استانادا “جاھاندىق وڭتۇستىكتىڭ” ماڭىزدى وقيعالارىنىڭ ءبىرى - جالپى حالقى شامامەن 3,5 ميلليارد ادامدى قۇرايتىن ەلدەردى بىرىكتىرگەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ (شىۇ) ءسامميتى ءوتتى. بۇل ءىس-شارا باستالماي تۇرىپ-اق، سوڭعى جىلدارى ءوزىن الەم كوشباسشىلارى اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ءۇشىن قولايلى الاڭ رەتىندە كورسەتە بىلگەن قازاقستان ءۇشىن ديپلوماتيالىق تابىس دەپ اتالدى. الايدا ۇيىمدى ازىرگە ماسكەۋ مەن بەيجىڭ باسقارادى. ولار ءۇشىن شىۇ ءوزىنىڭ گەوساياسي امبيتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ قۇرالىنا اينالدى.
وسى جيىن تۋرالى شولۋ جاساعان fergana.agency-ءدىڭ حابارلاۋىنشا، سامميت قارساڭىندا قازاقستاندا قاۋىپسىزدىك شارالارى بۇرىن-سوڭدى بولماعان دارەجەدە كۇشەيتىلگەن. ەلوردانىڭ اينالاسىنا توسقاۋىل قويىلعان، بارلىق ستراتەگيالىق مەكەمەلەر كۇزەتكە الىندى، جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كۇشەيتىلگەن قىزمەت رەجيمىنە كوشىرىلگەن. سامميت كەزىندە، 3 جانە 4 شىلدە كۇنى قالادا بالاباقشالار جۇمىس ىستەمەدى. مەملەكەتتىك ورگاندارعا اتالعان كۇندەردە قىزمەتكەرلەردىڭ 70 پايىزىن قاشىقتان جۇمىسقا اۋىستىرۋ ۇسىنىلدى.
سونىمەن قاتار، 2-5 شىلدە ارالىعىندا استانا، الماتى، قاراعاندى جانە كوكشەتاۋ قالالارىندا تەرروريستىك قاۋىپتىڭ «سارى» دەڭگەيى بەلگىلەندى. بۇل قۇقىقتىق رەجيم ادامدار مەن كولىكتەردىڭ قوزعالىسىن شەكتەۋگە، قوسىمشا تەكسەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
«سارى ايماققا استانادان باسقا الماتى دا ەنگىزىلگەن. ەلدەگى ەڭ ۇلكەن قالالار ەكەنى تۇسىنىكتى. سونىمەن قاتار، بۇل قاتاردا قاراعاندى مەن كوكشەتاۋ دا بار. نەلىكتەن بۇلاي بولدى؟ مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولۋى مۇمكىن. باسقالارمەن قاتار زاماناۋي تەحنولوگيالىق شىندىقتاردى ەسكەرۋ قاجەت. استانادان قاراعاندىعا دەيىن – 217 شاقىرىم، استانادان كوكشەتاۋعا دەيىن – 308 شاقىرىم. قازىرگى زامانعى اسكەري ۇشقىشسىز ۇشاقتار 700 شاقىرىم قاشىقتىقتى باعىندىرادى. بىرەۋدىڭ قحر توراعاسى سي راديۋسىندا قانداي دا ءبىر ارانداتۋشىلىق جاساۋعا باتىلى بارۋى ەكىتالاي، بىراق كىم ءبىلسىن، الەمدە كوپتەگەن قىزۋقاندى ادام بار. سوندىقتان قوسىمشا ساقتىق شارالارى زيان بولمايدى»، – دەپ جازدى ساياساتتانۋشى عازيز ابىشەۆ ءوزىنىڭ Telegram-ارناسىندا.
