ول ۇيقىسىنان تۇرا سالىپ، اعاسىن ىزدەدى. الدىمەن ەكى بولمەنى، سوسىن سىرتقا شىعىپ، ءۇيدىڭ اينالاسىن قارادى. جوق. كەش تۋعان قوزى-لاققا دەيىن ورىسكە شىعىپ، قاڭىراپ بوس قالعان قورانىڭ ىشىنە كىرۋگە جۇرەگى داۋالامادى.
- اپا، نۇرلى قايدا؟
- جاڭا عانا ءجۇر ەدى عوي وسىندا. كىم بىلەدى؟..
اينالاسىنا مۇقيات كوز سالدى. قورا ۇستىندە سۋىق تورعايلار ۇزدىكسىز شيقىلدايدى. تەرەزە الدىندا شىمشىق سەكەكتەپ ءجۇر. اشىق تۇرعان سىرتقى ەسىكتەن قارلىعاشتار ۇيگە كەزەك كىرىپ-شىعادى. اناسى ءتۇتىنىن بۋداقتاتىپ تاباعا نان جاۋىپ جاتىر. كىشكەنە كۇشىگى قاشاعا جايىلعان قوي تەرىسىن تىستەلەپ، كۇشى جەتپەگەنىنە نامىستانعانداي ىر-ىر ەتەدى. كولەڭكەدە ەشتەڭەمەن شارۋاسى جوق ارلان سۇلاپ جاتىر.
– قا-نا-اش، قا-نا-اش!
ول توسىننان شىققان داۋىسقا ەلەڭ ەتىپ، جان-جاعىنا الاق-جۇلاق قارادى. اعاسى قىستاۋ شەتىندەگى شاعىن دوڭەستە تۇر ەكەن. باعانا بەرى قالاي بايقاماعان؟ قولىن بۇلعايدى. قاناش قۇلدىراڭداپ سولاي قاراي جۇگىرە جونەلدى. بويىندا ءبىر قۋانىش بار.
- سونشا جاتتىڭ عوي. تۇندە نەڭدى ۇيىقتايسىڭ؟
- سەن قايدا بولدىڭ؟
- انا قاباقتا وتىردىم. كوردىڭ بە اينالانىڭ قالاي جايناپ كەتكەنىن؟
ول تاعى دا توڭىرەگىنە كوز توقتاتىپ قارادى. دالادان جۋسان ءيسى اڭقىپ تۇر. جاۋقازىن مەن قىزعالداقتىڭ كوپتىگىنەن اينالاعا قىزعىلت سارى ماتا توسەپ تاستاعانداي. راس، جان-جاعى اناسى قۇراعان ءتور كورپە سياقتى. توبەدە ءبىر ورنىنان تاپجىلماي بوزتورعاي تۇر. اياعىڭدى باسقان سايىن شەگىرتكەلەر جان-جاققا شىرىلداي سەكىرەدى. قوي قۇمالاعىن دومالاتىپ قوڭىز كەتىپ بارادى.
- ءجۇر، وزەن جاققا تۇسەيىك. ول جاق ءتىپتى كەرەمەت بولىپ تۇر.
- الىس قوي.
- قايداعى الىس؟ انە، كورىنىپ تۇر عوي. تۇسكە دەيىن قايتىپ كەلەمىز.
ول اعاسىنىڭ ارتىنا ءتۇستى. قالىپ قويمايىن دەگەندەي، جۇگىرە باسىپ كەلەدى. ەكەۋى تاستاق تۇسقا كەلگەندە اعاسى وتىرا قالىپ، جاۋقازىننىڭ تامىرىن قازا باستادى. سوسىن، شاعىن تۇينەگىن الىپ، قابىعىن ارشىپ، ىنىسىنە بەردى. ءوزى تاعى ءبىرىن تازالاپ، اۋىزعا سالىپ جىبەردى. وسىلاي ءبىراز جۇرەك جالعاعان سوڭ تامىرىنان ايىرىلعان گۇلدەردى جيناپ الىپ، تاعى ءجۇرىپ كەتتى. اياقتارى تايعاناعانىنا قاراماستان تومەن قاراي توقتاۋسىز قۇلديلاپ بارادى. باعانا تالىپ ەستىلىپ جاتقان وزەن داۋسى بۇلار جاقىنداعان سايىن كۇشىنە ءمىنىپ، جان-جاقتاعى وزگە ءۇن اتاۋلىنىڭ ءبارىن جۇتىپ الىپ جاتقانداي.
