320 جىلدان اسا تاريحى بار يەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دجەيسون ستەنلي اقش-تاعى ەليتالىق جوعارى وقۋ ورنىن تاستاپ، كاناداعا كەتەتىنىن مالىمدەدى.
بۇل امەريكانىڭ جوعارى ءبىلىم سالاسىندا ۇلكەن دۇربەلەڭ تۋدىردى. پروفەسسور ءوز شەشىمىن ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ ساياساتىمەن بايلانىستىرادى.
«بۇدان اسقان قورلىق بولماس...»
پروفەسسور دجەيسون ستەنلي CNN-گە بەرگەن سۇحباتىندا ارىپتەستەرى، بەلگىلى تاريحشى تيموتي سنايدەر جانە ونىڭ ايەلى مارسي شورمەن بىرگە اقش-تى تاستاپ، كاناداعا كەتەتىنىن ايتقان.
«مەن يەلدى جاقسى كورەمىن. بىراق مارسي، تيم جانە مەن دەموكراتيانى باسقا جەردەن قورعاۋعا بارامىز»، - دەدى 12 جىل بويى ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس وقىعان ستەنلي.
ولار بۇل شەشىمىن 2024 جىلدىڭ قاراشا ايىندا اقش پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋىنان كەيىن جانە ترامپتىڭ ءبىرىنشى 100 كۇنى ىشىندە جوعارى بىلىمگە قارسى جاساعان قاتال ارەكەتتەرىنەن كەيىن قابىلداعان.
ۇشەۋى دە 2025 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پيتەر مۋنك اتىنداعى حالىقارالىق قاتىناستار جانە مەملەكەتتىك ساياسات مەكتەبىندە ساباق بەرەتىن بولادى. ستەنلي بۇل تۋرالى 29 ناۋرىزدا شىققان Zeit Online گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا راستادى.
ستەنليدىڭ كەتۋىنە سەبەپ – كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنە بولىنگەن جۇزدەگەن ميلليون دوللار قارجىنى قىسقارتۋ ساياساتىن ەنگىزۋى بولدى. سوندايدا ترامپ اكىمشىلىگى «انتيسەميتيزمگە ءتوزۋشى» كوللەدجدەرگە بولىنگەن فەدەرالدى قارجىنى توقتاتىپ تاستادى.
ترامپ اكىمشىلىگى يمميگراتسيانى جانە كوللەدج كامپۋستارىنداعى پالەستينالىقتاردى قولدايتىن شەرۋلەردى باسىپ-جانشىپ جاتقان كەزدە، كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتى فەدەرالدى قارجىنى قىسقارتۋدان زارداپ شەكتى. سەبەبى، ترامپ يزرايل-پالەستينا سوعىسى اياسىندا انتيسەميتيزمدى قولدايتىن كوللەدجدەرگە تيەسىلى قارجىنى توقتاتاتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن.
«بۇدان اسقان قورلىق بولماس. ولار ۋنيۆەرسيتەتتەردى قورلاپ جاتىر، ال مەن بۇعان قارسى تۇراتىن ارقانداي ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتى كورمەي وتىرمىن»، - دەدى ستەنلي CNN-گە بەرگەن سۇحباتىندا.
«بارلىعى كولۋمبيا بولۋدان قورقادى...»
ەندى ستەنلي، يەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح ءپانى پروفەسسورلارى مارسي شور مەن ونىڭ كۇيەۋى تيموتي سنايدەر وزدەرىنىڭ وقۋىن تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىندە جالعاستىرا وتىرىپ، دەموكراتيانى قورعاپ، فاشيزمگە قارسى شىعۋدى جانە اق ۇيگە اكادەميالىق مويىنسۇنۋشىلىقتان قورىقپاي ساباق بەرۋدى ماقسات ەتەدى.
ايتا كەتەيىك، ءفاشيزمدى زەرتتەۋشى ستەنلي – «How Fascism Works: The Politics of Us and Them» جانە «Erasing History: How Fascists Rewrite the Past to Control the Future» كىتاپتارىنىڭ اۆتورى.
«ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قارجىلاندىرۋىنان ايىرۋ ءۇشىن زاڭدى نەگىز بولعان جوق. بۇل – ناعىز قورلاۋ. ال كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتى نە ىستەيدى؟ ولار بارىنە باعىنادى. قازىر اقش-تا ءبارى تەك ءبىر نارسەنى قالايدى: امان قالۋدى… گازەتتەر، ۋنيۆەرسيتەتتەر، زاڭگەرلىك فيرمالار - ءبارى تەك ءوز قامىن ويلاپ جاتىر. ءبىز ءبىرتۇتاس بولۋىمىز كەرەك. كولۋمبياعا شابۋىل جاسالعاندا، يەل مەن باسقا ۋنيۆەرسيتەتتەر بىرىگىپ، قولداۋ كورسەتۋى كەرەك ەدى. بىراق ولاي بولمادى. بارلىعى كولۋمبيا بولۋدان قورقادى. قازىر بولىپ جاتقان نارسە – فاشيزم»، - دەپ قوستى ستەنلي ترامپتىڭ ساياساتىن سىناپ.
«تۇرمەگە وتىرۋعا دا دايىنمىن»
كاناداعا ەميگراتسيانىڭ سەبەپتەرى تۋرالى ايتقان ستەنلي قورىقپايتىنىن ايتتى.
«مەن قورىقپايمىن، كەرەك بولسا ءوز سەنىمىم ءۇشىن تۇرمەگە وتىرۋعا دا دايىنمىن»، - دەدى ول.
پروفەسسور تورونتوعا ايەلى جانە 9 بەن 14 جاستاعى ەكى بالاسىمەن بىرگە كوشىپ بارادى.
2023 جىلدىڭ 7 قازانىندا حاماس تەرروريستىك ۇيىمىنىڭ يزرايلگە جاساعان شابۋىلىنان كەيىن اقش ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە، ونىڭ ىشىندە كولۋمبيادا ستۋدەنتتەردىڭ پالەستينالىقتاردى قولداپ، يزرايلگە قارسى نارازىلىقتارى باستالدى. ەۆرەي ستۋدەنتتەرى وزدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى.
2025 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا دونالد ترامپ اكىمشىلىگى كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنەن 400 ميلليون دوللار مەملەكەتتىك كومەكتى قايتارىپ العانىن حابارلادى. ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعىن انتيسەميتيزممەن كۇرەسپەي، ەۆرەي ستۋدەنتتەرىن قورعاۋدا نەمقۇرايلى دەپ ايىپتادى. فەدەرالدى شەنەۋنىكتەر ۋنيۆەرسيتەتكە قارجىلاندىرۋدى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن اكادەميالىق ساياسات پەن قاۋىپسىزدىك شارالارىن دەرەۋ رەفورمالاۋ تالابىن قويدى.
21 ناۋرىزدا كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسشىلىعى بيلىك تاراپىنان قويىلعان تالاپتاردى قابىلدادى.
ديسكريميناتسياعا ۇشىراعان ستۋدەنتتەر ەندى گرانتتارىنان ايىرىلۋى مۇمكىن نەمەسە وقۋدان شىعارىلۋى ىقتيمال. ۋنيۆەرسيتەت اۋماعىندا كوپشىلىك نارازىلىق اكتسيالارى مەن شەرۋلەرگە تىيىم سالىندى، ولار وقۋ پروتسەسىن بۇزادى دەپ سانالادى. جاڭا جۇيە بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ جەكە تۇلعاسىن انىقتاۋ ەنگىزىلدى، ماسكا تاعۋ جانە ستۋدەنتتەردىڭ اكتسيالارىنا بوگدە ادامداردى قاتىستىرۋعا تىيىم سالىندى. زاڭ بۇزۋشىلاردى تۇتقىنداۋعا نيۋ-يورك پوليتسياسىنا رۇقسات ەتىلدى. قاۋىپسىزدىك ءۇشىن قوسىمشا 36 قىزمەتكەر جۇمىسقا قابىلداندى، ولاردىڭ جالپى سانى 100-دەن استى.
«اكادەميالىق ەركىندىكتى بۇزۋ»
كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتى تاياۋ شىعىس، يزرايل جانە سيونيزم تاريحى بويىنشا وقۋ باعدارلاماسىنا شولۋ جاريالادى. يزرايل جانە ەۆرەيتانۋ ينستيتۋتىنا جاڭا وقىتۋشىلار شاقىرىلدى.