قازاقستاندىق ءتارتىپ ساقشىلارى سامميت كۇندەرى بارىنشا قىراعىلىق تانىتتى. شىلدەنىڭ 2-ءسى الماتى اۋەجايىندا جەكە ىسىمەن استاناعا ۇشىپ كەلگەن «ويان قازاقستان» وپپوزيتسيالىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىسى باۋىرجان ءادىلحانوۆ ۇستالدى. ول پوليتسيا بولىمشەسىنە جەتكىزىلىپ، بەس ساعاتتان كەيىن بوساتىلدى. ءادىلحانوۆ پوليتسيادان كەتكەننەن كەيىن Instagram جەلىسىندە «نە بولعانىن جانە نە ءۇشىن ۇستالعانىن تۇسىنبەيتىنىن» ايتتى. بەلسەندىلەردىڭ ايتۋىنشا، «پوليتسيا ونى باسقا اداممەن شاتاستىرعان نەمەسە ساياسي سەبەپتەرمەن استاناعا ۇشاتىن رەيستى ادەيى بۇزعان».
«ءسىز بىزگە ۇنايسىز!»
شىۇ ءسامميتىنىڭ ۋاقىتى قحر توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارىمەن تۇسپا-تۇس كەلگەندىكتەن، ول استاناعا ءبىرىنشى بولىپ كەلدى. 2 شىلدەدە ونى اۋەجايدا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزى قارسى الدى. مارتەبەلى قوناق پەن رەسمي دەلەگاتسيا مۇشەلەرىن قۇرمەتتى قاراۋىلدان بولەك، ەكى ەلدىڭ تۋىن ۇستاعان بالالار قارسى الدى. ولار قىتايلىق تانىمال «وتانعا ودا» ءانىن مەيمان الدىندا ورىنداپ بەردى.
«قۇرمەتتى سي تسزينپين اتا، استاناعا قوش كەلدىڭىز! سىزبەن تانىسقانىمىزعا قۋانىشتىمىز جانە ءسىز بىزگە ۇنايسىز!» - دەدى ون جاستاعى ءامىرحان قىتاي توراعاسىمەن كەزدەسكەن كەزدە.
قازاقستاندىق باق ءامىرحاننىڭ قىتاي توراعاسىن «اتا» دەپ اتاعانىن جارىسا كورسەتتى. ال سي تسزينپين كۇلىمسىرەپ، بالالاردىڭ قىتاي ءتىلىن مەڭگەرگەنىن ماقتاپ، قحر-عا وقۋعا شاقىردى.
«قىتاي ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە تۇسۋلەرىڭدى قوش كورەر ەدىم. بەيجىڭ، نە تسينحۋا ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسۋگە بولادى. ەكەۋى دە كەرەمەت ۋنيۆەرسيتەتتەر»، - دەدى سي تسزينپين.
ايتا كەتسەك، بەيجىڭ ءتىل جانە مادەنيەت ۋنيۆەرسيتەتىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءبىلىم العان.
مارتەبەلى مەيماندى قارسى الۋ ءراسىمى كەزىندە قازاقستان اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنىڭ جويعىش ۇشاقتارى قىتاي تۋىنىڭ تۇستەرى – قىزىل جانە سارى ىزدەردى قالدىرىپ، پرەزيدەنت سارايىنىڭ الدىنان ۇشىپ ءوتتى. سالتاناتتى راسىمنەن كەيىن توقاەۆ سي تسزينپينگە ساپار قارساڭىندا قحر توراعاسىنىڭ ماقالاسىن جاريالاعان «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ ءبىر داناسىن سىيعا تارتتى. وندا قىتاي باسشىسى، قازاقستاندى «تاماشا ەل» دەپ اتاعان.
سي ءتسزينپيننىڭ ساپارى الدىندا «سينحۋا» اگەنتتىگى قازاقستان باسشىسىمەن سۇحباتىن جاريالادى. وندا توقاەۆ قىتاي باسشىسىن “دوسىم، كورنەكتى باسشى، دانا ساياساتكەر” دەپ اتاعان.
قازاقستان باسشىلىعىنىڭ شىعىستاعى كورشىسىنە “قىتاي ەلىمىزدىڭ - تىرەگى” دەگەن ريتوريكاسى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىك قۇرعان ۋاقىتتان بەرى وزگەرگەن جوق. الايدا بىرنەشە جىل بۇرىن رەسمي مالىمدەمەلەر مەن قحر-نىڭ بەلسەندى ەكونوميكالىق ەكسپانسياسىن مۇلدە ۇناتپايتىن قاراپايىم قازاقستاندىقتاردىڭ پىكىرى اراسىندا ايتارلىقتاي الشاقتىق بولدى. 2016 جىلى قىتايعا قارسىلىق «جەر رەفورماسىنا» قارسى جاپپاي نارازىلىقتارمەن اياقتالدى. بۇل ءىس جۇزىندە قازاقستان پرەزيدەنتىن جەر زاڭناماسىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە موراتوري جاريالاۋعا ءماجبۇر ەتتى. 2019 جىلى قىتايدىڭ 55 زاۋىتىن ەلگە بەرۋ تۋرالى WhatsApp حابارلاماسىنا بايلانىستى بۇكىل قازاقستاندى شارپىعان نارازىلىق تولقىنى بولدى.
