سوربوننا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەپيدەميولوگيا جانە ستاتيستيكانى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ عالىمدارى قۇرامىندا قانت بار سۋسىندار مەن ءجۇز پايىز جەمىس شىرىندارىن تۇتىنۋدىڭ ارتۋى قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋ قاۋپىمەن بايلانىستى دەپ انىقتادى.
British Medical Journal زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جاريالادى، وعان 101 257 ادام قاتىستى (ەرلەردىڭ 21%; ايەلدەردىڭ 79%). قاتىسۋشىلاردىڭ ورتاشا جاسى - 42 جاستى قۇرادى. 9 جىل بويى ولار كۇن سايىن سۋسىندارداعى قانت مولشەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن ونلاين-ساۋالنامالاردى تولتىردى. وسىلايشا، عالىمدار قاتەرلى ىسىكتىڭ كەيبىر تۇرلەرىنىڭ (اتاپ ايتقاندا، ءسۇت بەزى قاتەرلى ىسىگى، پروستاتا وبىرى جانە كولورەكتالدى قاتەرلى ىسىك) ديەتاداعى قانتتى سۋسىنداردىڭ مولشەرىمەن بايلانىسىن باعالادى.
دالىرەك ايتقاندا، قانت قوسىلعان سۋسىنداردى كۇندەلىكتى تۇتىنۋ ونكولوگيانىڭ دامۋ قاۋپىن ورتا ەسەپپەن 18%-22%-عا ارتتىرادى. جەمىس شىرىنى مەن باسقا دا ءتاتتى سۋسىنداردىڭ اراسىندا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق.
الايدا، ءبارى ايتىلعانداي جامان ەمەس. كوپتەگەن شەتەلدىك جانە وتاندىق ساراپشىلار قانتتى تۇتىنۋ اعزانىڭ قالىپتى جۇمىسىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت ەكەندىگىمەن كەلىسەدى، ال قانتتى تۇتىنۋدان تولىق باس تارتۋ دەنەنىڭ كەيبىر فۋنكتسيالارىنا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن، بۇل دا بەلگىلى ءبىر سالدارلارعا اكەلەدى. جالعىز دۇرىس شەشىم-قانت تۇتىنۋدىڭ ورتاشا تاۋلىكتىك نورماسىمەن دۇرىس تەڭدەستىرىلگەن تاماقتانۋ. بىراق قانتتى تۇتىنۋعا قارسى كورسەتىلىمدەرى بار ادامدار ءۇشىن قاۋىپسىز بالاما بار – بۇل قانت الماستىرعىشتار.
«امان-ساۋلىق» قق پرەزيدەنتى، زياندى ازايتۋ سالاسىنداعى ساراپشى جانە «دەنساۋلىق» قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورايىمى باقىت تۇمەنوۆا دا وسىنداي پىكىردە:
«دەنساۋلىق ادامنىڭ ءومىر سالتىنا تىكەلەي بايلانىستى. ادامداردىڭ تاتتىلەرگە شامادان تىس تاۋەلدىلىگى جۇقپالى ەمەس اۋرۋلاردىڭ بەلسەندى وسۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. مىسالى، سوڭعى 5 جىلدا قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستار سانىنىڭ ءوسۋى بايقالادى – ناۋقاستار سانى شامامەن 30% - عا ءوستى. ونكولوگيامەن اۋىراتىن ناۋقاستار سانى شامامەن 3%-عا، جۇرەك-تامىر جۇيەسى اۋرۋلارىنىڭ سانى 16% - عا ءوستى. مەنىڭ ويىمشا، ءسىز بالا كەزىنەن تاتتىلەرگە دۇرىس كوزقاراس قالىپتاستىرۋىڭىز كەرەك، ويتكەنى ءبىز تىيىم سالىنعان نارسەنى ەرەكشە قالاپ تۇرامىز. وسىعان بايلانىستى شەكتەۋ شارالارى باستى ماسەلەلەردى شەشپەيتىن ۋاقىتشا جانە ەلەۋسىز عانا اسەر ەتەتىن بولادى. ەگەر ءمانى بويىنشا تۇسىنەتىن بولساق، قانت قالىپتى مولشەردە دەنەنىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋى، ميدىڭ دۇرىس دامۋى جانە ىنتالاندىرىلۋى ءۇشىن قاجەت. بۇل رەتتە، جالپى تاماقتانۋ مادەنيەتى تۋرالى كوبىرەك سۇراق تۋىندايدى».