- نەگە تۇنىق ەمەس؟ - دەدى كىشىسى ايعايلاپ.
- قاردىڭ سۋى عوي. تاۋدا قار ءالى ەرىپ بىتكەن جوق.
- سوندا قاردىڭ سۋى لاي بولا ما؟
- قار ەرىپ، دالا ەزىلىپ، باتپاق بولىپ جاتادى عوي. سونىڭ ءبارى وزەنگە كەلىپ قوسىلعاندا سۋ لايلانادى. ءتۇسىندىڭ بە؟
- ءيا...
- قاپ، اعاشتان قايىق جاساپ اكەلۋ كەرەك ەدى. قازىر ىشىنە حات سالىپ، اعىزىپ جىبەرەتىن ەدىك.
- كىمگە حات سالاتىن ەدىك؟
- كىم تاۋىپ السا، سوعان. «ءبىز ەكپىندىدەگى قىستاۋدا تۇرامىز. مەنىڭ اتىم - نۇرلى. ءتورتتى ءبىتىردىم. ءىنىمنىڭ اتى - قاناش. جاسى بەستە» دەسەك بولدى ەمەس پە؟
- سوسىن، ولار دا بىزگە جازىپ جىبەرە مە؟
- وي، اقىماق! ولار جازىپ جىبەرسە دە بىزگە جەتپەيدى عوي. سۋ تومەن قاراي اعىپ جاتىر.
- جالپاق تاس قالقىتىپ وينايىق پا؟
- جالپاق تاستى كولگە نەمەسە تىنىش اعىپ جاتقان وزەنگە قالقىتادى. ال، مىنانداي گۇرىلدەپ جاتقان سۋ كەز كەلگەن تاسىڭدى جۇتىپ قويادى.
- ءبىزدى دە مە؟
- ءيا، جۇزە المايتىن كەز كەلگەن ادامدى اعىزىپ اكەتەدى!
- سەن جۇزە المايسىڭ با؟
- م،م، جوق، جۇزە المايمىن. ءبىزدىڭ اۋىلدا ءبىر اعا، سوسىن، ءبىر تاتە سۋعا اعىپ كەتكەن...
- وسى سۋعا ما؟
- جوق. وسى سۋ بارىپ تاعى ءبىر وزەنگە قوسىلادى. وعان تاعى ءبىر وزەن قوسىلادى. سونىڭ ءبارى بىرىككەندە بۇدان دا ۇلكەن بولادى. سوعان اققان.
- وندا داۋسىڭ مۇلدە ەستىلمەيتىن شىعار؟
- ءيا، ەستىلمەيدى. سەن بىلاي تۇر. مىنا اعاشتى سۋعا لاقتىرايىن. قالاي اعىزار ەكەن؟
كىشىسى ءسال ىسىرىلىپ تۇردى دا، ۇلكەنى قىستا قاردى اۋىرلاپ قۇلاعان شەتەننىڭ بۇتاعىن سۇيرەپ اكەلىپ، وزەنگە تاستادى. مامىردا دا ارىنى باسىلماعان اساۋ وزەن سول ساتتە-اق بۇتاقتى قاقپاقىلداپ الا جونەلدى. ەكەۋى سونى قىزىقتاپ، اعىندى بويلاي ءبىراز جۇگىردى دە، جاسىل قۇراققا قاتار قۇلاي كەتتى. اسپان تۇپ-تۇنىق. اپپاق بۇلتتار باياۋ سىرعىپ بارادى. مۇرىنعا بالدىر مەن مۇكتىڭ ءيسى كەلەدى.
