ادامزات بالاسى 1492 جىلى امەريكا قۇرلىعىن اشتى. باتىستىڭ دامۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتكەن وسى مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە نە بار، ۇندىستانداعى اتى ءماشhۇر التىندارعا قالاي جەتەمىز دەگەن ارمان مەن سۇراقتاردان باستالعان. مۇحيتتا ءجۇزدى. كەمە تەحنولوگياسىن جەتىلدىردى. ونەرتاپقىشتارىنا ينۆەستيتسيا سالدى. تەحنوكراتتىق بۋم باستالدى.
سول زاماندارى وسمان يمپەرياسى دا دۇركىرەپ تۇرعان. بىراق جارىقتىقتار دىنگە بەرىلىپ، دوگمامەن كەتىپ، قۇراندا جازىلعان ستامبۋلدى الدىق دەپ 5 عاسىر ءبىر اڭگىمەنى مىڭ قايتالاپ، ادامزات دامۋىنىڭ سوڭىندا قالعان عوي. ەۆروپالىقتار امەريكانى اشىپ جاتقاندا وسمانلى جەردىڭ كىندىگى ستامبۋل دەپ وتىرعان ورنىنان قوزعالماعان. مەشەۋ قالعان قوعام 1900 جىلداردىڭ باسىندا "مەشىتكە توق تارتقان دۇرىس پا؟", "قۇراندى باتىس ەلدەرى جاساعان ستانوكپەن باسىپ شىعارساق جاراتۋشىنىڭ قاhارىنا قالمايمىز با؟" دەگەن سۇراقتاردى تالقىلاپ وتىرعان. بۇگىنگى ءبىزدىڭ زيالىلاردىڭ XXI عاسىردا وتىرىپ "شىڭعىس حان قازاق پا؟", "اتتان ءتۇسىپ رۋحىمىزدان ايرىلىپ قالمادىق پا؟" دەگەن قىرت اڭگىمەسى سەكىلدى عوي قىسقاسى.
XXI عاسىردا وركەنيەتتى ەلدەر امەريكانى قويىپ، استەرويدتاردان پايدالى قازبالار ىزدەي باستادى. سونىڭ ءبىرى جاپونيا. 2014 جىلى Hayabusu اتتى سپۋتنيگىن عارىشقا ۇشىردى. الگى Hayabusu 4 جىل ريۋگۋ اتتى استەرويدتى قۋالاپ ءجۇرىپ 2018 جىلى 80 مەتر قاشىقتىققا دەيىن جاقىندادى. وڭتايلى ءساتتى پايدالانىپ 2 روبوتتى استەرويدقا ءتۇسىردى. الگى روبوتتار استەرويدتى تەسىپ، گرۋنتتارىن الىپ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، قايتادان Hayabusu سپۋتنيگىنە تىركەلەدى. جارىقتىق Hayabusu استەرويد گرۋنتتارىن جەر وربيتاسىنا جاقىنداپ اۆسترالياداعى ارنايى بەلگىلەنگەن ورىنعا باعىتتاپ جىبەرەدى. ءوزى ارمەن قاراي ەكىنشى استەرويدتى زەرتتەۋ ءۇشىن سوڭىنان قۋالاپ ۇشىپ كەتتى.
جاپوندار Hayabusu سپۋتنيگىنە 146 ميلليون دوللار جۇمساعان. نە ءۇشىن؟ جاۋابى قاراپايىم. ەڭ ءبىرىنشىسى استەرويدتاردىڭ گرۋنتتارىن زەرتتەپ ءبىزدىڭ عالامشاردىڭ پايدا بولۋ زاڭدىلىقتارىنا عىلىمي تۇرعىدا جاۋاپ الۋ. ەكىنشىسى ەڭ قىزىعى. استەرويدتاردا تەمىر، نيكەل، كوبالت سىندى پايدالى قازبالار بار ما دەگەن سۇراققا جاۋاپ تابۋ. بايقاساڭىز 500 جىل بۇرىن مۇحيت اسىپ تابيعي بايلىق تاسىعان وركەنيەتتى ەلدەر ەندى بايلىقتى استەرويدتاردان ىزدەپ ءجۇر. عىلىمنىڭ كۇشى عوي ءبارى.
جالپى الەم قايدا، ءبىز قايدا؟.. ەرتەڭ وركەنيەتتى ەلدەر عارىشتان ءبىز بىلمەيتىن جاراتىلىستىڭ، فيزيكا، بيولوگيانىڭ جاڭا زاڭدارىن اشىپ، پايدالى قازبالار مەن جەر پلانەتاسىندا جوق مەتالدىڭ جاڭا ءتۇرىن تاۋىپ جاتسا شە؟ قارىشتاپ دامىپ، بىزگە تاس ءداۋىرى ەلدەرى دەپ قاراي باستايتىنى انىق. تەحنولوگياسى كۇشەيگەن ەلدىڭ ساياساتى دا كۇشەيەدى. ۇلى دالانى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستايتىن ساياساتقا كوشسە شە؟ نەمىزدى قارسى قويامىز؟.. اتقا ءمىنىپ شابامىز با؟.. دومبىرا تارتىپ، رۋحپەن بەتىن قايتارامىز با؟..
نەگىزى ءبىز امورفتى ويلايتىن، ابستراكتى دۇنيەلەرگە اۋەس حالىقپىز. ءبىزدىڭ ويلاۋ جۇيەمىز الەمدىك باسەكەگە، ءتىپتى كاپيتاليزمدە ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەلمەگەن. جالپى ەشقاشان الەمدىك كونكۋرەنتسياعا دا ءتۇسىپ كورمەگەن حالىقپىز عوي. ءدال وسىلاي كەتە بەرسەك "ماڭگىلىك ەل" دەگەن ۇرانىمىز دا ابستراكتى دۇنيە بولاتىنىنا ەش كۇمانىم جوق. قازاق تەحنوكراتتى ۇلتقا اينالماي ەرتەڭ ۋاقىت، ساعاتىمەن سول تەحنوكراتتىق ەلدەرگە جۇتىلىپ كەتەتىنىمىز انىق. سەنبەسەك اينالامىزعا قارايىق. تاريحقا كوز جۇگىرتەيىك. كىمنىڭ تەحنولوگياسى مىقتى سونىڭ ەكونوميكاسى مىقتى. ال، كىم مىقتى سول ءالسىز ەلدەردى جەر بەتىنەن جويىپ، جۇتىپ وتىرعان. بۇل فاكت!
ءبىز XXI عاسىرداعى تەحنولوگيالىق بۋمدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. تەحنولوگيادا ەڭ ۇلكەن قاسىرەت - ۋاقىتتان ۇتىلۋ. ال، ءبىز ۇتىلۋدامىز. ەل باسقارعان ءبىزدىڭ ۇكىمەت بۇدان قورىتىندى شىعارۋى قاجەت.
باۋىرجان سەرىكباەۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
