Ár adam ómirinde túrli sátsizdikterge kezdeseteni qalypty jaǵdaı. Alaıda sátsizdikti jaý emes, ustaz dep qabyldaǵan jón. Ár sátsizdik - sáttiliktiń bastaýy. Ár sátsizdik - tabysqa bastar jol. Búginde jýrnalıstıka salasynda aıanbaı ter tógip, qazaq baspasóziniń ilgerileýine ólsheýsiz úles qosyp júrgen Tólen Tileýbaıdyń esimi kózi qaraqty oqyrmandarǵa etene tanys. Ol – zaman talabyna saı jýrnalıst, «Astana aqshamy» respýblıkalyq qoǵamdyq-saıası gazetiniń shef-redaktory, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń jáne Bas redaktorlar klýby qoǵamdyq birlestiginiń múshesi.
Álbette, Tólen Tileýbaıǵa ataq ta, abyroı da, halyqtyń ystyq yqylasy men shyn peıili de ońaı kelgen joq. Ataǵy shyqqanǵa deıin Tólen Tileýbaı aýdany 8-10 sharshy metrden aspaıtyn bir bólme jataqhana jaldap turdy. Uzaq jyldar baspanasyz júrdi. Elordaǵa alǵash qonys aýdarǵan jyldary káris qojaıynnyń as bólmesin 3 myń teńgege jaldap turǵan kezderi de bolǵan. Daǵdarystan kóz ashpaı, tańerteń kitaphananyń aýlasyn sypyryp, kúndiz gazetke maqala jazyp, kesh batysymen dombyrasyn asynyp, toı-tomalaqta ánshi, asaba bolyp ta eńbektendi. Sol jyldardaǵy baspananyń joqtyǵy, jalaqynyń azdyǵy, týǵan-týys, jaqyn-jýyqtan alys jerde ómir súrýdiń qıyndyǵy janyn jabyrqatsa da, ol eshqashan moıyǵan emes...
Adyrna.kz ulttyq portaly nazarlaryńyzǵa Tólen Tileýbaıdyń sátsizdikten keıingi túıgen #5 ómirlik sabaǵyn usynady.
1. TALAPTYŃ MINIP TULPARYN...(ABAI)
Bala kúnimde matematıkany jaqsy kórdim. Ákem esepshi bolǵandyqtan túni boıy sovhozdyń esebin jasap, shot qaǵyp otyrýshy edi. Mórdeı jazýyna, esep-qısapqa júıriktigine qatty qyzyǵatynmyn. Sóıtip, matematıkaǵa den qoıdym. Jazda aldaǵy synyptyń esepterin shyǵaryp, bir dápterge kóshirip qoıamyn. Bastaýysh synypta joǵary synyptardyń esebin op-ońaı shyǵaryp júrdim. Ashyq sabaqta tek bestik alamyn. Nege ekenin bilmeımin, orta synyptarda osy pánnen dáris bergen muǵalimderim baǵaǵa «sarańdyq» tanytty. 5-ti, 4-ti 3-ke baǵalap, kúndeligime battıtyp jazyp beretin. Joǵary synyptarǵa kóshkende basqa pánderden 5-ke shyǵyp, matematıkadan 4-ke ázer iligip júrdim. Bul da sátsizdik shyǵar! Biraq oǵan unjyrǵamdy túsirmedim. Tek matematıkaǵa degen qyzyǵýshylyǵym azaıyp, ádebıetke bet burdym. Shyǵarma jazýǵa degen qulshynysym arta tústi. Ádebıetti kóbirek oqýǵa talap qyldym. Osy talabym 6-7 synypta oqyp júrgende-aq jýrnalıst bolsam degen armanyma qanat bitirdi. Sol armanym ómirlik jaryq juldyzyma aınaldy. Demek, sátsizdiktiń paıdasy bar eken!