دەسەك تە، توقاەۆ بۇل تولقىندى ءبىر رەتكە كەلتىرە العانعا ۇقسايدى. ال سي ءتسزينپيننىڭ استاناداعى كەزدەسۋى كەيبىرەۋلەرگە تىم سالتاناتتى بولىپ كورىنگەنىمەن، شىن مانىندە بۇل مەملەكەتتەر مەن ولاردىڭ باسشىلارى اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستى كورسەتۋدى كوزدەيدى.
سي تسزينپين بۇعان دەيىن دە قحر قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى، ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن قورعاۋدا قولداۋ كورسەتەتىنىن بىرنەشە رەت اتاپ وتكەن.
وسى ساپارىندا ول: «قىتاي دانالىعى دوستارىنا ايتقان ءاربىر ءسوزدى ورىنداۋ كەرەگىن ايتادى»، - دەدى.
«قىتاي سوزىندە تۇرا الاتىنىن كورەيا سوعىسى كەزىندە، ياعني امەريكالىق اسكەرلەر باسىپ العاندا كورەي كوممۋنيستەر ولاردان كومەك سۇراعان كەزدە كورسەتتى. ناتيجەسىندە قارۋ-جاراق پەن تەحنيكاسى بار 500 مىڭ قىتايلىق ەرىكتى شەكارادان ءوتىپ، گەنەرال ماكارتۋردىڭ اسكەرىن جەڭىپ، ونى پحەنياننان 38-ءشى پاراللەلگە كەرى شەگىندىرىپ ۇلگەردى.
بۇگىن، گەوساياسي تۇراقسىزدىق داۋىرىندە، ءبىز جاڭالىقتاردان الەمنىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىندا سوعىس ورتىنە ورانعان قالالاردى كورگەندە، كومەككە كەلۋدەن قورىقپايتىن كۇشتى وداقتاستاردىڭ بولۋى - بۇل جاعدايدى قامتاماسىز ەتۋدەگى وتە ماڭىزدى ترامپلين. قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگى» – دەپ جازدى قىتاي زەرتتەۋلەرى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ءادىل كاۋكەنوۆ Telegram ارناسىندا.
3 شىلدەدە سي تسزينپينمەن كەلىسسوزدەردەن كەيىن قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلدە شەشىمىن تاپپاعان ماسەلە جوق ەكەنىن تاعى دا مالىمدەدى. كەزدەسۋ ناتيجەسىندە ەكونوميكا، كولىك، ەنەرگەتيكا جانە عارىشتى يگەرۋدەگى ىنتىماقتاستىق سالالارىندا بارلىعى 30-دان استام قۇجاتقا قول قويىلدى.
سولاردىڭ ءبىرى – «قازمۇنايگاز» بەن قىتاي ۇلتتىق مۇناي-گاز كورپوراتسياسى (CNPC) اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كەلىسىم. بۇل تۋرالى قىتايتانۋشى ءادىل كاۋكەنوۆ «قازاقستاننىڭ گاز سالاسىنداعى جاڭا بەلەسى» دەپ اتادى.
قىتاي — قازىر رەسپۋبليكانىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى جانە ونىڭ نەگىزگى ەكسپورتتىق باعىتى. ەلدەر اراسىنداعى ەكىجاقتى تاۋار اينالىمى 2023 جىلى 41 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بەيجىڭ، جالپى ورتالىق ازيا، اتاپ ايتقاندا قازاقستان ءۇشىن «بەلدەۋ مەن جول» حالىقارالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جوباسىنىڭ ماڭىزدى بۋىنى بولدى.
