قازاقستان ۇكىمەتى 2023–2029 جىلدارعا ارنالعان "قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءتىل ساياساتىن دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسىن" ازىرلەدى. قۇجات ەل ۇكىمەتىنىڭ №914 قاۋلىسىمەن بەكىتىلدى. سوعان سايكەس ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتى.
بۇل رەتتە قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ نەگىزگى جۇمىس تىلىنە اينالماق. تۇجىرىمدامانى بەكىتەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كابينەتىنىڭ ءتيىستى قاۋلىسى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ قۇقىقتىق-اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالاندى.
“تۇجىرىمدامانى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا جەكەلەگەن ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتەيتىن تالاپتار ازىرلەنەتىن بولادى. بۇل رەتتە مەملەكەتتىك ءتىل مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ نەگىزگى جۇمىس تىلىنە اينالادى»، - دەلىنگەن تۇجىرىمدامادا.
جالپى، «قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ باسىمدىعىن قالىپتاستىرۋ، قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ جانە بەدەلىن ارتتىرۋ» شارالارى قابىلدانادى.
قۇجاتقا سايكەس، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقستان حالقىنىڭ ۇلەسى 2023 جىلعى 81 پايىزدان 2029 جىلى 84 پايىزعا دەيىن، ال مەملەكەتتىك ءتىلدى ورتاشا دەڭگەيدەن جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ۇلەسى 2023 جىلعى 35 پايىزدان التى جىلدا 50 پايىزعا دەيىن وسپەك.
مەملەكەتتىك تەلەارنالارداعى قازاق تىلىندەگى تەلەباعدارلامالاردىڭ ۇلەسى 84 پايىز (2023 جىلى 70%), ال قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ورتاشا دەڭگەيدەن جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەن تۇلەكتەرىنىڭ ۇلەسى 75 پايىزعا دەيىن (2023 جىلى 45%) كوتەرىلەدى.
دەگەنمەن، قۇجاتتا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ايقىندايتىن ءتىل تۋرالى زاڭعا قاراماستان، «قازاقستاندا قوعاممەن بايلانىس ەڭ الدىمەن، ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەتىنى» اتاپ كورسەتىلگەن.
بۇعان دەيىن قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ باسشىسى راۋان كەنجەحانۇلىن قابىلداعان كەزدەسۋدە ءبىلىم بەرۋ، باق جانە تەحنولوگيا سالالارىندا مەملەكەتتىك تىلدەگى مازمۇندى ارتتىرۋ بويىنشا پراكتيكالىق جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىن.
قازان ايىندا مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا الداعى جىلدارى قازاق تىلىندەگى تەلەراديو حابارلارىن تاراتۋدىڭ جالپى ۇلەسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن 50 پايىزدان 70 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىرعانىن مالىمدەگەن.
كونستيتۋتسياعا سايكەس، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى. ال بۇل رەتتە مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ دارەجەدە قولدانىلۋى مۇمكىن.
«قازاق تىلىندە ەمتيحان الاتىن ارنايى كوميسميا قۇرىلۋى كەرەك»
ءماجىلىس دەپۋتاتى، ساياساتكەت ەرمۇرات باپي مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ قازاق تىلىندە ەمتيحان تاپسىرۋىن قاتاڭ قاداعالۋ كەرەك دەيدى.
“ەلدىڭ پرەزيدەنتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسەر الدىندا قازاق تىلىنەن مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىرادى. ول قازاق ءتىلىنىڭ بىلەتىنى، نە بىلمەيتىنى جونىندە ەل الدىندا، مەملەكەت الدىندا ءوز بىلىكتىلىگىن بىلدىرەدى. بۇل - وتە ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى ەل باسقاراتىن ادام ءوزىنىڭ قازاعىنىڭ، ۇلتىنىڭ ءتىلىن، مىندەتتەردى، فيلوسوفياسىن ءبىلۋ كەرەك.
بىراق بىزدە ءبىر كەم جاعداي بار. مينيسترلىكتە، لاۋازىمدىق قىزمەتكە تاعايىندىلاتىن ازاماتتارعا وسىنداي تالاپ قويىلمايدى. مىندەتتى تۇردە قازاقتىڭ ءتىلىن بىلەتىن جونىندە پرەزيدەنتتەن كەيىن ءاربىر تاعايىندالاتىن لاۋازىم يەسى مەملەكەتتىڭ ءتىلدى ءبىلۋ جونىندە ەمتيحان تاپسىرۋى كەرەك. ءوزىنىڭ ۇلتىنىڭ ءتىلىن بىلمەسە،ءوزىنىڭ قازاعىنىڭ قاسيەتىن بىلمەسە ول ادام ەشقاشاندا ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىندا ەلگە قىزمەت ەتە المايدى. اتالعان تۇجىرىمدامانى قولدايمىن. دەگەنمەن، وندا بيلىكتەگى بارلىق تۇلعالاردىڭ، شەنەۋنىكتەردىڭ، دەپۋتاتتاردىڭ مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋىن تالاپ ەتۋ جوق.”، - دەدى دەپۋتات “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن جاۋابىندا.
