Men Adınamen qaladaǵy jekelik emhanada tanystym. Alǵash barǵanda syrqatym salmaqtylaý edi. Ashanada qatarlasa tizilip tamaqtanyp otyrǵan er-áıeli aralas naýqastardyń eshbirine mán bergemin joq. Aldymdaǵy tamaǵymdy jartylaı jep, tór jaqqa bir kóz salǵanymda, maǵan aıaı qarap otyrǵan móp-móldir qońyr janar ǵana esimde qalypty.
Bir aptaǵa jýyq sozylǵan emnen keıin esimdi tez jınadym. Aıaǵymnan turǵan soń emhananyń sport zalynan shyqpaıtyn boldym, qashan da qolym bosaı qalsa qara terge túsip, jattyǵý jasaımyn. Boks qolǵabyn kıip, aýyr aspa dorbany soqqylaımyn. Zildeı temirlerdi kóterip, shaǵyn alańdy aınala júgiremin. Solyǵymdy basqan soń, salqyn basseınge bir súńgip shyǵyp, jeńil kıinip alyp palatama kóterilemin.
Alǵashqy apta osylaı óte shyqty.
Ózge emhanalar sııaqty emes, munda tártip basqa. Ýkol-dári berilip, em aıaqtaǵan soń túrli psıhologııalyq-terapııalyq sabaqtar ótedi. Ár naýqastyń jaǵdaıyna qaraı, túrli mindetter beriledi. Kúnine jarty saǵat eki qabattyq emhananyń tazalyq jumystaryna da qatysýyń kerek. Aptasyna eki ret qaraǵyń kelmese de adamdy mezi qylatyn psıhologııalyq fılmder kórsetedi. Aıaqtalǵansha sońyna deıin otyrýyń mindet. Sondaı ózgeshelikterine qaramaı munda qaltaly adamdar kóp emdeledi eken.
Men bolsam, basqamen jumysym joq, dárigerden ózgelerdiń kisimsip buıyrǵanyn, qoqılanǵanyn elegen de emespin. Kesek, tákappar júrisime qarap syrtymnan tisin qaıraǵanymen, eshkim de týra kelip aıtqanyn oryndata almaıdy. Ásirese, qazaǵy bolsyn, basqasy bolsyn, ózge tilde sóılegenderdi kórsem kirpideı jıyrylamyn.
Sóıtip júrgende, emhana ashanasynda maǵan aıaı qaraǵan móp-móldir janardyń, aıaýly jannyń esimi Adına ekenin bildim. Sheshesi ýkraın. Erte qaıtys bolǵan ákesiniń kim ekenin ózi bilmeıdi nemese aıtqysy kelmeıdi. Sol úshin ony barlyǵy «Ýkraınka» atap ketken.
Onymen alǵash tildesýim bir jaısyz sátke týra keldi.
Emdelýshilerdiń ishinde ulty qazaq bolsa da arǵy tarıhy jumbaq, kúıekteı saqaly bar, taqyrbas bireý boldy. Iri deneli, bir ózi úsh adamnyń tamaǵyn jeıdi. Ásirese, túski as kezinde ashanada kim kóringenniń dámdi asyna ortaqtasyp júretin. Kishilik minez kórsetip, surap alý, ádep-ıba saqtaý degen atymen joq, basa-kóktep keledi de, asap jep kete beredi. Alǵash kezdeskennen-aq ekeýimizdiń juldymyz múlde qarsy ekenin baıqadym. Ol da sezdi.
Túski astan keıin kóbisi uıqyǵa ketetin. Men kúndegi ádetimshe sport zalda qaraterge túsip, jattyǵý jasap júrip, abaısyzda álgi saqaldynyń «quıryǵyn basyp» aldym. Aýyr aspa dorbany shyr aınala, ońdy-soldy soqqylap júrgenmin. Art jaǵymnan ótip bara jatqan oǵan shyntaǵym tıip ketip, ájeptáýir sózge kelip qaldyq.