2. ÓMIR DEGENIMIZ – KÚRES
Ómirde adamnyń taǵdyryn tárbıe sheshedi degenmen kelisemin. Bala kúnińde kútýshi baǵbanyń – áke-anań, ustazyń qalaı tárbıelese, sol tárbıe taǵdyryńa «ámirshi» bolady. Ákem men anam bizge: «Eshkimniń ala jibin attama! Kúshińe senbe, adal isińe sen!» degendi isimen, ónegesimen kórsetti. Sodan shyǵar, ómirdegi qıyndyqtarmen áli kúnge kúresip kelemin. Ómirde qýanysh pen qaıǵy, tabys pen sátsizdik aralasyp júredi. Allaǵa shúkir, stýdenttik shaǵymnan kórgen qýanyshym kóp. 1999 jyly ýnıversıtetti úzdik dıplommen bitirdim. Elde úlken daǵdarys ornaǵan edi. Jumyssyzdyq jaılady. 1 kýrstan bastap shyǵarmashylyq ortada tanylyp júrsem de, eki qolǵa bir jumys tappadym. Qaıda barsam, aldymnan sátsizdik shyǵatyn! Bir dosymmen bazarǵa shyǵyp, saýda jasap ta kórdik. Qolymnan kelmedi. Sóıtip júrgende rýhanı ustazym, Alashqa esimi máshhúr ánshi-ónertanýshy Erlan Tóleýtaıdyń kómegimen Qaraǵandydaǵy jasóspirimder kitaphanasyna aýla sypyrýshy bolyp ornalastym. J. Bekturov atyndaǵy osy kitaphana sol zamanda qazaqtyń ór rýhty jastarynyń bas qosatyn negizgi alańy edi. Alatańnan turyp, atshaptyrym ǵımarattyń aýlasyn tazalaımyn. Terge malshynyp, eki qolym qarysyp qalǵanyna da qaramaımyn. Kúndiz kitaphanada kitapqa bas qoıamyn. Jumys kıimmen júrgenimdi kórgen tanystarym tosyrqaı qaraıtyn. Biraq... adal eńbekten arlanǵan joqpyn. Aı saıyn alatyn 5-6 myń teńge jalaqyma aýyldaǵy anama, baýyrlaryma bir-bir syılyq, aǵalaryma kitap satyp alyp, aparyp beretinmin. Ómir eńbeksiz eshteńe bermeıtinin túısindim.
Erinbeı eńbek etseń, shydap eger,
Tiken de gúlge aınalyp shyǵa keler! – dep jazypty Saǵdı. Sol jyldardaǵy baspananyń joqtyǵy, jalaqynyń azdyǵy, týǵan-týys, jaqyn-jýyqtan alys jerde ómir súrýdiń qıyndyǵy janymdy jabyrqatsa da, keıin shegingen emespin! Taǵdyrdy tárbıe sheshedi degenim osy. Ákemniń jastaıyńnan ynta-yqylaspen, erik-jigermen etken eńbegiń barlyq qıyndyqtardy jeńedi degenine kóz jetkizdim. Adal eńbek etpegenge baqyt joqtyǵyn osylaı túısindim. Qazirge deıin rahatty jumystan taýyp júrmin. Meni osyndaı adam etip tárbıelegen ákeme, anama, aǵalaryma, ustazdaryma ómir boıy qaryzdarmyn!