سونداي-اق، ەرمۇرات باپي ەلدە قازاق ءتىلىنىڭ بىلىكتىلىگى جونىندە تۇراقتى كوميسسيا بولۋى كەرەك، دەپ ەسەپتەيدى.
“نەگىزىندە بىزدە قازاق ءتىلىنىڭ بىلىكتىلىگى جونىندە تۇراقتى كوميسسيا بولۋى كەرەك. ول ەندى قاي مينيسترلىك قۇرامىندا بولاتىنىن بىلمەيمىن. ول بولەك ءبىر قوعامدىق قىزمەت بولۋى مۇمكىن. ءاربىر لاۋازىمدى قىزمەتكەر تاعايىندىلار الدىندا ۇلتتىق كوميسسيانىڭ الدىنان ءوتۋى كەرەك. ەگەر كوميسسيا قازاق ءتىلىن بىلمەيدى دەپ شىعاراتىن بولسا، پرەزيدەنت تە، پرەمەر-مينيستر دە تاعايىنداي الماۋ كەرەك. سوندا قازاق ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلدىرەمىز.
ەگەردە الدەبىر قىزمەتكەر كوميسسيا الدىنداعى ەمتيحاننان وتپەي قالسا، پرەزيدەنت نەمەسە پرەمەر-مينيستر ونىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەگەنىن ايتىپ، مالىمدەمە جاساۋى كەرەك. سول كوميسسيا تالقىسىنان وتپەگەن ادام ەشقاشاندا مەملەكەتتىك دارەجەدىگى لاۋازىمدى قىزمەتكە تاعايىنداۋعا بولمايدى. سوندا عانا بۇل ۇلتقا جاناشىرلىقتىن ۇلكەن ءبىر بەلگىسى بولار ەدى.
«ورىس ءتىلىنىڭ «ۇلىلىعىن» ۇمىتپاعانىمىز دۇرىس»
ال «رەسەي-بالقان ديالوگى» حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، رەسەي فەدەراتسياسى ۆورونەج وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى جانىنداعى ۇلتتىق پالاتانىڭ مۇشەسى ەۆگەني وسەنكوۆتىڭ پىكىرىنشە، ورىس ءتىلىن دە شەتكە ىسىرماي، دامىتۋدى ۇمىتپاعان دۇرىس.
“مەنىڭشە، قازاقستانداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قازاق ءتىلىن مىندەتتى تۇردە ءبىلۋى تۋرالى زاڭنىڭ ەش كەمشىلىگى جوق. ونىڭ ۇستىنە، اسىرەسە مەملەكەت وكىلدەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى كەرەك. دەگەنمەن، بۇل زاڭنىڭ قالاي ورىندالاتىنىن باقىلاۋ ماڭىزدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلىككە كىمدەر «تاعايىندالۋى» مۇمكىن جانە مۇنداي زاڭدى قولدانۋ بولاشاقتا قانداي ناتيجەگە اكەلۋى مۇمكىن؟
بىراق جاعىمدى مىسال جوق. ويتكەنى، ۋكراينا اۋماعىنان ءبىز ورىس ءتىلىن ۋكراين تىلىنە اۋىستىرۋدىڭ قورقىنىشتى ديناميكاسىن كوردىك. مۇنداي، ارينە، بولماۋى كەرەك. سونداي-اق، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدا ورىس تىلىنە (قازاق مەكتەپتەرىندەگى ساباقتار قىسقارتىلىپ جاتىر) نازار اۋدارىپ، ونىڭ «ۇلىلىعىن» ۇمىتپاعانىمىز دۇرىس دەپ ويلايمىن.
سونداي-اق رەسەيدە قازاق ءتىلىن «لاتىنداندىرۋ» فاكتىسى الاڭداتادى. بۇل ازيا مەملەكەتىن سىرتقى الەممەن بايلانىستىرۋعا قولايلى، بىراق كيريلليتسانىڭ ەملەسىن قالدىرۋ كەرەك. ويتكەنى، وقۋدىڭ جەڭىلدىگى تۇرعىسىنان دۇنيە جۇزىندەگى ورىس تىلدىلەردىڭ قازاق مادەنيەتى مەن تاريحىنا جاقىنداۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى”، دەدى ول.
ايتا كەتەيىك، تۇجىرىمدامادا لاتىن گرافيكالى ءالىپبيدى پايدالاناتىن جازباشا كوممۋنيكاتسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ ۇلەسىن 2022 جىلعى – 10%-دان 2025 جىلى – 50%-عا دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانعان. دەگەنمەن ۇكىمەتتىڭ بۇل جوسپارى ارتتا قالدى. قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن گرافيكالى ءالىپبيى نەگىزىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ۇلتتىق ستاندارتى مەن ۇلگىلىك باعدارلاماسىن ازىرلەۋ 2026 جىلدىڭ سوڭىنا ىسىرىلدى.
دانا نۇرمۇحانبەت
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