- اپام كورىنگەن جەرگە جاتپاڭدار. كەنە جابىسادى دەپ ەدى عوي.
- شالبارىڭنىڭ بالاعىن شۇلىعىڭا سالىپ، تاقياڭدى باسىپ كيىپ ال. سوندا ەشتەڭە دە بولمايدى.
- قارنىم اشتى...
- جارايدى، كەتتىك. ءما، ازىرگە مىنانى اۋزىڭا سالىپ ال. «بىردەن جەپ قويماي، سورىپ جۇرسەڭ، قۇرت تا ءال بەرەدى» دەيدى اكەم.
ەكەۋى مال مەن اڭ سالعان جالعىز اياق سۇرلەۋمەن اياڭداپ، جوعارى ورلەدى. ۇلكەنى ادەتتەگىدەي الدىدا، كىشىسى پىسىلداپ سوڭىندا كەلەدى.
- ءما، انانى قارا!
- ول نە؟
- بىلمەيمىن. بۇركىت پە، قۇماي ما؟.. ءجۇر، بارىپ كورەيىك.
- قويشى. بۇركىت بولسا الىپ كەتەتىن شىعار...
- قورىقپا. ءولىپ قالعان سياقتى عوي. قوزعالماي جاتىر.
- مەن ءبارىبىر بارمايمىن...
- وندا سەن وسىندا تۇرا تۇر. مەن كورىپ كەلەيىن.
ۇلكەنى جۇگىرە جونەلدى دە، سالا سالا بولىپ جاتقان ادىردىڭ باسىنا شىعىپ، شاعىن تەكشەدە قاراۋىتىپ جاتقان قۇستىڭ جانىنا باردى.
- كەلە بەر. تۇزاققا ءتۇسىپ قالىپتى.
- ءتىرى مە؟..
- جوعا!
ىرسىلداپ قاناش تا جەتتى. اعاسى ونىڭ كەلۋىن كۇتپەي، باكىسىمەن بۇركىتتى كەسكىلەپ جاتىر ەكەن.
- نە ىستەپ جاتسىڭ؟
- قازىر كورەسىڭ. ەكى قاناتىن كەسىپ الامىز.
- ونى نە ىستەيمىز؟
- سوسىن كورەسىڭ دەدىم عوي. تۇرا تۇرشى.
ءىنىسى تەرشىگەن تاناۋىن تاقياسىمەن ءسۇرتىپ، سول ماڭداعى تاستىڭ بىرىنە بارىپ وتىردى. ەكى كوزى اعاسىندا. نۇرلى شاپانىن شەشىپ قويىپ، بۇركىتتىڭ دەنەسىن ءبىر اياعىمەن باسىپ الىپ، قاناتىن تۇبىنەن قيقالاپ جاتىر. ماڭدايى تەرلەپ، شاشى جابىسىپ قالىپتى.
– مىنە، ەندى كەتۋگە بولادى. ءجۇر...
باعانا ەڭىسكە ويناپ ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، قايتا ورلەگەندە ەكەۋى ابدەن-اق قينالدى. ءتۇس اۋا تەرلەپ-تەپشىپ، ابدەن شارشاپ، قارىندارى شۇرىلداپ، كىشىسى جىلارمان بولىپ، ۇلكەنى الدارقاتىپ ءجۇرىپ، ۇيگە ازەر جەتتى. انالارى ەسىكتىڭ كوزىندە ءجۇن ءتۇتىپ وتىر ەكەن.
- ەكەۋىڭ قايدا جۇرسىڭدەر وسى ۋاققا دەيىن؟ ىزدەمەگەن جەرىم جوق...
- وزەنگە باردىق - دەدى كىشىسى.