ساراپشى ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعى ماسەلەلەرىنە سانالى جانە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى ءۇشىن دۇرىس تاماقتانۋ ادەتتەرىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا ۇلتتىق باعدارلاما ازىرلەۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. مىسالى، قۇرامىندا 5% نەمەسە ودان دا كوپ قانت بار قانتتى سۋسىنداردىڭ ورنىنا نولدىك قانت نەمەسە جاساندى قانت الماستىرعىشتارى بار بالاما سۋسىنداردى ۇسىنىڭىز. بۇكىل الەمدە زياندى ازايتۋ ستراتەگياسى وسىلاي جۇمىس ىستەيدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، ادامداردىڭ ادەتتەرىن ءبىر ساتتە وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس، كەرى ناتيجە بولماس ءۇشىن بىرتىندەپ كوشۋ قاجەت.
«پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆتىڭ توراعالىعىمەن «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى جونىندەگى ۇلتتىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى 2022-2025 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىن» ازىرلەۋ جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۇرىلدى.
ءبىز دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-مينيسترىنە ۇەۇ الەۋەتىن پايدالانا وتىرىپ، ينفەكتسيالىق ەمەس اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە دەنساۋلىقتى قولداۋ ماسەلەلەرىندەگى تاسىلدەردىڭ ءبىرى رەتىندە زياندى ازايتۋ تۇجىرىمداماسىن قاراستىرۋ ۇسىنىسىمەن حات جازدىق.
تىيىمدار جۇمىس ىستەمەيدى، ادامدارعا جامان ادەتتەردەن ارىلۋ جانە ولارعا بۇل ادەتتەر دەنەگە جامان اسەر ەتەدى جانە ءارتۇرلى اۋرۋلارعا اكەلەدى دەپ ايتۋ قيىن، كوپ جاعدايدا پايداسىز بولىپ تابىلادى. بىراق زياندى ازايتۋ ءتاسىلىن قولدانا وتىرىپ، ءبىز ولارعا از زياندى بالاما ۇسىنا الامىز، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتامىز جانە ولاردىڭ تاڭداۋ قۇقىعىن قۇرمەتتەيمىز. سىبايلاس جەمقورلىققا جانە كونترافاكتىلىك ونىمدەردىڭ وسۋىنە الىپ كەلەتىن جاپپاي تىيىمداردان ارىلۋ كەرەك. تاۋەلدىلىككە قارسى كۇرەستە جاڭا تاسىلدەردى ەنگىزۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى باقىت تۇمەنوۆا.
ساراپشى سونداي-اق، «امان-ساۋلىق» قق بازاسىندا ينفەكتسيالىق ەمەس اۋرۋلاردىڭ قاۋىپ فاكتورلارىنان تۋىنداعان زياندى ازايتۋ بويىنشا «دەنساۋلىق» قاۋىمداستىعى قۇرىلعانىن ايتتى. قاۋىمداستىقتىڭ قىزمەتى دەنساۋلىققا زياندى ازايتۋ ستراتەگياسىن ازىرلەۋگە، حالىق اراسىندا دۇرىس ءومىر سالتى مەن سالاۋاتتى ادەتتەردىڭ ماڭىزدىلىعىن ناسيحاتتاۋعا، اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا، سونداي-اق مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ۇيىمدارمەن، عىلىمي قاۋىمداستىقتارمەن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتۋعا باعىتتالعان.
