2022 جىلدىڭ قاڭتار ايى قازاق مەملەكەتى ءۇشىن وڭاي بولعان جوق. گاز باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا قاتىستى باتىستان باستالعان نارازىلىقتىڭ سوڭى قاڭتار قىرعىنىمەن اياقتالعانىن بىلەمىز. وسى ورايدا حالىقتىڭ جاپپاي تولقۋىنا سەبەپ بولعان بىرنەشە فاكتوردى اتاپ وتەيىك.
قازاقستان تەمىر جولىنىڭ توز-توزىن شىعارعاننان كەيىن ۇكىمەت باسىنا كەلگەن اسقار مامينگە ەلدىڭ قارسىلىعى ءاۋ باستان باسىم ەدى. ساياسات ساحناسىنداعى ءساتسىز كادردىڭ تاعايىندالعانىنا قىنجىلعان حالىق دەمىن ىشىنە تارتىپ وتىرعاندا كوروناۆيرۋستىڭ كارانتين رەجيمى ءتىپتى تيتىقتاتىپ جىبەردى. بۇل كارانتين بيزنەس اتاۋلىنى تۇرالاتتى. شيكىزات ساتۋ پرينتسىپىنەن اسا الماعان، ىشكى نارىققا ۇسىنار تاۋار اينالىمى يمپورتقا تاۋەلدى مەملەكەتتىڭ بۇل ساياساتتى قايتا سارالاۋعا تۋرا كەلەتىنىن انىق بايقاتتى. قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى بيزنەس وكىلدەرى مەن ساۋدا-ساتتىق اينالاسىنداعى كاسىپكەرلەر وسى كەزگە دەيىن جيعان قورىنان ايىرىلدى، قورى جوعى نارىقتان ەرىكسىز كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ال ءىرى كاسىپورىندار لوگيستيكالىق جۇيەنىڭ دۇرىس قۇرىلماۋىنىڭ قۇربانىنا اينالدى.
«گاز-50»، – دەپ ۇرانداعان بەيبىت شەرۋدىڭ تالابى بارا-بارا ساياسي سيپات الدى. ۇرىمتال ءساتتى «ۇتىمدى» پايدالانۋدى كوزدەگەن الاۋىز توپتار الاماندى ارانداتۋعا كوشتى. ونىڭ سوڭى جاپپاي قيراتۋ مەن بەيبەرەكەتسىزدىككە ۇلاستى. مەملەكەتتىك نىساندار ورتەلدى، اۆتوريتارلىق بيلىككە قويىلعان ەسكەرتكىشتەر قيراتىلدى. ەل بولسا 238 بوزداعىن جوقتاپ قالا بەردى.
ءدال وسى توپالاڭ تۇسىندا ۇكىمەت باسىنا 180 كۇن سىناق مەرزىمىمەن ءاليحان سمايىلوۆ تاعايىندالدى. وتكەلدە ات اۋىستىرمايتىن قازاق ءۇشىن بۇل دا جاقسى جاڭالىق بولعان جوق. ونسىز دا قۇرعاق ۋادەگە ابدەن تويعان ەلدىڭ ءبىر بولىگى ۇكىمەت باسىنا كەلگەن ستاتيست ماماندى اسا جاقتىرا قويمادى. دەگەنمەن، بۇقارانىڭ باسىم بولىگى جاڭا تاعايىندالعان پرەمەرگە مۇرسات بەرەيىك، سابىر ساقتاپ، ءالىپتىڭ ارتىن باعايىق دەدى. جاس بولسا دا، تاجىريبەسى جەتكىلىكتى مامان تۇرالاپ قالعان ەكونوميكاعا ەكىنشى دەم بەرەر دەپ ۇمىتتەندى. ال ىسكە ەندى كىرىسكەن ۇكىمەتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى ماقساتى – قيراعان نىسانداردى تەز ارادا قالپىنا كەلتىرىپ، بيزنەس پەن تىرشىلىككە قاجەتتى تىزبەكتىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ بولدى.