Sol ashýmen joǵary kóterilip kele jatqanymda qarsy aldymnan Adına kezdesip qaldy. Qolynda áldeneler jazylǵan bir paraq qaǵaz.
– Sizdi izdep tappaı júr edim, – dedi orysshalap.
– Maǵan eshteńeniń keregi joq! – dep qolymdy bir siltep óte berdim.
Palatama kelip, jýynyp alyp, sál demaldym da astyńǵy qabatqa tússem, qaz-qatar kitaptar tizilgen sóreniń qasyndaǵy oryndyqta Adına otyr eken. Qolynda anglııalyq áıel jazýshy Sharlotta Bronteniń «Djen Eır» romany. Maǵan renishti júzben jaratpaı bir qarady da kitabyn oqı berdi.
Kúndelikti tártip boıynsha emnen keıin psıhologııalyq-emdik sabaqtar bastaldy. Odan keıin túrli mádenı otyrystarǵa jalǵasady. Burynǵy ádetim boıynsha, kóńilim qalasa baramyn, qalamasa óz aldyma júremin. Kóbinese palatada jatyp alyp, Muhtar Maǵaýınnyń, Redıard Kıplıngtiń kitaptaryn paraqtaımyn. Emhanadaǵy tártipke jaýaptylar túrli amal qoldansa da meni degenine kóndire almaı-aq qoıdy. Keýdemdi ór, basymdy shalqaq ustap tákappar qalpymda júre berdim.
Bir kúni keshqurym ózimmen ózim, japadan-jalǵyz aýyr oı ústinde otyr edim, jas jigit kelip, emhana ákimshiligi shaqyratynyn aıtty. «Taǵyne aıtar eken» degen oımen astyǵa tússem, ońasha bólmede emhananyń tártiptik jaýaptysy men Adına ekeýi otyr eken. Adymdaı basyp, alshańdaǵan júrisimnen yqqan adına janary jáýdireı yǵysyp, qasynan oryn berdi.
– Otyryńyz, – dedi ákimshilik basshysy, – bul Adına degen ýkraın qyz. Jasy on toǵyzda. Bizde emdelgeli uzaq boldy. Bul qyzdyń qazaq tilin úırengisi keledi. Yńǵaıly adamnyń reti kelmeı júr edi, siz kelip sáti túskendeı. Endi ekeýińizdi ár sabaqta qatar otyrǵyzamyz. Siz oǵan qazaq tilin úıretińiz, ózi de qur jaıaý emes. Ol sizge orys tilin úıretedi. Bir-birińizdi tolyqtap, kómektesip júrińizder. Munda er adamdar kóp, erikken jigitter oǵan soqtyǵyp jatsa, qorǵan bola júrińiz. Ol da siz sııaqty kitapqumar. Til tabysyp ketedi dep úmittenemin...
Adına maǵan unatpaı, qyryn kózben qarady. Moıyldaı kózderinde maǵan degen ókpeniń izi anyq kórinedi. Onyń men jaıynda «alkeýde, ózine unamaǵan pende balasyn kózine de ilmeıtin, ózine ǵana senetin tákappar bireý» dep qaraıtynyn anyq bilemin.
Oryndyǵymyz jaqyn bolǵanymen, alǵashqy sabaqtarda bir-birimizden alys otyryp, sýyq sóılesip júrdik. Sport zaldan qarater bolyp kelgen saıyn onyń kitap sóresi mańynda jalǵyz otyrǵanyn kóremin. Ózim gúl ósirýge qumar edim. Búkil eki qabatqa, kitaphana men terezeler aldyna egilgen elý shaqty gúlderdiń birazdan beri qaraýsyz qalǵanyn kórip, shaǵyn temir shelekke sý toltyryp alyp, jaǵalaı sýaryp júrgemin. Ústińgi qabattaǵy baspaldaq shetindegi jumsaq oryndyqta kitap oqyp otyrǵan Adına qasyma keldi. Menen mundaı náziktik kútpese kerek.
