جاڭا جىل جاقسى لەبىزدەرمەن باستالدى. الدىمەن وسى لەبىز يەلەرىنە شەكسىز العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. كەشە رۋمىنيانىڭ ەمينەسكۋ اتىنداعى حالىقارالىق پوەزيا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى يون دەاكونەسكۋدەن، بۇگىن - ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعاتتى پەرزەنتى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد باۋىرىمنان حات الىپ، كوڭىلىم كولگە اينالىپ، تەبىرەنىپ وتىرمىن.
ەكەۋى دە الىستان، ەۋروپانىڭ ەكى پۇشپاعىنان سالەم جولداپ، قالام تەربەگەن. جىراقتا جۇرسە دە جۇرەگىمە جاقىن جاندار. اعىلشىنشانى كەيىن قازاقشالاپ ۇسىنا جاتارمىن. الدىمەن انا تىلىمىزدەگى ءۇشبۋ دۇعاي سالەمدى وقيىق:
ارداقتى ۇلاعا!
جاڭا جىل سىزگە، وتباسىڭىزعا، ەسداۋلەت اتا ۇرپاقتارىنا قۇت-بەرەكەسىمەن كەلسىن! مەمقىزمەتتە ءجۇرىپ بالالارىمنىڭ كوپتەگەن قۋانىش-جەتىستەرىمەن بولىسە الماي قالعان ەكەنمىن. قازىر كوپ بالالى اكە رەتىندە سول ولقىلىعىمنىڭ ورنىن تولتىرۋعا تىرىسىپ جۇرگەن جايىم بار.
قۇتتىقتاۋ اتاۋلى قالىڭ پاپكىلەردىڭ ىشىندە قالادى،ال حاتتىڭ جايى بولەكتەۋ...
مىنا ءبىر حاتتىڭ نوبايى جاڭا جىل الدىندا ءتۇسىپ ەدى. بۇگىن تاڭەرتەڭ ساقال-مۇرتىن ءدال سىزدىكىندەي باسىپ، وزىڭىزگە جىبەرىپ وتىرمىن.
قادىرلى ۇلاعا!
ادەبيەت پەن ونەردىڭ الامانىنا بىرگە تۇسكەن كۇلىكتەر جەتپىستىڭ سورەسىنە القىنباي، اۋىزدىقپەن الىسىپ قاتار جەتىپسىزدەر. «بارەكەلدى!» دەپ قول سوعامىز كەيىنگى تولقىن ىنىلەر اتىنان. تويدىڭ دۇركىرەپ وتكەنىن راحىمعالي باۋىرىڭىز مايىن تامىزا جەتكىزدى.
مەن جەتىنشىنى بىتىرگەن جىلى ءسىزدىڭ بالعىن قانات، كوك قاۋىرسىن جىرلارىڭىزدى «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» دەگەن پىشاقتىڭ قىرىنداي جيناعىڭىزدان وقىعان ەكەنمىن. سودان بەرگى جارتى عاسىر ىشىندە جارىق كورگەن بارلىق كىتاپتارىڭىزبەن تۇگەلدەي دەرلىك تانىسپىن دەپ ايتسام شىندىقتىڭ اۋىلىنان شىعانداپ كەتە قويماسپىن.
ەكەۋمىزدىڭ باسقان توپىراق، جۇتقان اۋا، تۇسكەن سۋ، ورلەگەن تاۋىمىز ءبىر بولعاندىقتان ولەڭمەن سالعان ورنەكتەرىڭىز مەنىڭ جۇرەگىمە تىم جاقىن. كەيدە بالا كەزدەن كوكەيگە قونىپ، سانادا جاتتالىپ قالعان سول سۋرەتتەردىڭ ءسىزدىڭ جىرلارىڭىزداعى كوز اربايتىن كەرەمەتىن مەن نەگە بايقامادىم ەكەن سۇراق قۇلىمدايدى سانامدا. بۇل، ارينە، مەن سياقتى اقىندىق قۇدىرەت بۇيىرماعان مىڭداعان ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن الەمەت.
ءسىز، ەسەنعالي مەن جۇماتاي باستاعان ۋىزىنا جارىپ وسكەن تەگەۋرىندى توپ مۇقاعالي، قادىر، تۇمانبايلار سالعان وزىق ءداستۇردى العا تارتىپ، عاسىرلار توعىسىنداعى قازاق ولەڭىن التىن تاقتىڭ اعىلاسىنداي ورنەكتەپ، الەمدىك پوەزيا تورىنە وزدىردى. بۇل اسىرەلەۋ ەمەس – اقيقات.
ءسىزدىڭ ماعارلى، ماڭعاز ونەرىڭىز تۋرالى پىكىرىمنىڭ ءبىر پاراسىن «ءابىلحايات» شىققاندا ايتقانمىن. بۇگىن سودان بەرگى جىلداردا سانا سارابىنا تۇسكەن كەيبىر ويلارىممەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىم.
