Ámirjan Qosan: «Taǵy bir memlekettik tóńkeris jasaý áreketi bolýy ábden múmkin!»

18136
Adyrna.kz Telegram

Qańtar qyrǵyny qabyrǵamyzdy qaıystyryp, azat kúnde 225 adam ajal qushty. Dál osy jaǵdaıdan keıin elimizde birqatar úlken ózgerister oryn alýda. “Adyrna” tilshisi saıasatker Ámirjan Qosanovpen osy taqyryp jaıynda áńgime órbitti. 

-Elimizde oryn alǵan sońǵy jaǵdaılar “Jańa Qazaqstandy” qurýǵa qanshalyqty septigin tıgizdi?

-Iá, osy kúnderi bárimiz de abyrjyp qaldyq! Úsh uıyqtasaq, túsimizge kirmegen jaǵdaı boldy. Beıbit Qazaqstanda 225 adam qaza tapty degen ne sumdyq! Oǵan arandatýyshylar da, bılik te aıypty dep sanaımyn!

Osyndaı psıhologııalyq shok kezinde mańyzdy sheshimder qabyldaýda asyǵystyq tanytý da kerek emes bolar.

-Eski men jańanyń ortasynda tolyǵyraq aıtqanda naqty ne ózgerýi tıis?

Eski», sózsiz, jańarýy kerek, al «jańa» óz talaptaryn qoıǵanda, tabandy da tegeýrindi bolýy kerek. Biraq, bári de zań aıasynda bolýy tıis! Áıpese, elden, memleketten aıyrylyp qalamyz!

-Jaıly oryndardy jaılaǵan eks-prezıdenttiń jaqyn-týystary birtindep mansattarynan aıyrylýda. Bul neniń nyshany?

-Jaman nyshan emes! Eger de bul prezıdenToqaevtyń eskimen birjolata at quıryǵyn kesisip, elde osy kúnge deıin ústemdik etken bir otbasynyń monopolııasynan qutylý maqsatyndaǵy batyl áreket bolsa, qos qolymmen qoldaımyn. Bul sonymen birge, ekinshi prezıdenttiń tuńǵysh prezıdenttiń orynsyz yqpalynan qutylýynyń basy bolar edi.

Biraq, bir monopolııanyń ornyna óziniń, Toqaevtyń otbasy, dos-jarandary jáne taǵy basqa jaqyndarynyń monopolııasyn ornatý jospary bolsa, oǵan úzildi-kesildi qarsymyn!Basqa sózben aıtqanda, bizge «ekinshi Nazarbaev» kerek emes!

-Halyq qalasa han túıesin soıady. Halyqtyń qalaýy - júıeniń, basshylyqtyń túbegeıli ózgerip, ál-aýqattyń jaqsarýy. Jańa Qazaqstanda júıe ózgere me?

-Ózgerýi tıis! Qazir halyq ta ózgerdi, ol óziniń konstıtýııalyq múmkindikterin biledi, solardy qorǵaýǵa daıyn. Terrorıster keldi eken dep, beıbit narazylyq toqtamaıdy! Toqaevtyń aldynda úlken, tarıhı tańdaý tur. Ne ol halyq jaǵynda bolady jáne de ondaı múmkindigi de joq emes. Óıtkeni osy pýtch kezinde halyqtyń kókeıinde júrgen kóp nárseni aıtyp qaldy. Sonyń súıspenshiligine ıe boldy. Eger de ol osy tolqýlardan jóndi taǵylym almaı, elde qalyptasqan júıege tek kosmetıkalyq reforma jasaımyn dese, ońbaı qatelesedi.

-Ózińiz de kezinde prezıdent saılaýyna tústińiz. Jalpy, el basshysy halyq basyna qaıǵy túskende aldyńǵy qatarda jón silteıtin adam. Elbasymyz qaıǵyly qańtar qyrǵyny “aıaqtalǵannan keıin” el aldyna kútpegen jerden shyǵýyna ne sebep?

-Onyń biraz ýaqyttan keıin ǵana óz eliniń aldyna shyǵýyn, men sol kúnderi bas bılik ishinde bolǵan, biz bile bermeıtin qupııa, jasyryn kelissózdermen baılanystyramyn. Menińshe, qazir de sol kelissózder jalǵasýda.

Meniń saılaýǵa qatysqanym týraly bir aýyz ǵana sóz qosaıyn, ruqsat bolsa. Men sol kezde saılaý qorytyndysyn moıyndaýymnyń artynda «ishki jáne syrtqy kúshter aralasyp ketip, «ár qazaǵym – jalǵyzym» qurban bolmasa», memlekettikten aıyrylyp qalmasaq» degen oıym ǵana boldy. Óz kareramdy oılaǵan joqpyn, halqymnyń amandyǵyn oıladym. Iá, odan keıin meni biraz adam, sonyń ishinde radıkaldy oppozıııa ókilderi synady.

Shetelde júrip, eldi revolıýııalyq, tóńkeris jolymen ózgertkisi keletinderdel ishinde júrgen seriktesteri de joq emes. Bálkim, olar sol kúni bir qyrǵyn bolǵanyn, sonyń arqasynda bılikke kelýdi josparlady ma, kim bilsin (maǵan sondaı aqparat túsip jatty).