3 شىلدەدە توقاەۆ پەن سي تسزينپين بىرلەسىپ، بۇل جەلى ءۇشىن كاسپي تەڭىزى ارقىلى وتەتىن جاڭا باعىتتى اشتى. قحر باسشىسى شىۇ ءسامميتى قارساڭىندا ەكى ەل پرەزيدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا قىتاي، قىرعىزستان جانە وزبەكستان اراسىنداعى جاڭا تەمىرجول جەلىسىنىڭ قۇرىلىسىن جەدەلدەتۋگە ۋادە بەردى.
بەيجىڭ سوڭعى جىلدارى ورتالىق ازياداعى پوزيتسياسىن دايەكتى تۇردە نىعايتىپ كەلەدى. Hurriyet (تۇركيا) گازەتى ول ماسكەۋ مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس باستالعاننان كەيىن ايماقتا پايدا بولعان «بوس كەڭىستىكتى تولتىرۋعا» تىرىسىپ جاتقانىن، بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالار اراسىندا «رەسەي سوعىسىنىڭ كۇشەيۋىنە» الاڭداعانىن جازعان.
تاۋەكەلدەردى باعالاۋ توبىنىڭ ديرەكتورى دوسىم ساتباەۆ تا ۋكرايناداعى قاقتىعىس باستالعاننان كەيىن ايماقتاعى گەوساياسي جاعدايدىڭ كۇرت وزگەرگەنىنە سەنىمدى.
«ۇقشۇ اسكەري-ساياسي قۇرىلىم رەتىندە داعدارىسقا ۇشىراپ، ەاەو سۇر يمپورتتىڭ ارناسىنا اينالدى. وسىنداي جاعدايلاردا قىتاي شىۇ-نى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق جانە اسكەري-ساياسي مۇددەلەرىن العا جىلجىتۋ الاڭى رەتىندە پايدالانىپ، ءوز ۇستانىمىن بەلسەندى تۇردە نىعايتىپ جاتىر»، - دەدى ول «نەزاۆيسيمايا گازەتا» باسىلىمىنا.
شانحاي وندىعى
ايتا كەتسەك، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن 2001 جىلى قىتاي، رەسەي، قازاقستان، تاجىكستان، قىرعىزستان جانە وزبەكستان باسشىلارى قۇرعان. 2017 جىلى ۇيىمعا ءۇندىستان مەن پاكىستان، ال بىرنەشە جىلدان كەيىن يران مۇشە بولدى.
شىۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارى مەن جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى استاناعا 3 شىلدە كۇنى قىتاي توراعاسى كەلگەننەن كەيىن ەرتەڭىنە كەلدى.
سامميتتە ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى پرەزيدەنتتەر بولدى: وزبەكستان باسشىسى شاۆكات ميرزيەەۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ماسكەۋدەن كەلدى. ال ءۇندىستاننىڭ اتىنان كىم كەلەتىنى سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن بەلگىسىز بولدى. ناتيجەسىندە كەزدەسۋگە ەلدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سۋبراحمانيام دجايشانكار ۇشىپ كەلدى. پرەمەر-مينيستر نارەندرا مودي ءىس-شاراعا قاتىسپادى.
ۇندىستاندىق باق نارەندرا ءموديدىڭ كەلمەۋىنە قاتىستى بىرنەشە نۇسقانى العا تارتتى - سامميتتە ايتىلۋى مۇمكىن «انتيامەريكاندىق مالىمدەمەلەردىڭ ءبىر بولىگىنە اينالۋدى» قالاماۋدان باستاپ، ۇندىستانمەن قارىم-قاتىناسى شيەلەنىسكەن، شىۇ-عا مۇشە پاكىستاننىڭ پرەمەر-مينيسترىمەن كەزدەسۋدەن جالتارۋعا دەيىن.
جەرگىلىكتى The Hindu گازەتى اقپارات كوزدەرىنە سىلتەمە جاساپ، نارەندرا مودي ءۇندىستان پارلامەنتىنىڭ الداعى سەسسياسىنا بايلانىستى شەتەلدىك ارىپتەستەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ جىبەرۋگە شەشىم قابىلداعانىن حابارلادى.
