وبلىس اكىمىن ءماسليحاتتار ارقىلى سايلاۋ تاجىريبەسى قولدانىلا باستادى. بىراق وعان ساراپشىلار كۇمانمەن قارايدى. سايلاۋدىڭ بۇل ءتۇرىن تاعايىنداۋ دەپ قاراستىراتىندار دا بار.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ ءماسليحات دەپۋتاتتارى ايماق باسشىسىن سايلادى. ءماسليحات دەپۋتاتىنىڭ 224-ءى نۇرالحان كوشەروۆتى، ال قالعان 64 ازامات مۇحيت تۇرىسبەكوۆتى تاڭدادى. سونىمەن نە كەرەك، دەپۋتاتتاردىڭ شەشىمى بويىنشا، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ 40 جاستاعى نۇرالحان كوشەروۆ تاعايىندالدى.
«وبلىس اكىمىن سايلاۋ تىڭ باستاما بولدى»
سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنت ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاعان وبلىس اكىمدەرىن تاعايىنداپ ءجۇر. مۇنى بيلىك «جاڭا قازاقستاننىڭ» جاسامپاز قادامدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دارىپتەيدى. ال شىن مانىندە وبلىس اكىمدەرىن سايلاۋ شىنايى رەفورما ما، جوق الدە كوزبوياشىلىق پا؟
قولدانبالى ەتنوساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى تالعات قاليەۆ وبلىس اكىمدەرىن ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاۋى وتە ماڭىزدى قادام ەكەنىن ايتادى. ايتسە دە ول بۇل جاڭاشىلدىق بىردەن ەمەس، 5-10 جىلدا وڭ وزگەرىس اكەلەتىنىن ەسكەرتتى.
- وبلىس اكىمدەرىن ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاۋ ءبىر كۇندە اقتالاتىن دۇنيە ەمەس، ول ۇزاق مەرىزىمدى رەفورما. مۇمكىن بۇل ءتاسىل كەيبىر جەرلەردە ينستيتۋتسيونالدىق فورما تۇرىندە ىسكە اسىپ جاتقان شىعار. ال شىنايى سايلاۋ وتكىزۋ ءۇشىن سايلاۋشىلار كەرەك. ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ ىشكى بوستاندىقتارى بار ما، جوق پا دەگەن سۇراق تۋىندايدى. بۇل جەردە پرەزيدەنتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى عانا ەمەس، ءار ادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ماڭىزدى. سوندىقتان وبلىس اكىمىن تاڭداۋ ءبىر كۇندە شەشىلە سالاتىن نارسە ەمەس. اكىمدى سايلاۋ ءۇشىن قوعام مەن ءماسليحات دەپۋتاتتارى ءوسىپ، ولاردىڭ ىشكى بوستاندىقتارى پايدا بولۋى كەرەك. ءماسليحات دەپۋتاتتارى «پرەزيدەنت ۇسىندى ەكەن» دەپ كانديداتتى قولداي سالۋى دا مۇمكىن. مۇنى قازىر ناقتى ايتۋ قيىن، - دەيدى ول.
ول وبلىس اكىمىن ءماسليحات دەپۋتتارى داۋىس بەرۋ ارقىلى تاڭداۋدى بۇگىنگى كۇنمەن ەسەپتەۋگە بولمايدى. الداعى 5-10 جىلدا بۇل رەفورما ءوز جەمىسىن بەرەتىن بولادى.
- مىسالى امەريكادا پرەزيدەنتتى ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي ءار ادام داۋىس بەرمەي، ارنايى سايلاۋشىلار القاسى ارقىلى سايلايدى. بۇگىنگى ءماسليحات دەپۋتتاتتارىن حالىق سايلادى عوي. ولار حالىقتىڭ وكىلى رەتىندە اكىمدى سايلاپ جاتىر. بولاشاقتا اكىمدىككە ۇمىتكەرلەردى ساياسي پارتيا وكىلدەرى ۇسىنىپ قالۋى دا ابدەن مۇمكىن. سونداي-اق بۇرىنعىداي پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ۇسىنىپ، تاعايىنداي بەرۋى دە مۇمكىن. ايتسە دە بۇل ءتاسىل بۇرىنعىداي تۋرا تاعايىندالعاننان قاراعاندا دەموكراتياعا قاراي ءبىر قادام جاسالعان ارەكەت. مەن ءۇشىن بۇل جاڭاشىلدىق بولىپ وتىر. سەبەبى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋ ارقىلى وبلىس اكىمىن تاڭداۋدىڭ قالاي بولعاندا دا پايداسى بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا وبلىس اكىمىن سايلاۋ تىڭ باستاما بولدى، – دەيدى ساراپشى.
«اكىمدى دەپۋتاتتار سايلايدى دەگەن – كوزبوياۋشىلىق»
تالعات قاليەۆتىڭ پىكىرىمەن ساياساتتانۋشى قازىبەك بەيسەباەۆ مۇلدە كەلىسپەيدى. سەبەبى ول ءماسليحات دەپۋتاتتارى وبلىس اكىمىن سايلايدى دەگەن كوزبوياۋشىلىق ەكەنىن ەسكەرتتى.