كەلە سالا جۇمىستىڭ ءبارىن جاپىرىپ كەتپەگەنىمەن جوسپارلى ساياساتقا يەك ارتاتىنىن بايقاتقان جاڭا ۇكىمەتتىڭ الدىندا ەكىۇداي تاڭداۋ تۇردى. بۇل قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى ءدال كەلىپ، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى تۇتانعان سوعىس ءورتى الەمدە قالىپتاسقان گەوساياسي جاعدايدى ءتىپتى ۋشىقتىرعان ءساتى ەدى. جىعىلعانعا جۇمسالعان جۋان جۇدىرىقتىڭ بىر شەتى بىزگە تيەرى بەسەنەدەن بەلگىلى بولاتىن. اقپانداعى احۋال الدى-ارتىن الىستان ويلايتىن الىپتاردىڭ ءوزىن الاڭكوڭىل ەتتى. سالىنعان سانكتسيانى اينالىپ ءوتۋ جولىندا رەسەي وليگارحتارى قازاقستان نارىعىن كوزدەگەنى جاسىرىن ەمەس. ەۋروپاعا كوريدور قىزمەتىن اتقارعان رەسەي، بەلارۋس، ۋكراينا مەملەكەتتەرى ارقىلى وتەتىن ترانزيتتىك جول جابىلدى. سايكەسىنشە قالىپتاسقان لوگيستيكالىق ماگيسترالدىڭ تۋ-تالاقايى شىقتى. قاراپايىم قاعاز-قالامنىڭ ءوزى قات كۇيگە ءتۇستى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت ەسكى سوقپاقتان جاڭا سۇرلەۋگە كوشۋگە ماجبۇرلىگىن ءتۇسىندى. ويتكەنى تەكەتىرەستىڭ قاشان اياقتالارى بەلگىسىز ەدى. سوندىقتان بۇل تىعىرىقتى اينالىپ وتەتىن وزگە باعىتتى ايقىنداۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ اسەرىنەن ەلدەگى ينفلياتسيا 20 پايىزعا دەيىن شارىقتاپ كەتتى. قىمباتشىلىق قىسىپ جىبەردى.
بىردەن ايتا كەتۋ كەرەك، جاڭا ۇكىمەتتىڭ موينىنا ەلدەگى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋدىڭ جاڭاشا باعىتىن قالىپتاستىرۋ جۇكتەلگەنىمەن ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ءبارى بىردەي تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ساقاداي ساي بولماي شىقتى.
ەڭ اۋەلى توتەنشە جاعداي مينيسترلىگى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگى جۇمىسىنىڭ شيكىلىگىنەن رەسپۋبليكانىڭ بىرنەشە ايماعىندا ءورت بولىپ، ناتيجەسىندە ەگىستىك جانە ورماندى القاپتار الاپات وتقا وراندى. جالىن جالماعان اۋماق كولەمى توتەنشە جاعداي مينيسترلىگى مالىمەتىنشە 43 مىڭ گەكتار جەردى قۇراعان. ەكى مىڭعا جۋىق ادام ەۆاكۋاتسيالاندى. ءدال وسى مينيسترلىك 2022 جىلدىڭ 7 قىركۇيەگى كۇنى وتتىڭ تۇتانۋ سەبەبىن تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزىنە جاۋىپ قويا سالدى. كوپشىلىك اراسىندا بۇل ءورتتى ديحاندارعا جاسالعان قاستاندىق، ءتىپتى، ديۆەرسيالىق ارەكەت دەپ باعا بەرۋشىلەر بولدى. وسى وقيعانىڭ ءىزىن الا بەرە قاراعاندى وبلىسىندا 17 رەت شابىندىققا شوق ءتۇستى. ونى دا جىلداعى بولاتىن قالىپتى جاعدايعا جاتقىزدى. توتەنشەلىكتەردىڭ تىكۇشاعى مەن تەحنيكاسىندا بىرەسە جانارماي بولماي، بىرەسە ءورت سوندىرەتىن كولىكتىڭ سۋى بولماي ابدەن كۇلكىگە قارىق قىلعانى ەسىمىزدە. ەل كۇتكەن وتستاۆكا كەشەۋىلدەپ بارىپ جۇزەگە استى. الايدا توتەنشە جاعداي تولاستاعان جوق.