امەريكالىق باق ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعىنىڭ انتيسەميتيزممەن كۇرەسۋ شارالارىن ۆاشينگتوننىڭ تالاپتارىن ورىنداۋ ارەكەتى رەتىندە ءتۇسىندى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى بىرقاتار ۇيىمدار بۇل شارالاردى اكادەميالىق ەركىندىكتى بۇزۋ دەپ سىنادى. بۇدان بۇرىن اقش اكىمشىلىگى تاعى 60 ۋنيۆەرسيتەتكە وسىنداي شارالاردى قابىلداۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ەسكەرتۋ جاساعان.
يەل مەن كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتتەرى وتكەن ايدا اقش ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ ازاماتتىق قۇقىقتار بيۋروسىنان ەسكەرتۋ العان 60 ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قاتارىنا كىردى. «انتيسەميتيزمگە قارسى شارالار قابىلداماسا، سونىڭ وسى ۋنيۆەرسيتەتتەر ءۇشىن ىقتيمال سالدارى» تۋرالى بيلىك ەسكەرتۋ جاساپ قويعان.
اق ءۇي وكىلى الدىڭعى اپتادا CNN-گە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ترانسگەندەرلەردىڭ ايەلدەر سپورتىنا قاتىسۋىنا تىيىم سالعان اتقارۋشى جارلىقتى بۇزعانى ءۇشىن پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتىنە فەدەرالدى قارجىنىڭ 175 ميلليون دوللارلىق بولىگى توقتاتىلعانىن مالىمدەدى.
پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتى وتكەن اپتادا رەسمي حابارلاما العان جوق دەپ مالىمدەگەنمەن، مەكتەپ ءوزىنىڭ ۇنەمى فەدەرالدى نۇسقاۋلىقتارعا سايكەس جۇمىس ىستەيتىنىن ايتتى.
يەل پروفەسسورى جانە «Academic Freedom Alliance» ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، بۇكىل ەلدەگى پروفەسسورلار مەن جوعارى ءبىلىم فاكۋلتەتىنىڭ ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋشى كەيت ۋيتتينگتون «بۇل جەردە ۇلكەن اقشا تۇر» دەپ مالىمدەدى.
الايدا، ول ەگەر باسقا دا جوعارى دەڭگەيدەگى وقىتۋشىلار ستەنلي مەن ونىڭ ارىپتەستەرى سياقتى سەبەپتەرمەن كەتۋگە شەشىم قابىلداسا، ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ السىرەيتىنىن اتاپ ءوتتى.
«ەگەر ءسىزدىڭ ەڭ ۇزدىك ماماندارىڭىز باسقا ەلدەرگە كەتۋگە شەشىم قابىلداسا، بۇل اقش-تىڭ كوشباسشىلىق پوزيتسياسىنا جانە عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قاۋىپ توندىرەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ۋيتتينگتون.
يەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وكىلى CNN-گە سۇحباتىندا: «يەل ۋنيۆەرسيتەتى الەمدىك دەڭگەيدەگى فاكۋلتەت مۇشەلەرىنە ءۇي بولعان جانە بولادى، ولار ءوز زەرتتەۋلەرى مەن وقىتۋ سالاسىندا ۇزدىك بولۋعا تىرىسادى. بۇل فاكۋلتەت مۇشەلەرى ماڭىزدى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، بولاشاق كوشباسشىلاردى دايىندايدى جانە قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا قىزمەت ەتەتىن ادامداردى تاربيەلەيدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى.
تۇتقىنداۋ جانە شەكتەۋ
ايتا كەتسەك، وسى اپتانىڭ باسىندا ماسساچۋسەتس شتاتىنداعى تافتس ۋنيۆەرسيتەتىندە وقيتىن تۇركيادان كەلگەن 30 جاستاعى رۇمەيسا وزتۇرىكتى بەتپەردە كيگەن ادامدار ۇستاعان ۆيدەوسى پايدا بولدى. فرانس پرەسس اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، وزتۇرك ستۋدەنتتىك گازەتتە ءيزرايلدىڭ گازا سەكتورىنداعى ارەكەتتەرىن «گەنوتسيد» دەپ ايىپتاعان ماقالا جازعان - ەندى ونى دەپورتاتسيالاۋ كۇتىپ تۇر.
يمميگراتسيالىق ادۆوكاتتىڭ ايتۋىنشا، وزتۇركتىڭ ماسساچۋسەتس شتاتىندا قالۋى تۋرالى سوت شەشىمىنە قاراماستان، لۋيزياناداعى تەرگەۋ يزولياتورىنا جەتكىزىلگەن. ونىڭ ادۆوكات جالداۋ قۇقىعى دا شەكتەلگەن.