كەلىسسوزدەرگە پاكىستان اتىنان 3 ناۋرىزدا پارلامەنتتىك سايلاۋ ناتيجەسىندە جاڭادان سايلانعان پرەمەر-مينيستر شەحباز شاريف قاتىستى. يران پرەزيدەنتى مىندەتىن اتقارۋشى موحامماد موحبەر استاناعا تەگەراننان كەلدى.
ءسامميتتىڭ كەڭەيتىلگەن فورماتىندا ۇيىمعا سەرىكتەس ەلدەردىڭ باسشىلارى دا قاتىستى. ولاردىڭ اراسىندا ءازىربايجان، كاتار، ءباا، تۇركيا جانە تۇركىمەنستان بار. ونى بۇرىنعى پرەزيدەنت، قازىرگى حالىق ءماسليحاتىنىڭ توراعاسى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ تانىستىردى. ول 4 شىلدەدە قازاقستان استاناسىندا العاش رەت ءوتىپ جاتقان شىۇ+ فورماتىنداعى كەزدەسۋگە قاتىسۋ ءۇشىن كەلدى.
سوڭىندا سامميتكە بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش باستاعان حالىقارالىق ۇيىمنىڭ وكىلدەرى كەلدى.
«الەمدەگى ەڭ ءىرى ايماقتىق ۇيىم – شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كۇشى بار جانە بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋى كەرەك» دەپ بۇۇ-نىڭ رەسمي سايتى گۋتەرريشتىڭ ءسوزىن كەلتىرەدى.
دەگەنمەن، قازىر شىۇ-نى تەك ايماقتىق ۇيىم دەپ سانايتىن ساراپشىلار از.
«قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىققا باعىتتالعان ورتالىق ازيا فورۋمى رەتىندە باستالعان شارا جاھاندىق امبيتسيالارى كەڭەيىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان كلۋبقا اينالۋدا»، - دەپ جازادى The Diplomat.
بۇل بەلارۋس ۇيىمىنىڭ قاتارىنا كىرۋدى راستايدى. اعىمداعى سامميتتە ول رەسمي تۇردە شىۇ-نىڭ ونىنشى مۇشەسى جانە وعان قوسىلعان العاشقى ەۋروپالىق مەملەكەت بولدى.
قازىر شىۇ مۇشەلەرى الەمدىك ەكونوميكالىق ءونىمنىڭ شامامەن 25%-ىن جانە پلانەتا حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قۇرايدى. بۇل ونى بەيجىڭ مەن ماسكەۋدىڭ گەوساياسي امبيتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بارعان سايىن ەلىكتىرەتىن قۇرالعا اينالدىرادى، دەپ جازدى باسىلىم.
2022 جىلى ۋكراينامەن سوعىس باستالعاننان بەرى ماسكەۋ ەۋروپادان تىس سەرىكتەستەردى قارقىندى ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى. ال كرەمل قازىر شىۇ-نى مۇنداي ىزدەۋلەر ءۇشىن قولايلى الاڭ رەتىندە قاراستىرادى. بەيجىڭ بۇل سامميتكە اقش جەتەكشىلىك ەتەتىن ينستيتۋتتارعا بالاما ۇسىنۋ جانە ءوزىن جاھاندىق وڭتۇستىكتە كوشباسشى رەتىندە كورسەتۋ مۇمكىندىگى رەتىندە مۇددەلى، دەپ ەسەپتەيدى ماقالا اۆتورى.
شىنىندا دا، 4 شىلدەدەگى سامميتتە قحر باسشىسى شىۇ ەلدەرىن «بيىك قورشاۋى بار شاعىن اۋلا» تاجىريبەسىن پايدالانۋدىڭ ناقتى تاۋەكەلدەرى جاعدايىندا دامۋ قۇقىقتارىن قورعاۋعا شاقىردى. سي تسزينپين ۇيىم مۇشەلەرى «بىرلىكتى نىعايتىپ، سىرتقى ارالاسۋعا بىرلەسىپ قارسى تۇرۋى كەرەك» دەپ اتاپ ءوتتى.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ءوز كەزەگىندە شىۇ-دا وزىندىك تولەم جانە ەسەپ ايىرىسۋ مەحانيزمىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىستى ەسكە سالدى. ول سونداي-اق شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەن بريكس «جاڭا الەمدىك ءتارتىپتىڭ نەگىزگى تىرەگى» ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
«ءدال وسى بىرلەستىكتەر جاھاندىق دامۋ ۇدەرىستەرى مەن شىنايى كوپپوليارلىقتى ورناتۋدىڭ قۋاتتى لوكوموتيۆى رەتىندە ارەكەت ەتەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى رەسەي باسشىسى.