قوستاناي وبلىسىندا، الماتىدا، اباي وبلىسىندا ورىن العان الاپات ءورت اتالعان مينيسترلىكتىڭ بەتپەردەسى مەن بۇركەمەسىن ءبىر-اق ساتتە سىپىرىپ تاستادى. ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتىنىڭ جالاقىسى 30 مىڭ مەن 140 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا دەگەن اقپار جەلىدە جەلدەي ەستى. بىرنەشە بوزداق قازا تاپتى، مىڭداعان گەكتار جەردى جالىن جالمادى. بۇل دا سمايىلوۆ ۇكىمەتىنىڭ سىنالعان ءساتى ەدى. ءادىلىن ايتۋ كەرەك، الاپات ورتتەن زارداپ شەككەن اۋليەكول اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى جاردەمسىز قالعان جوق. بيلىك 90-نان استام جاڭا ءۇيدىڭ كىلتىن قىسقا قالدىرماي تابىس ەتتى. سونداي-اق، توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە جالاقىلارى ءوسىپ، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعىنان قامتاماسىز ەتىلدى.
جانعان اعاش پەن كۇلگە اينالعان شابىندىقتىڭ قولامتاسى سۋىماي جاتىپ جىلۋ جۇيەسىنەن دە اقاۋ شىقتى. ريددەر، رۋدنىي، سەمەي، ەكىباستۇز حالقى قارا سۋىق پەن قاقاعان ايازدىڭ قۇرساۋىندا قالدى. جارىلعان جىلۋ قۇبىرلارىنا جاۋاپتى مەكەمە باسشىلارى: «اپاتتىڭ الدىن الا المادىق»، – دەپ كەشىرىم سۇراۋدىڭ ورنىنا مەملەكەتتەن جىلۋ جيناۋعا شاق قالدى. بولىنگەن قاراجاتتىڭ ءتيىستى جەرىنە جەتپەگەنىن، ونى قاداعالايتىن جاۋاپتى ادامداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بولماعانىن ايقىن كورسەتكەن اپات وسى ەدى. سۇيكەنىپ قالسا سۇيەۋلى تۇرعان سىرىقتاي قۇلاي كەتەتىن سۋ قۇبىرلارىنىڭ ءبارى ەسكىرگەن. بىرىنەن كەيىن ءبىرىنىڭ جارىلۋى دا سول ەدى. شىرىگەن قۇبىر شىرىگەن جۇيەنىڭ ايناسىنداي.
جىلۋ جۇيەسىندەگى تاريفتەردى قولدان تەجەۋ، تاريف قۇنىنا ءتيىستى كوڭىل بولمەۋ، مەملەكەتتەن بولىنگەن قاراجاتتىڭ دۇرىس يگەرىلمەۋى قوردالانعان ماسەلەنى ءتىپتى قيىنداتا ءتۇستى. ءبىر عانا استانا قالاسىندا ورنالاسقان تەتس-3 قۇرىلىسىنا 2010 جىلى 193,7 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ ونىڭ قۇرىلىسى 2018 جىلى اياقتالىپ، 2020 جىلى ساعاتىنا 3285 گكال جىلۋ، 1130 مۆت ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرىپ، جىل سايىن ارتىپ بارا جاتقان ەنەرگەتيكالىق قاجەتتىلىكتى تولىق قامتاماسىز ەتۋ كەرەك بولاتىن. بىراق ۇكىمەت تە، حالىق تا اياقتالعان قۇرىلىس نىسانىن، ىسكە قوسىلعان جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىن كورمەدى.
حالىق تاعى دا ۇكىمەتتى جىلىتۋ ناۋقانىنا دايىن بولماي شىقتى دەپ سىنعا الدى. ارينە، 30 جىل بويى ولمەستىڭ كۇنىن كەشكەن جىلىتۋ قازاندىقتارىنىڭ ءبارىن 1-2 جىلدىڭ ىشىندە جاڭارتىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق، قازىرگى ۇكىمەت بۇرىن كەيىنگە شەگەرىلىپ كەلگەن ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ شەشىمدەرىنە امالسىز جاۋاپتى بولۋعا تۋرا كەلدى. اپات سالدارىن جويىپ، جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ قازىناسىنان باس-اياعى 300 ملرد تگ قاراجات ءبولدى.