- وزەنگە؟ وزەندە نە ىزدەپ جۇرسىڭدەر؟ اعىپ كەتسەڭدەر قايتەسىڭدەر؟ سەنىڭ بە، سەنىڭ جونىڭنان تاسپا ءتىلۋ كەرەك!
اپاسى جانىندا جاتقان ساباۋدى الا سالدى دا، ەكەۋىنە قاراي ۇمتىلدى. ابدەن زورىققان كىشىسى اياعىن كوتەرىپ جاتا كەتتى دە، ۇلكەنى كىرگەن ىزىمەن سىرتقا زىتتى.
-قاپ، وسىدان قولىما تۇسەرسىڭ. قارشاداي بالاعا قاي-قايداعىنى كورسەتىپ...
اپاسى ءۇستىن قاعىپ-سىلكىدى دە جوزىنى ورتاعا قويىپ، شاي جاساي باستادى. ورتاعا توڭازىعان ەت قويىپ، نان تۋرادى. وسىنى توسىپ وتىرعان كىشىسى داستارحانعا ەڭبەكتەپ جەتىپ، ناندى كىلەگەيگە ماتىردى.
– ەي، شەشەك! بار، قولىڭدى جۋ. انانى دا شاقىرا كەل...
ۇشەۋى جوزىنىڭ ءۇش جاعىندا وتىر. ۇلكەنى تاماقتى ءۇنسىز قاربىتىپ جاتسا، كىشىسى اۋزىنداعىسىن جەپ بىتپەسە دە ءار نارسەنى ايتىپ، كۇنۇزاق كورگەنىن جەتكىزە الماي الەك. اناسى ەكى بالاعا كوزىنىڭ قيىعىمەن عانا قاراپ قويىپ، اشۋلى كەيىپتە وتىر. اشقارىنعا تۇسكەن تاعام بويلارىن الدى ما، ابدەن سىلەلەگەن ەكەۋ كوپ ۇزاماي سول ورىندارىندا ۇيىقتاپ قالدى. ولاردى تورگە قاتار جاتقىزىپ، ۇستىلەرىنە جەڭىل كورپە تاستاعان اپالارى قايتادان ءجۇن تۇتۋگە كىرىستى.
الدىمەن كىشىسى تۇردى. ۇيقىسى ابدەن قانعان با، ءبىر كەرىلىپ الدى دا اسىعىس سىرتقا بەتتەدى. سوسىن، كوپ ايالداماي، بۇركىتتىڭ ءبىر قاناتىن سۇيرەتىپ قايتا كەلدى.
- بۇل نە تاعى؟
- قاراشى، اپا! بۇركىتتىڭ قاناتى. تۇزاققا ءتۇسىپ قالىپتى. نۇرلى باكىمەن قاناتىن كەسىپ الدى. نۇررر-لى، نۇررر-لى، تۇرشى!
ءىنىسىنىڭ داۋرىققان ۇنىنەن اعاسى وياندى. سوسىن ۇيقىسىن اشا الماي ءبىراز وتىردى دا، قاناتقا ءبىر، اناسىنا ءبىر قاراپ الىپ، «تاعى ءبىر پالەگە ۇرىنام با؟» دەگەندەي، تەز قيمىلداپ، دالاعا شىعا جونەلدى.
- قاناش، مۇندا كەل!
- نە ىستەيمىز؟
- قازىر كورەسىڭ. قانە، قولىڭدى بىلاي ۇستا!
اعاسى ءىنىسىن ىڭعايلاپ تۇرعىزىپ قويدى دا، ەكى قولىنا بۇركىتتىڭ ەكى قاناتىن بايلادى. سوسىن، جاقسىلاپ تەكسەرىپ، قاناشتى ەكى-ءۇش اينالىپ شىقتى.
– ەندى قورانىڭ ۇستىنە شىق!
كۇنىنە ون شىعاتىن قورا ۇستىنە قاناش كوپ قينالماي-اق ورمەلەي جونەلدى. بىراق، بۇل جولى بويىندا ءبىر ۇرەي بار.