بىزدە پوەزيانى ءسوز ويناتۋ، ادەمى ۇيقاس قۇرۋ دەپ تۇسىنەتىندەر از ەمەس. اقىننىڭ باستى مۇراتى ەشكىم كورمەگەندى كورىپ، اڭعارماعاندى اجىراتىپ، قۇپيانى تانۋ ارقىلى سوزبەن سۋرەت سالىپ، وبراز سومداۋدا ەمەس پە؟ وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءسىزدىڭ پوەزيا جاپون ادەبيەتىندەگى حوككۋگە ۇقساپ كەلەتىنى بار.
از سوزگە كوپ ماعىنا سىيدىراتىن جاپوندىق مينيماليزمگە نەگىزدەلگەن، نەبارى ءۇش-اق جولدان تۇراتىن حوككۋدىڭ قۇرىلىمى مۇلدە بولەك. بىراق تابيعاتتىڭ اقىن عانا بايقاي العان ءبىر عانا ءساتىن ۇستاپ قالىپ، ونى كوڭىل اۋانىمەن استاستىرا كەيىپتەيتىن وسى ءبىر اسەم جانردىڭ ءسىزدىڭ پوەزياداعى ادەمى كورىنىستەرى از ەمەس (كوز اشپاعان دالا، جىلاپ تۇرعان بۇلت، قۇلاپ جاتقان جاپىراق، شاشىن ورگەن قايىڭ، مونشاعىن تاققان اسپان، وت ۇرلاعان جۇلدىزدار).
ءسىزدىڭ پوەزيادا قاتىپ-سەمىپ قالعان ستاتيكا جوق: تابيعات تەربەلىپ، بۇلت سوگىلىپ، جاڭبىر توگىلىپ، ادامدار ەگىلىپ تۇرادى. بۇل ۇنەمى كوشىپ-قونىپ تىرلىك ەتكەن، ۇدايى قيمىل-قوزعالىستاعى تابيعاتتىڭ ءتول پەرزەنتى – كوشپەندىلەر دۇنيەتانىمىنان تۋىنداعان قۇبىلىس.
دالالىقتار ۇعىمىندا ادام تابيعاتتىڭ ءامىرشىسى ەمەس، اجىراماس بولشەگى. ساقتاردان جەتكەن زوومورفتى ستيلدەگى تەڭدەسسىز ونەر تۋىندىلارى وسىنى كورسەتەدى. ساق پاتشالارىنىڭ كيىم-كەشەك، ساۋىت-سايمان، قارۋ-جاراقتارى الدەبىر قۇدايلاردىڭ بەينەسىمەن ەمەس، وزدەرىنە ازىق، سەرىك بولعان اڭ-قۇستارمەن ناقىشتالىپ، مىنگەن اتتارىنا دەيىن التىنمەن اپتالىپ، يەلەرىمەن قاتار جەرلەنۋى ءوزىن تابيعاتتىڭ ۇيلەسىمدى ۇزىگى، بولىنبەس بولشەگى سەزىنۋدەن تۋعان. وكىنىشكە وراي، بىزگە ساقتاردان جەتكەن جىر ۇلگىسى جوق. جەتە قالسا ءسىز جىرلاعان، ورالحان اعام سۋرەتتەگەن، الىبەك كوكەم مولدىرەتە جازعان ايلاپات تاريحى بار التايدىڭ ەسكى زامانداعى ەستەن كەتپەس عالامات سۋرەتتەرىن كورەر ەدىك.
اقىندار زىمىراعان ۋاقىتتى ءجيى جىرعا قوسادى. بايقاساڭىز جەر دە، تاۋ دا، ءتىپتى ۋاقىت پەن كەڭىستىك تە سول باياعى ورنىندا. ال ونى اينالا ۇزدىكسىز كوشىپ-قونىپ جۇرگەن بىزدەر عانا. ادامدار ماڭگىلىكتى ىزدەپ شارق ۇرادى، ال ونىڭ ءبىزدى قورشاپ، قورعاپ تۇرعانىن كوزگە ىلە بەرمەيدى. ونى كورۋ ءۇشىن اقىن جۇرەگى كەرەك. جۇرەك كوزىمەن ۇڭىلگەندە عانا ول ساعان سىرىن دا، قۇشاعىن دا اشادى. ءسىزدىڭ پوەزياداعى استارلى اللەگوريا، يشارالى سيمۆوليكادان وسىنداي ەرەكشەلىكتەردى اڭعارامىن. مەنىڭشە، ءدال وسى سارىندار ءسىزدى ورىس ادەبيەتىندەگى «كۇمىس عاسىر» پوەزياسىنىڭ التىن جالدى ارعىماعى الەكساندر بلوك پوەزياسىنا الىپ كەلدى.