سونىمەن قاتار ەلورداداعى جىر بولعان جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنا تاعى دا قىرۋار قاراجات سالىپ، تەتس-3 قۇرىلىسىن تولىق اياقتاپ، نىساندى حالىق يگىلىگىنە تاپسىردى. سالىنعان قاراجاتتىڭ اقتالۋ-اقتالماۋىن وسى قىس كورسەتەدى. وسىنداي سىناقتاردان كەيىن ۇكىمەت مۇشەلەرى ارىق سويلەپ سەمىز شىعۋدى ۇيرەنگەن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىز.
پرەمەر-ءمينيستردىڭ گاز باعاسى مەن جانارماي قۇنىن 6 اي بويى كۇشپەن ۇستاپ تۇرۋ ارەكەتى باعا ءتاريفى مەن نارىق ولشەمى ءۇشىن كەشەندى شەشىم بولا الماعانىن ەرىنبەگەننىڭ ءبارى ەسكەرتتى. ايتىلعان سىن روشكوۆسكوە اتتى ءىرى گاز كوندەنساتىن ايىرۋ ورتالىعىنا قاتىستى ەدى. بۇل كەنىش ءبىر جىلدا 1 ملرد كۋب/م گاز بەن 500 مىڭ توننا كوندەنسات وندىرۋگە قاۋقارلى دەگەن مالىمەتتىڭ انىقتىعىنا حالىق سەنە المادى. جوسپارلى جۇمىستىڭ قيىندىعىنا قاراماستان اتالعان كەنىش ىسكە قوسىلىپ ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتتى. ودان بولەك قىزىلوردا مەن اقتوبەدە تاعى ەكى كەنىش قولدانىسقا بەرىلدى. اقتوبەدە، اتىراۋدا، ماڭعىستاۋدا تاعى دا جاڭا كەنىش اشىلماقشى دەگەن اقپار بار. ۇكىمەتتىڭ سوزىنە سەنسەك قۇرىلىسى ەندى اياقتالعان ۇزىندىعى 300 شاقىرىم بولاتىن بەينەۋ-جاڭاوزەن گاز قۇبىرىنىڭ قۋاتتىلىعى ماڭعىستاۋداعى گاز ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشەدى دەيدى.
بۇدان بولەك استانادا وڭتۇستىك-شىعىس جانە تۇران اتتى ەكى جاڭا گازبەن جىلىتۋ ورتالىعى ءوز جۇمىسىن باستاپتى. وسى نىساندار ازىرگە باس قالانىڭ جىلۋعا قاتىستى سۇرانىسىن ارتىعىمەن وتەي الادى ەكەن. العاش تاعايىندالعان ساتتەگى ەلەڭ-الاڭنىڭ اراسىنان تابىلعان جول اقىرىن ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى.
اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتپەي قارقىندى بولماسا دا قايىرلى بولعان جۇمىستى تىزبەلەپ كورەيىك. سمايىلوۆ ۇكىمەتىنىڭ جەمىستى باستامالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دەمونوپوليزاتسيا ياعني جەكە مەنشىككە ءوتىپ كەتكەن اكتيۆتەر مەن ءىرى كاسىپورىنداردى مەملەكەت بالانسىنا قايتارۋ ءىسىن اتاپ وتۋگە بولادى. ماسەلەن، قازىرگى تاڭدا زاڭسىز يەمدەنىلگەن 1 ترلن تەڭگەگە جۋىق قاراجات قازىناعا قايتارىلدى. سونىمەن بىرگە 10 ملن گا ا/ش جەرلەرى قايتارىلىپ الىندى. ءدال قازىر شارۋالاردىڭ يگىلىگىنە بەرىلىپ جاتىر. مەملەكەت بالانسىنان زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى، مۇلىكتەردى قايتارۋ ءالى دە جالعاسا بەرەتىنىنە سەنەمىز. 30 جىل بويى ەسكى بيلىكپەن اۋىز جالاسقان وليگارحتاردىڭ حالىق قازىناسىنان وڭدى-سولدى تالان-تاراج ەتكەن مۇلكىن قايتارۋ ءىسى دە ءبىر مەزەتتىك شارۋا ەمەس. الايدا اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا لايىقتىسى بولات پەن تەمىردىڭ مول قورى شوعىرلانعان، ميتتالدىڭ مۇرتىن مايلاپ كەلگەن قارمەت كومبيناتىنىڭ ۇزاق كەلىسسوزدىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەت باقىلۋىنا قايتارىلۋى ەڭكەيگەن ەڭسەنى ءبىر سەرپىلتىپ تاستاعانى شىندىق. شاحتالارداعى ۇزدىكسىز جارىلىس، قاۋىپسىزدىك زاڭدارىنىڭ ساقتالماۋى، ەكولوگيالىق تالاپتاردىڭ ورىندالماۋى، ۋادە ەتكەن قاراجاتتىڭ كەنىش تامىرىنا جەتپەۋى كەلىسىمشارتتى بۇزۋعا اكەلىپ سوقتى. وسى شەشىمدى حالىقارالىق ارەناداعى قازاق مەملەكەتىنىڭ ابىرويىن ساقتاي وتىرىپ جەتكەن جەتىستىك بولدى دەۋگە تولىق نەگىز بار. پرەزيدەنت جاڭا ينۆەستورعا قويىلار تالاپ كۇشەيەتىنىن ايتتى. الداعى 3-4 جىلدا جاڭا ينۆەستور قارمەت كەنىشىنە كەم دەگەندە 3 ملرد دوللار قارجى سالۋعا مىندەتتى كورىنەدى. ونىڭ ىشىندە 1,3 ملرد دوللاردى بيىل سالادى ەكەن. بۇل دا ءبىر جاقسىلىقتىڭ نىشانى سياقتى.
پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ تاپسىرماسىن پرەمەر شاما-شارقىنشا ورىنداعان سەكىلدى. ماسەلەن 2022 جىلى 20 پايىز بولعان ينفلياتسيا دەڭگەيى 2023 جىلى 9,8 پايىزعا دەيىن، ياعني ەكى ەسەگە تومەندەگەن. ەكونوميكانىڭ ءوسىمى 2023 جىلى 5 پايىزعا جۋىقتادى، ناقتىراق ايتساق، 11 ايدا 4,9 پايىزدى قۇراپ وتىر. بۇل كورسەتكىشتى حالىقارالىق ساراپشىلار دا باقىلاپ قۋاتتاپ وتىرعان كورىنەدى.
ۇكىمەت ۇيىنە قاتىستى توڭ-تەرىس اقپاردىڭ تەرىستىگىنەن كۇنگەيىنە وتەر بولساق استراحان-ماڭعىشلاق سۋ جۇيەسىنىڭ مودەرنيزاتسياسى اياقتالىپتى. ناتيجەسىندە اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋداعى اۋىز سۋ تاپشىلىعىن جويۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەيدى... باتىس ايماقتاعى جاڭا ەلەكتر جەلىلەرى سالىنعالى بەرى اتالعان ءوڭىردى ۇزدىكسىز ءارى تۇراقتى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىگى تۋعان. بۇل دا جايىق جاعاسىندا وتىرعان اعايىن ءۇشىن جاقسى جاڭالىق. جايىق دەگەننەن شىعادى، بىلتىردان بەرى بىزدەگى وزەن-كولدىڭ سۋ قورى تىم تومەندەپ كەتكەن ەدى. ونىڭ تومەندەۋىنە سۋارمالى ەگىن شارۋاشىلىعى مەن قۋاڭشىلىقتىڭ اسەرى مول بولعان. قۋاڭشىلىقتى جەڭە الماسىن بىلگەن ۇكىمەت كەلىسسوز سانىن ارتتىرىپ ناتيجەسىندە قىرعىز اعايىنمەن ورتاداعى شەكتى سۋ ماسەلەسىن قايتا پىسىقتادى. ءدال وسى ماسەلە رەسەي مەن قازاقستان ۇكىمەتى اراسىندا دا ەداۋىر تالقىلاندى.
