – dep toqtausyz sūrap tūryp, kelesı tüsken jarylǧyştan jerge sylq ete tüstı. Közı men demın bıtegen tütın älsıretse de, ernı jybyrlaǧan küiı mınäjatyn jalǧap jatty Qūdai. Jalbarynyp jatqany Özı edı… Ol künı Qūdai adamdarmen bırge alaŋda jürdı de joǧalyp kettı.BŪL ALTYNŞY KÜN BOLATYN…
…Erte taŋda tänınde bırde-bır sau süiegı joq, jüzınde jerge tüsken kezındegı körkemdıktıŋ zeresı de qalmai, tyrnaqtarynyŋ asty qanjosa oiylyp, auyzynda bır tüiır sau tıssız, terısı ütıktıŋ ızımen örnektelgen Qūdaidyŋ denesı tergeu izoliatorynyŋ kamerasynan tabyldy…BŪL JETINŞI KÜN BOLATYN…
«Ol Rahman (Jaratuşy), ǧarşyǧa köterıldı» ©️ Taha: 5 …Özı jaratpaǧan joqtyqqa qarap otyrdy Qūdai…
Maikl ŞERIMBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