پوەزياداعى اۋدارماشى – تۇپنۇسقانىڭ باسەكەلەسى. ءنارىن الادى، بارىن بەرەدى. ءسىز دە ءدال سولاي جاسادىڭىز. ناتيجەسىندە بلوكتان سىزگە سيمۆولمەن سويلەۋ، ميستيكامەن ءىش قاتىسۋ، ماڭگىلىكپەن تىلدەسۋ، ادامدى تابيعاتپەن شەندەستىرە سۋرەتتەۋ جۇعىسىپ، وزىڭىزدە بۇرىنان بار بوياۋلار وزگەشە رەڭككە ەندى.
ورىس پوەزياسىندا ولەڭ جولدارىن بلوكشا بولشەكتەۋدىڭ ارعى جاعىندا ويدى دارالاۋ، وبرازدى ايشىقتاۋ جاتىر، ال بۇل كوك تۇرىك پوەزياسىندا ەجەلدەن بار ءداستۇر. وسى قۇبىلىستى تەمىرحان اعا مەدەتبەك قايتا ءتىرىلتتى. تەماعاڭنىڭ جىرلارىمەن بىرگە الپ-الپ باسقان الماۋىتتار ءمىنىپ، جەلپ-جەلپ ەتكەن ءبورىلى بايراق كوتەرگەن كۇلتەگىن باتىردىڭ قالىڭ قولى ساۋ ەتە قالدى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ توبەسىنە. عاجاپ ەمەس پە؟ ءوز مۇراگەرىن كۇتىپ جاتقان وسىنداي قىمبات قازىنالارىمىز قانشاما؟!
ءسىز دە قازاق پوەزياسىنىڭ ءداستۇرلى ولشەمدەرىنە وزگەشە ورنەكتەر قوستىڭىز. وسىنىڭ ءبارى زامانا زاڭعارى ءابىش كەكىلباي اعامىزعا ءسىزدىڭ پوەزيا تۋرالى «ءورىسى شالقار ولەڭ»، ال وزىڭىزگە «ۇلىقبەك تالانتى – ۇلاعاتتى تالانت» دەگەن بالتالاساڭ دا بۇزىلمايتىن باعا بەرگىزدى. كەمەڭگەردەن اسىرىپ كىم ايتا الار دەرسىڭ؟ ءبىز دە قوسىلامىز اقىلماننىڭ اقجارما پىكىرىنە.
بەۋ، ۇلاعا! جەتپىسكە كەلگەن جىگىت اعاسىنا ءوزىڭىز شالقار شابىتپەن جىرلاعان تاس-توبەڭىزدەن زاۋلاعان جىلقى-جىلداردىڭ تارپاڭىن جۋاسىتىپ، اساۋىن اۋىزدىقتاپ، قاشاعانىن قۇرىقتاپ، ارعىماعىن ويناتىپ، جورعاسىن تايپالتىپ، قازاناتىن ساقتاپ، توبىشاعىن باپتاپ، كوسەمىن جەگىپ، نازبەدەۋگە ءمىنىپ، ارۋ-جىردى توسكە الىپ، ساۋىر تاۋدى بەتكە الىپ، تارتا بەر العا دەيمىن قۋانا قول سوعىپ.
قۇرمەتپەن،
مۇحتار قۇل-مۇحاممەد
2-قاڭتار 2025 جىل.
قادىرلى دوسىم ۇلاقا!
تويىڭ تويعا ۇلاسسىن! وزىڭە ايتقان سول كەزدە جول ساپاردا بولدىم.
ءالى ەسىمدە ەكەۋمىز موسكۆادا تانىسىپ، تابىسىپ دوس بولعانىمىزعا دا تالاي ۋاقىت وتكەن ەكەن. سەن بۇگىندە پوەزيانىڭ پىراعى دا قىرانى بولدىڭ... ءار ولەڭىڭ الاشتىڭ القاسى بولارداي مارجان جىرلار... ءبىز سەنىمەن ماقتانامىز، ۇلىقبەك دوس! سەنىمەن سىرلاساتىن ۋاقىت تا مۇمكىندىك تە بولماعان سوڭ وزىڭە وسى حاتتى جازىپ وتىرمىن... دۇرىسى سەنى جازعان سەرى جايلى وي قوزعايىن...