تىلگە تيەك بولار تاعى ءبىر اقپار مىناداي: بيىل عانا ۇكىمەت شىعىس پەن وڭتۇستىكتە ۇزىندىعى 1300 شاقىرىم بولاتىن ءتورت باعىتتاعى ءىرى تەمىر جول قۇرىلىسىن قولعا الىپتى. ەگەر اتالمىش تەمىرجول تولىق ىسكە قوسىلار بولسا لوگيستيكا سالاسىنداعى ءبىرتالاي شىعىن ازايادى، جەتكىزۋ قىزمەتىندە جەدەلدىك ارتادى، پويىزداردىڭ كەشىگۋى ساپ تىيىلادى-مىس.
بۇدان بولەك قۇرىلىسى وتە كۇردەلى بولعان ۇلكەن الماتى اينالما تاس جولىنىڭ ىسكە قوسىلۋى مەگاپوليستەگى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا، كەپتەلىس پەن جۇك تاسىمالىن رەتتەۋگە كومەگى زور دەيدى پرەمەر. جوعارىدا اتالعان نىسانداردىڭ دەنى جۇزەگە اسقان، قولدانىسقا بەرىلگەن رەسپۋبليكالىق ءارى ايماقتىق ماڭىزى بار كولەمدىلەرى ەكەنىن قايتا ءبىر ەسكە سالايىق.
ەكى جىلدىق ەسەبىن بەرىپ ۇلگەرگەن ۇكىمەتتىڭ تاراتقان مالىمەتىنە قاراساق، ءبىر عانا شوب قاتىستى رەفورماسى وسى كەزگە دەيىن بيزنەسكە كەدەرگى كەلتىرىپ كەلگەن 10 مىڭ ارتىق تالاپتى الىپ تاستادى دەپ ماماندار بوركىن اسپانعا اتىپ جاتىر. سونىڭ ارقاسىندا شوب ۇلەس سالماعى 40 پايىزعا جاقىنداپ قالعان ەكەن. بالكىم سولاي شىعار. سولاي شىعار دەيتىنىمىز بيزنەسكە جاسالعان جەڭىلدىك كەمى 4-5 جىلدا عانا ناتيجە بەرەتىنىن ۇمىتپايىق.
بەيتاراپ ساياساتتى باعدار ەتكەن قازاقستان ءۇشىن الىسپەن اعايىن، جاقىنمەن جەكجات ۇستانىمى ءبىرىنشى ورىندا. شەكارالاس كورشىلەردىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭدى وزدەرىنىڭ ەنشىسىنە قالدىرعانمەن وسىنداي كەزدە ۇتقىر جول تابۋ قيىننىڭ قيىنى. رەسەيدىڭ نارىعىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان الپاۋىتتاردى ەلگە اكەلسەك ونىڭ ارجاعىندا حالىقارالىق داۋ مەن سانكتسيا تۇر. اكەلمەيىن دەسەك ەكونوميكالىق مۇددە تۇر. سوندىقتان مۇنداي ساتتەردە اينالاعا ەكى قاراپ ءبىر شۇقىماسا اياق اسپاننان كەلۋى مۇمكىن. پرەزيدەنت ءالىپتىڭ ارتىن باعا ءجۇرىپ، وگىز دە ولمەس، اربا دا سىنباس جول تاپقانىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن رەسەيلىك كومپانيالار ءبىزدىڭ نارىققا ويىسا باستادى. سونداي الىپ كومپانيالاردىڭ بىرەگەيى جولاۋشى تاسىمالى سالاسىندا الەمگە ءماشھۇر «يندرايۆەر» كومپانياسى دا قازاق جەرىنە تۋ تىكتى.
