Qazaqstannyŋ būrynǧy densaulyq saqtau ministrı, medisina ǧylymdarynyŋ doktory 66 jastaǧy Jaqsylyq Dosqaliev koronavirusqa qarsy vaksina adamdy infeksiiadan 97%-ke deiın qorǧaidy dep sanaidy. Al qazaqstandyqtardyŋ basym bölıgı vaksina saldyrǧannan keiın medisinalyq betperde men şekteu şaralary qajet bolmaitynyn aitty.
Sondai-aq maman Sputnik Qazaqstan tılşısıne bergen sūqbatynda adamnyŋ densaulyǧy üşın qajet bırneşe keŋes berdı.
"Qazır bükıl älemde koronavirus pandemiiasy örşıp tūr. Onyŋ ışınde Qazaqstan da bar. Keiıngı kezde nauqastardyŋ sany azaiyp jatqany quantady. Memleket qabyldap jatqan şaralar nätije berude. Al jekelegen adamdarǧa keler bolsaq, koronavirustan ǧana emes, basqa da aurudan ada bolu üşın bırneşe qarapaiym şara qabyldaǧan jön", - dep bastady äŋgımesın Dosqaliev.
Bırınşı – jeke gigienany saqtau
Ärbır adam jeke gigienany saqtauy qajet. Al jeke gigiena degen – tazalyqty saqtau, aǧzany taza ūstau.
Ekınşı – dūrys tamaqtanu
Bıreu künıne üş ret, bıreu tört ret tamaqtanuy mümkın. Mamannyŋ aituynşa, qanşa ret tamaqtansa da, astyŋ qūramynda paidaly zattar bolǧany jön.
"Adam eŋ bırınşı aquyzdy kerektı mölşerde jeu kerek. Ol – et, süt, balyq, etten jasalǧan taǧam. Sonymen qatar qysta kökönıs pen jemıster jegen jön", - dedı ol.
Üşınşısı – dūrys ūiyqtau
Dosqalievtıŋ sözınşe, ūiqynyŋ ūzaqtyǧy täulıgıne segız saǧattan kem bolmauy qajet.
"Qazır segız saǧattan kem ūiyqtamaimyn. Jas kezımızde ūiqy az boldy. Hirurg bolǧan soŋ kezekşılık kezınde ūiqy dūrys bolmaidy. Tün ūiqy tört bölınedı. Qazır men zeinettemın. Uaqytym bar", - deidı ol.
Törtınşısı – temekı şekpeu, ışımdıkke salynbau
"Temekı tartpau qajet, mūny asa maŋyzdy dep sanaimyn. Sebebı ol adamnyŋ densaulyǧyna ziian. Sonymen qatar adam ışımdıkke salynbauy kerek. Müldem bas tartu qajet dep aitpaimyn, sebebı ol mümkın emes", - deidı Dosqaliev.
Besınşısı – mölşerden tys qyzdyrynbau
"Būl jerde äŋgıme jazǧy uaqyttaǧy künge qyzdyrynu turaly bolyp otyr. Adamdar tez qyzdyrynamyn dep künnen mölşerden tys ultrakülgın säule alady. Olai bolmauy qajet", - deidı ol.
Aituynşa, sauna, monşa sekıldı jerlerde de şekten tys qyzdyrynuǧa bolmaidy.
Altynşy – denege fizikalyq salmaq tüsıru
Är adam salauatty ömır saltyn ūstanuy kerek. Ol jaiau jüru boluy da mümkın, mındettı türde auyr jattyǧu jasaudyŋ qajetı joq. Jastarǧa ne ıstese de jarasady, al 60 jastan asqan kısılerge jaiau jüru de jaraidy.
"Astanada qar jiı jauady. Jeke üide tūrǧan soŋ özım dalaǧa şyǧyp sol qardy küreimın. Qysta senbı-jeksenbı künderı mındettı türde qarda jüruge arnalǧan kölıkpen seruendeimın. Keiıngı kezde skandinav jürısı sänge ainaldy, onyŋ da paidasy bar", - deidı Dosqaliev.
Jetınşı – aurudyŋ aldyn alu
"Būl – profilaktika. Hirurg bolǧandyqtan, jylyna ekı ret tekseruden ötemın. V, S gepatitı, VİCh-ke tekserılemın. Jylyna bır ret fliuorografiia, elektrokardiografiiadan ötemın. Būl – qalyptasqan närse. Medisina salasyna bailanysty bolǧan soŋ mūnyŋ bärı studenttık kezden bastaldy", - deidı Dosqaliev.
