قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ وزەكتى جانە مەملەكەتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 10-بابىنا سايكەس مەملەكەت كاسىپكەرلىك قىزمەت ەركىندىگىنە كەپىلدىك بەرەدى جانە ونى قورعاۋ مەن قولداۋدى قامتاماسىز ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن تولىق قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر قولدانىلۋدا، ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كاسىپكەرلىك كودەكسى وسى سالاعا بيزنەستىڭ زاڭدى مۇددەلەرىن قولداۋعا كوپتەگەن قىزىقتى جاڭالىقتاردى ەنگىزدى. وسى ورايدا بقو بويىنشا ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى اسىلبەك دۇيسەنوۆتى سوزگە تارتقان ەدىك.
اسىلبەك ابىلقايىرۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كاسىپكەر ءوز قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا كاسىبي ەمەس كوزقاراس تانىتۋىنىڭ ناتيجەسىندە ازاماتتىق، قىلمىستىق نەمەسە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى مۇمكىن. كاسىپكەردىڭ وزىنە ەڭ ۇلكەن قاۋىپ توندىرەتىن قىلمىستىق قۋدالاۋ تاۋەكەلى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى بۇل جاعدايدا مۇلىكتىك قۇقىقتاردان باسقا، كاسىپكەردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ قۇقىعى، جۇزەگە اسىرۋ قۇقىعى سياقتى مۇلىكتىك ەمەس جەكە قۇقىقتارى، كاسىبي قىزمەت جانە تاعى باسقا دا قۇقىقتارىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.
– قارجىلىق مونيتورينگى ورگاندارى جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن تىكەلەي قىلمىستىق پروتسەستە قورعاۋ بولىپ تابىلادى. كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى جاسايتىن قىلمىستاردىڭ بەلگىلى ءبىر ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، زاڭنامادا ولارعا قۇقىقتاردى قورعاۋدىڭ بەلگىلى ءبىر كەپىلدىكتەرى قاراستىرىلعان. سوندىقتان تەرگەۋشىلەر مەن سوتتاردىڭ الدىندا كاسىپكەرلىك قىزمەتتى كۇردەلەندىرمەي، ۇلتتىق باعىتتاعى بيزنەستىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ، ونى زاڭدى ساقتاۋعا شاقىرۋ مىندەتى تۇر. قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋدەگى كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن ەكى توپقا بولۋگە بولادى: قىلمىستىڭ قۇربانى بولعان كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارى جانە قىلمىس جاسادى دەپ كۇدىكتەنگەن نەمەسە ايىپتالعان كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارى. قىلمىستىق-پروتسەستىك كودەكسىنىڭ 65-بابىنىڭ 5-بولىگىندە بەكىتىلگەن ايىپتالۋشى قۇقىقتارىنىڭ جيىنتىعىنان باسقا، كاسىپكەرگە كودەكستە تىيىم سالىنباعان وزگە دە تاسىلدەرمەن جانە ادىستەرمەن ءوزىن قورعاۋ قۇقىعى بەرىلگەن. سونداي-اق، قىلمىستىق پروتسەستىڭ ەنگىزىلگەن ءۇش بۋىندى مودەلى پروكۋرور شەشىمدى بەكىتكەنگە دەيىن ازاماتتاردى قىلمىستىق پروتسەسكە تارتۋدى بولدىرمادى. بۇل مودەلدىڭ ارتىقشىلىعى ەلىمىزدە ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىن، جوعارى تۇرعان پروكۋراتۋرامەن شەشىمدەرىنىڭ كۇشىن جويۋدى ازايتۋ، سونداي-اق ارتىق بيۋروكراتيالىق كىدىرىستەردى بولدىرماۋ بولدى. ەلەكتروندىق كەلىسىم كەزىندە مانيپۋلياتسيالار بارىنشا ازايتىلادى، ويتكەنى قابىلدانعان نەگىزگى شەشىمدەردى تۇزەتۋ مۇمكىن ەمەس، بۇل بۇرمالاۋ مۇمكىندىگىن دە جويادى، – دەيدى دەپارتامەنت باسشىسى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەنگىزىلگەن قىلمىستىق پروتسەستىڭ ءۇش بۋىندى مودەلى زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن، ادىلدىكتى جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىنى ءسوزسىز دەپ سانايمىز. وسىلايشا، كاسىپكەرلەردىڭ قىزمەتىنە نەگىزسىز ارالاسۋعا جول بەرمەۋ ماقساتىندا اگەنتتىك پەن پروكۋراتۋرا ورگاندارى ەكونوميكالىق سالاداعى قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى كەلىپ تۇسكەن حابارلامالاردىڭ سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋدىڭ بىرىڭعاي تىزىلىمىنە تىركەلۋىنە قاتاڭ باقىلاۋ جۇرگىزەدى. بۇل قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگاندارى قىزمەتىنىڭ قىلمىستىق ىستەردى نەگىزسىز تىركەۋگە جول بەرمەۋگە، سونداي-اق سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا، تىركەۋ ءتارتىبىن نىعايتۋعا جانە پروفيلاكتيكالىق جۇمىستى جاقسارتۋعا باعىتتالعانىن بىلدىرەدى.