كەزىندە گۇرجىستانداعى ساياسي جاعداي ۋشىعىپ، ىشكى شيەلەنىس شيرىعىپ تۇرعان ۋاقىتتا بىزدەگى بانك جۇيەسىنە ينۆەستور رەتىندە ميحايل لومتادزەنى الدىرىپ ەدىك. سودان كاسپي بانك ساۋاتتى باسەكە قالىپتاستىردى. كاسسانىڭ كەزەگىنە ۇيرەنگەن حالىقتى كاسپيدىڭ دەرەگىنە سەنۋگە يتەرمەلەدى. بارلىق بانك وپەراتسياسى قالتامىزعا ءتۇستى. ءدال قازىر وسى جۇيەگە، انىقتاپ ايتايىق، قازاقستاندىق ونلاين بانك جۇيەسىنە قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىن ەلدەر جەتەرلىك. تۋرا سونداي جاعداي ەندى جولاۋشى تاسىمالىندا ورىن الادى دەپ سەنەمىز. جۇرگىزۋشىلەر وتاندىق تاكسي قىزمەتىن قولدانا الادى. بۇل باسەكەسى قانشا جوعارى سالا بولعانىمەن نارىعى دا سونشا كەڭ ەكونوميكالىق درايۆەرگە سۇرانىپ تۇرعان كومپانيا. تەك ءتيىمدى تەتىگىن قولىنا ۇستاتىپ، جۇمىسىنا كەدەرگى جاسالماسا بولعانى. ساۋاتتى باسەكە بولۋى ءۇشىن ساپالى قىزمەت سانى ارتۋى كەرەك. ەندى يندرايۆەردىڭ سوڭىنان رەسەي نارىعىندا تۇتىنگە تۇنشىعىپ قالعان كوپ كومپانيا بىزگە اعىلارى ءسوزسىز. سولاردىڭ جۇمىسىنا ىڭعايلى جاعداي جاساپ، پايداسىن ەلدىڭ يگىلىنە جاراتۋ قازىرگى ۇكىمەتتىڭ كەلەسى مىندەتىنە اينالسىن. رەسمي مالىمەتكە سۇيەنسەك، قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزگە 37 شەتەلدىك كومپانيا قونىس اۋدارىپتى. بۇل دا بولسا، ينۆەستيتسيالىق احۋالدىڭ جاقسارعانىن كورسەتسە كەرەك.
2 جىل ىشىندە اتقارىلعان ءىرىلى-ۇساقتى شارۋانىڭ ءبارىن تىزبەلەي بەرۋ ماقسات ەمەس. دەگەنمەن، كوزگە كورىنگەن، ءسوز تالقىسىنا تۇسكەن تۇشىمدى دەرەكتى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. ەڭ وزەكتى دەگەن، كۇيىپ تۇرعان دۇنيەلەردى شەشىپ وتىرعان ۇكىمەت تە نەگىزى جاماناتتى بولمايدى. بىراق سونىڭ ءوزىن كوپ كورەتىن، ءوز مىندەتىنە سالعىرت قاراعان باسشىلار بولدى. ءالى دە بولادى.
ساياسات ساحناسىندا بۇرىنعى ۇكىمەت باسشىلارى جۇرتشىلىق پەن باق وكىلدەرىنىڭ الدىنا شىعىپ، سۇحبات بەرگەندەرى نەكەن-ساياق. بۇل تۇرعىدا، ءاليحان سمايىلوۆتى قوعاممەن تىكەلەي اشىق بايلانىس ورناتۋعا تالپىنعان ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە سيپاتتاۋعا ابدەن بولادى. كەزىندە باق وكىلدەرىنە بەرگەن وسىنداي سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە «حەللوۋين مەرەكەسى حالقىمىزدىڭ داستۇرىنە جات» دەپ پىكىر بىلدىرگەنى دە ونىڭ قازاقى قالپىنىڭ قانشالىقتى بەرىك ەكەنىن اڭعارتسا كەرەك-ءتى.
ەندەشە، ۇكىمەتتىڭ ەكى جىلداعى ازدى-كوپتى جۇمىسىنان جالاڭ ۇران مەن سىلدىر سوزدەن گورى ناقتى ناتيجەگە، ىلكىمدى ىستەرگە يەك ارتقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. كاسىبي قارجىگەر ءارى بىلىكتى ەكونوميست ۇكىمەت باسشىسىنىڭ كانىگى كريزيس-مەنەدجەر رەتىندە سىنالار شاعى الدا دەپ ويلايمىز.
اسقار امانگەلدى