پۋتين سامميتكە قاتىسۋشىلار ماقۇلداعان قازاقستان ۇسىنعان «ءادىل بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ءۇشىن الەمدىك بىرلىك» باستاماسىن كوپ پوليارلىلىققا قادام دەپ اتادى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇعان دەيىن تۇسىندىرگەندەي، شىۇ بۇكىل ەۋرازيا قۇرلىعىندا بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتىڭ كەپىلى رەتىندە ارەكەت ەتۋگە قابىلەتتى.
سامميتتە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆ شىۇ-عا مۇشە ەلدەردى ءوزارا ساۋدا راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ تۋرالى كەلىسىم ازىرلەۋگە شاقىردى. ول سونداي-اق قور مەن شىۇ دامۋ بانكىن قۇرۋ ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا شاقىردى. وسىعان ۇقساس – ۇيىم اياسىندا جوبالاردى قارجىلاندىراتىن ارنايى ينستيتۋت قۇرۋدى قىرعىزستان باسشىسى سادىر جاپاروۆ تا ۇسىندى.
ۇيىمنىڭ نەگىزگى سامميتىنەن كەيىن شىۇ+ ءسامميتى باستالدى. وعان قاتىسۋشى ەلدەر عانا ەمەس، باقىلاۋشىلار مەن سەرىكتەستەر دە قاتىستى. اتاپ ايتقاندا، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو ءسوز سويلەپ، «ۆاشينگتون-لوندون گەگەمونى الەمگە ءوزىنىڭ مەنشىگى رەتىندە قارايدى جانە ول جاھاندىق كوپپوليارلى جۇيەنىڭ بولاشاعىنا ريزا ەمەس» دەدى.
تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان ءوز سوزىندە تەرروريزممەن كۇرەس تاقىرىبىنا، سونداي-اق گازاداعى جاعدايعا توقتالىپ، يزرايلگە قىسىمدى كۇشەيتۋگە شاقىردى.
«16 مىڭنان استام جازىقسىز بالا قازا تاپقان قيراندىلار، شىن مانىندە، زاڭدىلىعىن جوعالتقان حالىقارالىق جۇيەنىڭ قيراندىسى. ءيزرايلدى توقتاتىپ، ونى تۇراقتى اتىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە ماجبۇرلەۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن يزرايل باسشىلىعىنا قىسىمدى كۇشەيتۋدى قولداۋ قاجەت»، - دەدى تۇركيا پرەزيدەنت.
يران پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى موحامماد موحبەر شىۇ ەلدەرىن «سەرپىندى تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن ورتاق ۆاليۋتا قۇرۋدى» تالقىلاۋعا شاقىردى.
ال ءوز كەزەگىندە گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ تۇركىمەنستان ۇيىمعا مۇشە ەلدەرمەن ترانسۇلتتىق كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىققا دايىن ەكەنىن ايتتى. «Turkmenistan Today» مەملەكەتتىك اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، حالىق ماسليحاتى توراعاسى دا «شىۇ-عا وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەگىندە تۇركىمەنستاننىڭ پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ (گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ ۇلى) ۇسىنعان جاھاندىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى باستاماسىن قولداۋ مۇمكىندىگىن تالقىلاۋدى ۇسىندى.
سامميت سوڭىندا ۇيىم اياسىنداعى ىنتىماقتاستىققا قاتىستى بارلىعى 25 قۇجاتقا قول قويىلدى. ونىڭ نەگىزگىسى شىۇ-عا مۇشە مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ استانا دەكلاراتسياسى بولدى. وندا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قازاقستاننان كەيىنگى توراعالىق قىتاي تاراپىنا وتەتىنى ايتىلعان. قاۋىمداستىقتىڭ كەلەسى ءسامميتى 2025 جىلى قىتايدا وتەدى.
اننا كوزىرەۆا