- قازىرگى كەزدە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وبلىس اكىمىنە لايىقتى 2 كانديداتتى ۇسىنادى. بىراق ول كانديداتتى كىم جانە قانداي كريتەري بويىنشا ۇسىنادى؟ مىسالى مەن استانادا وتىرىپ «تۇركىستان وبلىسىنا اكىم بولۋعا مىنا ادام لايىقتى» دەپ قالاي شەشىم قابىلدايمىن؟ نەگىزى استانادا وتىرىپ، وڭىردەگى اكىمدەردى تاعايىنداۋ دۇرىس ەمەس، - دەيدى ول.
ساراپشى الىستا وتىرىپ ايماقتار ءۇشىن شەشىم قابىلداۋعا كۇمانمەن قارايدى.
- قازىر ەكى كانديداتتى ماسليحاتقا ۇسىنىپ، سولاردىڭ داۋىس بەرۋى ارقىلى اكىمدى تاعايىنداپ جاتىرمىز. بۇل ءوزى قالاي بولادى؟ ەگەر ەكى كانديداتتى ءماسليحات دەپۋتاتتارى ۇسىنىپ، ونى پرەزيدەنت بەكىتىپ بەرسە، وندا ول باسقا اڭگىمە بولار ەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وبلىس اكىمىن تاعايىنداۋ جۇيەسى دۇرىس ەمەس. سەبەبى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە وتىرعان ادام قاي وبلىسقا قاي كانديدات لايىق ەكەنىن قايدان بىلەدى؟ مىسالى مەن ءبىر وبلىسقا اكىم بولعىم كەلەدى دەلىك. ماعان قانداي تالاپ قويىلادى؟ كانديداتتىڭ جاسى مەن بىلىمىنە بايلانىستى تالاپ بولا ما؟ وكىنىشكە قاراي ءبىز قانداي تالاپ-تىلەك بار ەكەنىن بىلمەيمىز، - دەيدى قازىبەك بەيسەباەۆ.
ول وبلىس اكىمىن تاعايىنداۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
- مىسالى تۇركىستان وبلىسىنا اكىم بولعىسى كەلگەن ادامنىڭ ءوڭىردى دامىتۋعا بايلانىستى كەشەندى باعدارلاماسى بولىپ، ونى جۇرتقا تانىستىرۋ كەرەك ەمەس پە؟ ايتالىق، كانديداتتىڭ «وڭىردە 20 كوپىر نەمەسە 200 شاقىرىم جولدى جوندەيمىن» دەگەن ناقتى جوسپارى بولۋى كەرەك. ءبىر قىزىعى اكىم سايلاۋىنا كانديدات ەكى ازاماتتىڭ دا ونداي باعدارلاما جوق. شىنداپ كەلگەندە وبلىس اكىمىن ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلايدى دەگەن – كوزبوياۋشىلىق، – دەيدى ول.
وبلىس اكىمدەرىن سايلاۋ قاۋىپتى مە؟
وسى رەتتە وبلىس اكىمىن اۋىل مەنا اۋدان اكىمى سەكىلدى حالىقتىڭ ءوزى تىكەلەي نەگە سايلامايدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟ بىراق تالعات قاليەۆ بۇل باستامانى قۇپتامايدى.
- بولاشاقتا وبلىس اكىمىن حالىق ءوزى تىكەلەي سايلاۋى مۇمكىن. ءبىر-ەكى جىلدان بەرى اۋدان اكىمى سايلاۋىن بىرنەشە وڭىردە پيلوتتىق رەجيمدە ەنگىزدىك. ال بيىلدان باستاپ اۋدان اكىمدەرىن حالىق ءوزى جاپپاي سايلايتىن بولدى. ال وبلىس اكىمدەرىن حالىقتىڭ ءوزى سايلاۋى قاۋىپتى رەفورما دەپ ويلايمىن. كەيبىر كورشىلەرىمىزدىڭ ارەكەتىنە بايلانىستى وبلىس اكىمدەرىن قازىر سايلاۋدىڭ قاجەتى جوق، – دەيدى ول.
ال قازىبەك بەيسەباەۆ بولسا، تالعات قاليەۆتىڭ پىكىرىمەن تاعى كەلىسپەيتىنىن ايتادى.
- وبلىس اكىمدەرىن سايلاۋدى رەسەيمەن شەكارالاس وڭىردە وتكىزۋ قاۋىپتى دەگەن – بوس ءسوز. سەبەبى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا قازىر قازاقتار بارشىلىق. جالپى وبلىس اكىمىن حالىقتىڭ ءوزى تىكەلەي سايلاپ الۋ كەرەك. سوندا عانا ەلىمىزدە ەكونوميكالىق ءوسىم بولادى، – دەيدى ول.