3. EShTEŃE DE ERIK-JIGERSIZ ISTELMEIDI
Stýdenttik shaǵymda, alǵash eńbekke aralasqan kezimde qıynshylyqty, sátsizdikti (bálkim, bul sátsizdik emes shyǵar) kóp kórdim. E. Bóketov atyndaǵy QarMÝ-dyń jýrnalıstıka bóliminde oqyǵan jyldary Táttimbet atyndaǵy mýzyka kolledjiniń jataqhanasynda turdym. Oqý ordasyn kóp jyl basqarǵan, qazaqtyń aıaýly da biregeı ánshisi, marqum Meıirhan Adambekov pen Arqanyń daraboz ánshisi Jaqsykeldi Kemalov aǵalarymnyń qoldaýymen alǵan jataqhananyń bir bólmesi (aýdany 12 sh.m.) maǵan erekshe ystyq, aıaýly bolǵanyn umytpaımyn. Alǵash eńbek jolymdy bastaǵan «Sana» táýelsiz gazetinde jumys istegen kezderimde «Kooperdiń» (Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıeti) jataqhanasynyń (aýdany 8 sh.m.) bir bólmesinde turdym. Qaraǵandyda 7-8 jyl, Astanada 9 jyl úısiz júrdim. Janbaǵýǵa ǵana jetetin jalaqyny qanaǵat tuttym. Bas qalaǵa alǵash qonys aýdarǵan jyldary káris qojaıynnyń as bólmesin 3 myń teńgege jaldap turǵanym bar. Kelgen qonaǵyma kereýetimdi berip, ózim jerge kórpe, kıim tósep jatýshy edim. Jýrnalısterdiń kóbi jastyq shaǵynda asabalyqty kásip qylady. Jan dostarym myqty ánshi, asaba bolyp, toı basqarýdy úırendim. Kúndiz gazetke maqala jazyp, kesh batysymen dombyramdy asynyp, toı-tomalaqqa júgiretinmin. Jasyratyny joq, kúni boıy ashqursaq júrip, toıdyń dastarhanynan «qaryn toıǵyzyp» máz-máıram bolatyn kezderimdi de keıde esime alamyn. Eń bastysy, ómirdegi qıynshylyqtarǵa, sátsizdikterge eshqashan moıyǵan emespin. Kerisinshe, olar meni jigerlendirip, alǵa jeteledi. Erik-jigerim keıin iske aınaldy. Adal eńbekpen, tartyspen kelgen jaqsylyqtyń quny qymbat ekenine kóz jetkizdim.
4. SÚIISPENShILIK BAR JERDE, BERIK OTBASY QURYLADY
Orystarda «Lıýbov prıhodıt ı ýhodıt, a kýshat hochetsıa vsegda» degen qaljyń sóz bar. Otbasyn qurǵan eki jastyń áý basta mahabbat sezimi ǵalamat bolady. Alaıda, ómirde bári kınodaǵydaı ıa bolmasa ádebı shyǵarmadaǵydaı emes. Kóp uzamaı-aq ydys-aıaq syldyrap, urys-keris bastalyp jatady. Keıbir shańyraq tez shaıqalyp, ortadaǵy balalar qasiret shegedi. Buǵan biz áleýmettik jaǵdaıdy birinshi sebep retinde kórsetemiz. Menińshe, erli-zaıyptylar úı bolyp, otaý tikkenshe bir-biriniń minez-qulqyn, ádet-ádebin tolyq bilip alýy tıis. Bul keıinirek ózara súıispenshilikke aparatyn jol. Berik otbasyn qurýǵa rýhanı qushtarlyq pen eki jastyń kózqarasynyń uqsastyǵy kóp yqpal etedi. Anton Chehovtyń mynadaı naqyl sózi bar: «...súıispenshilikpen úılený ǵana qyzyqty, al qyzǵa ádemi bolǵany úshin ǵana úılený bazardan kereksiz buıymdy jaqsy bolǵany úshin ǵana satyp alǵanmen birdeı». Nekelesken jandar ár balasynyń ómiri men keleshegi úshin jaýapty ekenin eshqashan esten shyǵarmaýy qajet. 16 jyldyq jubaılyq ómirde qosaǵym meni únemi qoldap keledi. Qart anamdy jas balasha shomyldyryp, aq batasyn aldy. Eń bastysy, barlyq qıynshylyqtardy, sátsizdikterdi menimen birge kórip, birge jeńip kelemiz.