Aituynşa, auru asqynǧan kezde ǧana emes, aldyn ala tekseruden ötıp tūrǧan dūrys.
Segızınşı – vaksina salu
Dosqalievtıŋ aituynşa, tūmaudyŋ örşitın kezeŋınde vaksina saldyru qajet. Būl COVID-19 infeksiiasyna da qatysty.
"Qazır koronavirustan qorǧanudyŋ basqa amaly joq. Basqa jaǧdaidyŋ bärınde infeksiia jūqtyru qaupı joǧary bolady. Ökınışke qarai, būl auruǧa qazır därıler joq. Koronavirustan 97%-ke juyq qorǧaityn – vaksina. Odan basqa joly joq. Reseidıŋ "Sputnik V" vaksinasynyŋ sapasy öte joǧary. Qazır özımızdıŋ de vaksina äzırlenıp jatyr", - deidı professor.Dosqaliev özınıŋ koronavirusqa qarsy vaksina saldyratynyn aitty. Ol 40 jyldan astam uaqyttan berı qyrküiekte tūmauǧa qarsy vaksina saldyratynyn, sonyŋ arqasynda tösek tartyp jatpaǧanyn alǧa tartty. "Tūmaumen auyrǧan adam emespın. Keide salqyndap, tüşkırıp, jöteletın kezder bolady. Onyŋ özı köp bolsa ekı künge sozylady. Tūmau boldym dep tösek tartyp jatqan emespın", - deidı ol. Aituynşa, eger Qazaqstan halqynyŋ 70%-ı vaksina saldyratyn bolsa, betperde taǧudyŋ da qajetı joq. Alaida koronavirus älı bıraz uaqyt adammen bırge ömır süredı. "Ondai jaǧdaida ūjymdyq immunitet qalyptasady. Sodan keiın qazır qabyldanyp jatqan şaralar da qajet bolmai qalady. Koronavirus adammen bıraz uaqyt ömır süredı. Tabiǧi şeşek auruy infeksiiasymen älem 150 jyldai kürestı. Qazır Qazaqstanda oǧan qarsy vaksina salynbaidy, būl infeksiianyŋ joiylǧanyn bıldıredı. Ol kezde qazırgıdei üzdık tehnologiialar bolǧan joq. Osyǧan bailanysty koronavirus 150 jylǧa sozylmaidy dep oilaimyn, alaida bızden ketıp qalmaidy", - deidı Dosqaliev. Toǧyzynşy – oqşaulanu jäne köp adam jinalatyn jerge barmau "Koronavirustan qorǧanudyŋ eŋ jeŋıl joly – är adamnyŋ oqşaulanuy. Ülken toi, adam köp jinalǧan jerge asa qatty qajet bolmasa barmaǧan jön. Adam bolǧan soŋ dükenge, därıhanaǧa barady. Al ol kezde betperdenı taǧu kerek. Sodan keiın qolyn juyp tūruy kerek. Barlyǧy adamnyŋ aǧzasyna qol arqyly barady. Adam bärın qol arqyly jasaidy. Tamaqty da, etıktı de qolmen ūstaidy. Adamnyŋ eŋ köp jūmys ısteitın müşesı – qol", - deidı Dosqaliev. Aituynşa, özı de kei jūmystardy qaşyqtan ıstep jatyr. Arasynda emhanalarǧa keŋes sūrau beru üşın barady. Mūndai kezde de barlyq qorǧanu şaralaryn saqtaidy. Al basqa uaqytta üiınde bolady. Onynşy – aurudyŋ bärı jüikeden "Adamnyŋ jasy ūlǧaiǧan saiyn adam tamyrlary tarylady. Denedegı tınderge qan jetkızu üşın jürek qarqyndy qysqarady. Al jürektıŋ qarqyndy qysqaruy qan qysymynyŋ köterıluıne äkeledı. Eger adam menıŋ būǧan deiın aitqan keŋesterımdı oryndaityn bolsa, gipertoniia auruy keiınırek paida bolady", - deidı Dosqaliev. Mende qan qasymynyŋ köterıluı bar. Ol qyzmet baby boiynşa paida boldy. Sebebı jūmysta küizelıs, jüikege äser etetın sätter jiı boldy. Al aurudyŋ bärı jüikeden keledı, deidı ol. Mamannyŋ aituynşa, medisina adamǧa tek 30% kömek beredı. Qalǧan 70% är adamnyŋ öz qolynda. Eger osy atalǧan keŋesterdı saqtasa, auru bıraz uaqyt jolamaidy.
Ūqsas jaŋalyqtar