– ەندى قورانىڭ ارعى جاعىنا بار دا، بەرى قاراي جۇگىر.
قاناش ءبىراز شەگىنىپ باردى دا، العا قاراي قۇلدىراڭداپ جۇگىرە جونەلدى. سول قالپىمەن قورانىڭ شەتىنە كەلىپ توقتادى.
-قولىڭدى، قولىڭدى سەرمەمەيسىڭ بە؟ كادىمگى قۇستار سياقتى قولىڭدى بىلاي سەرمە! جۇگىر، قايتادان باستا.
قاناش كەرى قاراي تاعى كەتتى.
– ال، ەندى جۇگىر. قولىڭدى سەرمەۋدى ۇمىتپا!
قاناش قولىن سەرمەلەپ تۇرا جۇگىردى. بىراق جۇگىرىسى تىم باياۋ. انە-مىنە دەگەنشە قورا شەتىنە تاعى كەلىپ قالدى.
- تۋ، نە دەگەن ادامسىڭ؟ قولىڭدى سەرمەلەپ، قاتتى جۇگىرسەڭشى. بار، قايتا باستا.
- ءوزىڭ ۇشپايسىڭ با؟
- مەن اۋىرمىن. قانات كوتەرە المايدى. ال، سەن ءالى كىشكەنتايسىڭ. اسپاندا ۇشىپ جۇرسەڭ جاقسى ەمەس پە؟ اكەمە بارىپ كەلەسىڭ.
«اكەڭە بارىپ كەلەسىڭ» دەگەندە كادىمگىدەي تاناۋى دەلديىپ، قوي باعىپ جۇرگەن اكەسىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ ءوتىپ بارا جاتقانى، قويلاردىڭ دۇركىرەپ ۇرىككەنى، اكەسىنىڭ قولىن كولەگەيلەپ اسپانعا قاراعانى، مارعاۋدىڭ الدىمەن ارسىلداپ ءۇرىپ، سوسىن، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ ەركەلەي جۇگىرگەنى ەلەستەدى. قاناش بۇل جولى الابۇرتقان كوڭىلمەن شەگىندى. اتتەڭ، وسى ارەكەت الدەنەشە رەت قايتالاندى. جۇگىرسە، قولىن سەرمەۋدى ۇمىتىپ كەتەدى. قولىن ۇزدىكسىز سەرمەسە جۇگىرە الماي قالادى. قىسقاسى، ەكەۋىن قاتار ىستەۋ قولىنان كەلمەي-اق قويدى. ءتىپتى، باعاناعىداي ەمەس، ەكى قانات اۋىرلاپ كەتكەن سياقتى. بىرتە-بىرتە قولىن سەرمەۋ دە قيىنداپ بارادى. ۇشىپ كەتۋدەن قاناشتىڭ ءوزى سەسكەنىپ تە جۇرگەن سياقتى. قونا الماسا، الىسقا كەتىپ قالسا قايتەدى؟ ونى، ارينە، نۇرلىعا ايتۋعا بولمايدى. اقىرى، كوكتەمنىڭ كۇنى دە ەڭكەيدى-اۋ. اپاسى تىسقا شىعىپ، سيىر ساۋعا بەتتەدى.
– وسى ەكەۋىڭنىڭ ويىنىڭ تاۋسىلا ما؟ جۇرىڭدەر، سيىرلاردى جيناڭدار!
قاناش قۋانىپ كەتتى. تەر-تەر بولىپ، اعاسىنا قاراماستان تومەن تۇسە باستادى. نۇرلى ونى توسپاي اپاسىنىڭ ارتىنان كەتىپ بارادى ەكەن. قويىن بەرى قاپتاتىپ، اكەسى دە كەلىپ قالىپتى. ول قاناتىن سۇيرەتىپ، سولاي قاراي جۇگىرە جونەلدى.
قاناعات ابىلقايىر