5. ADAL ARYŃ – AQ MAMYQ JASTYǴYŃ
Ómir boıy baqytty bolǵyń kelse – adal bol! Meniń ómirlik ustanymym, kredom osy! Men táýelsiz jýrnalıspin. 20 jyldan asatyn kásibı tájirıbemde únemi táýelsiz basylymdarda qyzmet ettim. Jýrnalıst retinde qalyptasýym stýdenttik shaǵymnan bastaldy. 1-2 kýrsta oqyp júrgenimde maqala, suhbattarym, pýblııstıkalyq shyǵarmalarym «Qaraǵandy ýnıversıteti», «Azııa-Tranzıt», «Shıpager», «Ortalyq Qazaqstan», «Vzglıad» gazetterinde jarııalandy. Kásibı eńbek jolym 1999-2001 jyldary Qaraǵandyda shyqqan «Sana» atty táýelsiz aptalyqtan bastaý aldy. Elimizge tanymal erkin oıly, ótkir jazatyn jýrnalısterdiń biri Jumabıke Júnisova bas redaktorym boldy. Ár jyldary «Aqjol Qazaqstan», «Altyn orda», «Jas qazaq úni», «Jas qazaq» sııaqty respýblıkalyq táýelsiz basylymdarda qyzmet ettim. Táýelsiz jýrnalıst qarasha halyqtyń joǵyn joqtap, muńyn muńdaıdy. Ne jazsam da, oıly oqyrmanǵa aqıqatty bilý, azat oıdy jetkizý quqyǵyn qaster tuttym. Týǵan ultyna adal qyzmet etý degendi – tańdaǵan mamandyǵyma, ómirlik ustanymyma adal bolý dep túsinemin. Menińshe, kásibińe adaldyq – ultyńa degen adaldyq. Árbir jazǵan shyǵarmamda ulttyq minezim, namysym ap-anyq kórinip turǵanyn qalaımyn. Qolyma qarý-qalamymdy ustap ulttyq murattarǵa, eldik múddelerge qal-qaderimshe úles qosyp kelemin. Biraq... osyndaı qasıetterim keıde sátsizdikterge alyp keledi. Birneshe ret respýblıkalyq basylymdarǵa bas redaktorlyqqa usynyldym. Ótpedim. Bul da sátsizdik shyǵar! Buǵan bireýdi kinálaýdan aýlaqpyn! Jasyratyny joq, qazir basshylyq qyzmetke taǵaıyndaǵan kezde kásibı sheberligińe, ozyq tájirıbeńe, qabilet-deńgeıińe qarap emes, tamyr-tanystyqpen, rýshyldyq-jershildikpen, joǵary jaqtyń usynýymen qoıady. Mundaı ádiletsizdikke janym qas! Biraq «bastyq bolmadym», «basshylyq qyzmette jolym ashylmady» dep esh ýaqytta eńsemdi túsirgen emespin. Shyndyqty, ádildikti, adaldyqty qalaıtyn adamnyń joly árqashan ashyq bolatynyn bilemin. Ómirdiń ár sátinde usaq-túıektiń ózinde shynshyl bolýdy qalaıtyn adammyn! Óz basym ekijúzdilikti, jaramsaqtyqty, kólgirsýdi óte jek kóremin! Ómirdegi arman-murattaryma aıarlyqpen jetkim kelmeıdi!
ÓMIRDEN TÚIGENDERIM:
Ómirde qınalǵan, taryqqan kezderińdi esińe ala berme, sol kúnderiń saǵan ne úıretkenin eshqashan umytpa.
***
Ózińniń jaryq juldyzyń – Armanyńdy bala kúnińde kezdestiresiń, biraq oǵan jetkizetin jol alys hám aýyr bolsa da, artqa sheginbe.
***
Adal eńbektiń artynda baqyt turady. Sol baqyttan aırylyp qalmaýyń úshin, ómir boıy tynymsyz eńbek et.
***
Ómirde kesh bolsa da bilýge tıisti nárseniń bárin úıren.
***
Ózińniń Qudaı bergen talantyńdy, qabiletińdi únemi qamshylap otyr.
***
Parsy jazýshysy Kabýstyń myna naqyl sózin júregińe jazyp qoı: «Azap shekkiń kelmes, kúnshil bolma».
Joba avtory: Zarına ÁShIRBEK,
«Adyrna» ulttyq portaly