سالا باسشىسىنىڭ سوزىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ الدىنا قىلمىستىق پروتسەستە ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەۋ، سونداي-اق حالىقتىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەگەن سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قۇقىق بۇزۋشىلىق پروفيلاكتيكاسىنا قاتىساتىن قوعامدىق ۇيىمدار مەن ازاماتتاردىڭ سانىن ارتتىرۋ مىندەتى تۇر. سوندىقتان ازاماتتارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ قىزمەتى ەكونوميكالىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا جانە مەملەكەت پەن قالىپتى كاسىپكەرلىككە ەكونوميكالىق زيان كەلتىرۋدىڭ قاساقانا قىلمىستىق سحەمالارىن جاساعان ادامداردىڭ تاراپىنان بولعان قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ جولىن كەسۋگە كوبىرەك باعىتتالعان.
سوڭعى جىلدارداعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ جۇمىستارىنىڭ ساپاسى ارتىپ، ال تىركەلگەن قىلمىستار سانى ازايىپ كەلەدى. كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل جانە كولەڭكەلى ەكونوميكانى تومەندەتۋدە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى مەن ەكونوميكالىق تەرگەۋ قىزمەتىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي ءوزارا ءىس-قيمىل نەگىزىنەن بيزنەستىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋ جانە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋعا قازاقستاندىق بيزنەستى تارتۋ باستى مىندەتى بولىپ تابىلاتىن «اتامەكەن» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىلادى.
– ءبىزدىڭ بىرلەسكەن قىزمەتىمىز كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا دا، ەكونوميكالىق قىلمىستاردىڭ الدىن الۋعا دا باعىتتالعان. مۇنداي ءوزارا ءىس-قيمىل كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋعا، جوعارىدا اتاپ وتكەندەي بيزنەسكە قىسىمدى تومەندەتۋگە، تىركەلگەن قىلمىستىق ىستەردىڭ سانىن ازايتۋعا، سونداي-اق كاسىپكەرلەردى قىلمىستىق پروتسەستىڭ وربيتاسىنا تارتپاي، بيۋدجەتتى تولىقتىرۋدى ارتتىرۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى. بۇل دا كاسىپكەرلەردىڭ ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ قىزمەتىنە دەگەن جالپى كوزقاراسىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىز. اگەنتتىكتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ الاڭىندا دەپارتامەنتتىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىنىڭ ازاماتتاردى قابىلداۋ كەستەسى بەلگىلەندى. كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرلەسكەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار ءارى قاراي دا جالعاسىن تابادى. قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپكەرلىك قىزمەتكە كەدەرگى جاساۋ فاكتىلەرى تىركەلگەن جوق. ءبىزدىڭ دەپارتامەنتىمىزدىڭ قىزمەتكەرلەرى اراسىنداعى كەلەڭسىز مىنەز-قۇلىقتاردى جويۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا جۇيەلى تۇردە قۇقىقتىق وقىتۋ جۇرگىزىلىپ، جەكە قۇراممەن جۇرگىزگەن جەكە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى بويىنشا باسقارما باسشىلارىنىڭ اپتا سايىنعى ەسەپتەرى جۇيەلى تۇردە تىڭدالىپ وتىرادى، – دەيدى بۇل تۋراسىندا سالا باسشىسى.
دەگەنمەن، قوعامدا ءوزىنىڭ العان كىرىسىن زاڭسىز كولەڭكەگە اۋدارۋ ماسەلەلەرىنىڭ بار ەكەندىگىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك جانە ونى جويۋ ءۇشىن قازاقستاندىقتاردى كولەڭكەلى كورىنىستەرگە توزبەۋشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ ءۇشىن بۇكىل قوعامنىڭ كۇش-جىگەرىن بىرىكتىرۋ قاجەت.
قازىرگى ۋاقىتتا نەگىزگى مىندەت – كاسىپكەرلەردى قىلمىستىق قۋدالاۋ ەمەس، مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ، بيۋدجەتكە زاڭدى تولەمدەردى وتەۋ، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا جاڭاشا كوزقاراسپەن قارايتىن ۋاقىت كەلدى.