Ol kezdegi tańdaýyma esh ókinbeımin, óıtkeni el aman qaldy. Al qazirgi joıqyn qyrǵynnyń kezinde qanshama beıbit adam qyryldy deseńizshi! Olardyń qany bireýlerdiń moınyna jazylmaı ma?

-ODKB áskeriniń kirýi bizdegi reseılik yqpaldy qanshalyqty arttyrýy múmkin? Qazaqstan proreseılik bolyp ketken joq pa?

-Bizdiń bılik baıaǵydan-aq proreseılik. Ony eshqashan da jasyrǵan emes. ODKB kontıgentiniń kelip-ketýi – sonyń zańdy kórinisi ǵana.

Árıne, 7 jarym myń ortaq shekaramyz bar kórshimen urysýǵa, janjaldasýǵa bolmaıdy. Biraq, birtindep, onyń geosaıası yqpalynan shyǵa bergenimiz abzal. Áıtpese, taǵy da otar bop qalamyz.

-Prezıdenttiń qandaı da bir partııada bolǵany durys pa? Jalpy endigi tańda “Nur Otannyń” róli qandaı bolmaq, jańa partııalar qurylý múmkindgi qandaı?

-Menińshe, suraǵyńyzdyń eki jaýaby bar.

Bir jaǵynan, «artyq qylamyz dep, tyrtyq qylý» – el bolashaǵy úshin asa qaýipti. «Nurotandy» jek kóremiz dep, partııalyq júıeni mansuq etýge bolmas. Biraq, meniń oıymsha, otyz jyl boıǵy júıeni qoldap kelgen «Nurotannyń» qazirgi fýnkonerleri elbasy sekildi zeınetke ne basqa jumysqa (memlekettik qyzmetke emes!) ketýi kerek! Bir palataly parlamentke kóshý kerek, sol kezde Senatta otyrǵan barsha zeınetkerler óz ornyn tabady.

Ekinshiden, eki jyldan keıin kezekti prezıdent saılaýy bolýy tıis. Toqaev ne sheshim qabyldaıdy? Ekinshi merzimge bara ma? Barmasa, óz maqsattasyn usyna ma? Al onyń bári úshin partııa kerek, óıtkeni bizdiń zańnama sondaı. Jańa partııa quryp, ony saılaýlarǵa deıin aıaqqa turǵyza ala ma? Baılyǵynan, qyzmetinen aıyrylyp jatqan yqpaldy klandar men tulǵalar Toqaevqa qarsy maıdan ashpaı ma? Osy turǵydan alǵanda, taǵy bir memlekettik tóńkeris jasaý áreketi bolýy ábden múmkin!

Óz basym, qańtar basynan Toqaev aıta bastaǵan myqty sózderdi Qazaqstan oppozıııasy talaı jyldan beri aıtyp keledi dep sanaımyn. Qolynan kelse, sol kúshterge arqa súıesin. Biraq, óz basym ondaı fantastıkalyq senarııge senbeımin. Onyń ústine, bizdiń resmı de beıresmı oppozıııalyq toptar men tulǵalar da yrdý-dyrdý, shetinen «napoleon», bir-birin jamandap álek. Olar sondaı sáttterde birigip, biregeı kúsh retinde saıası erik-jiger tanyta almaıtynyn men qatysqan prezıdent saılaýy kórsetti emes pe?

Aıtpaqshy, kezinde biz áriptestermen birge «Jańa Qazaqstan» forýmyn tirkeı almadyq. Endi Toqaev myrza «Jańa Qazaqstan» qurý ıdeıasyn jarııa etti. Bizdiń sol kezde usynǵan baǵdarlamyzdyń da mańyzdy baptardyń birazyn, máselen, olıgarhtar bıligin joıý týraly talaptarymyzdy prezıdent aıtyp jatyr. Igiliktiń erte, keshi joq deıdi mundaıdy qazaqtar.

Sonymen birge parlament tek partııalyq tizim boıynsha saılanbaı, budan keıin de bolǵan bir mandatty okrýgter arqyly saılaý mehanızmin engizý qajet. Áıtpese, partııadan tys azamat ne prezıdent, ne depýtat bola almaıdy. Onyń ózi qoǵam damýyna teris áser etip jatyr.

Sondyqtan óziniń partııalyq bolashaǵyn Toqaev ózi sheshe jatar.

Qazir bizden aqyl surap jatqan bılik joq.

Talaı jylǵy oppozııoner retinde meni taǵy bir nárse mazasyzdandyryp otyr. Prezıdent osy kúnderi kóp taqyryp qozǵady. Biraq túbegeıli saıası reforma jaıynda áli de tis jarǵan joq. Ol jaıtty moıyndaýsyz basqa barlyq bastamanyń quny bes tıyn! Ony 30 jyldyq Nazarbaev júıesi ap-anyq kórsetti emes pe?

-Suhbattasqanyńyzǵa raqmet!

Injý ÓMIRZAQ,

“Adyrna” ulttyq portaly

Pikirler