قازاقتىڭ ماڭدايىنا مۇحتارلاردى بەكەر بەرمەگەن عوي... كەشەگى مۇحتار قۇل -مۇحامەدتىڭ ساعان ارناعان ماقالاسىن وقىپ ايىزىم قاندى. قارا سوزدەن قامىر يلەگەن، وقىعانى مەن توقىعانى ءبىر اكادەمياعا سيمايتىن مۇقاڭدى وقۋ دا تىڭداۋ دا ءبىر عانيبەت... بۇگىندە ءسوز قادىرى توردەن بوساعاعا ىعىسقان شاقتا قايىڭنان قوبىز تۇيگەندەي قارا سوزدەن قۇل-مۇحامەد ورنەك سالعان ەكەن. جالاڭ تەڭەۋ ەمەس ءار ءسوزىنىڭ استىندا جانار تاۋداي جارقىراعان وي جاتىر. كەسەك كەسەك تولگاۋلار... ءبىر ماقالا ءبىر ديسەرتاتسيا ىسپەتتى... دەني ديدرونىڭ "گلۋبوكيە مىسلي- ەتو جەلەزنىە گۆوزدي،ۆوگناننىە ۆ ۋم تاك،چتو نيچەم نە ۆىرۆات يح..." دەگەندەي. بۇعان الىپ قوسارىڭ بولماس دەيمىن، قادىرلى دوس... تۇنىپ تۇرعان فيلوسوفيا..
" التىننىڭ قولدا باردا قادىرى جوق" دەمەكشى ەسىڭدە بولار مۇحاڭ مادەنيەت ءمينيسترى بولعاندا مينيسترلىك - ەڭسەسى بيىك اق وردا بولاتىن. كەز كەلگەن ماسەلە ءبىر ساتتە شەشىلىپ جۇرە بەرەتىن. ول كەزەڭدەر قازاق ونەرى ءۇشىن رەنەسسانس قايتا ورلەۋ ۋاقىتى دەۋگە بولادى. كەيىن مۇحاڭداردان سوڭ ول جەر جۇقاڭداردىڭ ورنى بولدى. ءتىپتى ەكى ءسوزدى ەجىكتەپ ازەر ايتاتىنداردى دا كوردىك... مەن اۋەزوۆتى كورمەسەم دە ونىڭ كوزىن كورگەن ءسوزىن تىڭداپ " ابايدى" العاش ساحناعا شىعارعان اسقار توقپانوۆتى بىلەتىنمىن...4 جىل ءدارىس الىپ "توقپانوۆتىڭ توقپاعىنان "وسكەن وركەندەگەن جاننىڭ ءبىرىمىن. اسەكەڭ ءسوز قادىرىن، قارا ولەڭنىڭ قاسيەتىن بىلەتىن شەشەن كىسى بولاتىن. مىنەزى دە بار-تىن. كەشە مۇحاڭنىڭ ماقالاسىن وقىعاندا سول اسقار اعا ەسىمە ءتۇستى... ىشتەي وكىندىم... شىركىن-اي... اسەكەڭ ءتىرى بولعاندا مىنا ماقالانى وقىپ قالاي قۋانار ەدى دەگەم...
جاسىراتىنى جوق بۇگىنگى تاڭدا قۇل مۇحامەدكە تەڭ كەلەر ينتەللەكتۋال، ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىمدى جاندى بىلمەدىم.. مۇحتاردا تاۋدان قۇلاعان تاسقىنداي... تاسقىن ەمەس قاردىڭ كوشكىنىندەي مىن ميلليون اپپاق - اق توزاڭداي ءسوز تىركەسى ەمەس وي تىركەسى بار... بۇگىنگى ەڭ دەفيتسيت تاپتىرمايتىن وسىنداي ويلى ازاماتتار...
گەنريح گەينەنىڭ " سيلنايا مىسل ۆىراجاەتسيا سيلنو" دەگەنى بەكەر ەمەس اۋ... باسقانى بىلمەيم ءوز باسىم زاڭعار لەكتسيا تىڭداعانداي راحات كۇيگە بولەندىم...ۇلىقبەك دوسىم... مۇندايدا ءسوز تابۋ دا قيىن ەكەن... دەي تۇرعانمەن "مىڭ جاساڭىز قازاقتىڭ مۇحتارى! ءسىز بيىكسىز!! سوندىقتان دا ءسىز داراسىز! امان بولىڭىز!"دەيىك...
«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسسىن" دەگەن ماقالدى مەن شىعارعان جوقپىن عوي. قازاق مادەنيەتىنىڭ، ادەبيەتىنىڭ، رۇحانياتىنىڭ ءار جاقسىلىعىنا بوركىن اتىپ قۋاناتىن ادامدار بۇگىندە ازايعان... ول وزىڭە ايان... قازاقتا "شىراقشى" دەگەن ۇعىم بار. بارىڭدى باعالاپ كونەنى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتايتىن قاراپايىم جاندار.. ءبىزدىڭ مۇحان سول شىراقشى.. اكادەميك شىراقشى.. ۇلىقبەك دوسىم.... مۇحتار قۇل مۇحامەدتى كورسەڭ سالەم دەرسىڭ..ول ارامىزدا جۇرگەن ازامات قوي...
سالەممەن،
كونە دوسىڭ تالعات تەمەنوۆ.
قاڭتار. استانا.