– O-o-o. Siz de gúl ósirýdi jaqsy kóresiz be? Qandaı keremet! Gúlderdi jany súıetin er adamdy tuńǵysh kórýim, – dedi júzi bal-bul janyp.
– Iá, gúlderdi jaqsy kóremin. Sen de ádemi bir shoq gúlsiń, – dedim ázildegen bolyp. Ázilim onsha keremet bolmaǵanyn ózim de sezip turmyn. Biraq, oǵan jaqqan sııaqty.
Sol kezde baıqadym, jyly sóz estise júzi ózgeshe nurlanyp, qulpyryp ketedi eken. Qaz-qatar tizilgen gúlderdiń atyn suraı bastady. Gollandtyq úlgimen býdandastyrylǵan jylanqııaq gúliniń túsin unatpady. Taýdyń shubar jylanyna uqsap qalatyn osynaý tuqym maǵan da unamaıtyn.
Qarǵaldaq pen emengúldiń túbin bosatyp, sý quıdym. Oǵan qatar turǵan, atyn ózim de bilmeıtin, boıshań, ádemi japyraqty gúldi kishkentaı alaqandarymen sıpalaı ustap:
– Myna gúl maǵan sondaı unady. Aty qalaı?
– Men de naqty ataýyn bilmeımin. Bul gúldiń aty qazirden bastap Adına bolsyn. Saǵan arnadym. Kúnde baptap, birge sýaryp turaıyq, – dep edim, jas balasha qýanyp, oń ıyǵymnan qushaqtaı aldy da, ile-shala uıalyp qaldy.
Sol sátten bastap ekeýimiz tatýlasyp kettik. Tamaqqa, seıilge birge shyǵyp júrdik. Degenmen, meniń uıyǵan otbasym, balalarym bar. Ol basy bolǵanymen menen jıyrma jas kishi. Boıyma jastaıymnan sińgen tárbıeden, adamdyq hám neke turǵysynan alǵanda, maǵan shekara attaýǵa bolmaıdy.
Bir qalyppen syrǵyǵan kúnder ótip jatty. Buryn da azdap sóıleıtin ol menen góri ol qazaq tilin tez úırene bastady. Árneni suraýdan bir jalyqpaıdy. Bos ýaqytynyń bárin kitap oqyp, sýret salýmen, qońyr tysty qalyń dápterine áldenelerdi jazýmen ótkizedi.
Tústen keıingi demalys ýaqytynda astyńǵy qabatqa tússem, shaǵyn kitap sóresiniń janyndaǵy ústel basynda otyr eken. Aldy qobyraǵan qalyń qaǵaz. Qasyna baryp otyrdym. Qalyń qaǵazdar arasynda Marııa Barykovanyń «Taına semeınogo arhıva» (Otbasynyń qupııa arhıvi) degen kitabynan úzindiler jazyp otyr. Dúnıejúzilik ekinshi soǵys, Gıtlerdiń qýatty armııasy, alasapyran dúnıe, qan men órttiń ortasynda kóktep shyqqan uly mahabbat jaıly biraz áńgimeler aıtyp berdi.
Kúndelik dápterine qarasam, jazýlary tizilgen jahut marjandaı kórkem eken. Ár bir árpi meni ózine tartyp barady. Qobyraǵan shashtaryn jınap, maǵan meıirlene qarap qoıady. Munda emdelýshiler kóp bolǵanymen, kitaphanaǵa keletinder sırek.
– Siz de men sııaqty kitapty kóp oqıdy ekensiz, – dedi Adına, qalam ustaǵan oń qolymen jaǵyn taıanyp. – Kitapty kóp oqıtyndardan jaman adam shyqpaıdy. Osy keıbir adamdar múlde oqymaı, kitap betin ashpaı, qalaı ómir súretinine tań qalamyn.
– Iá. Maǵan kitapqumarlyq bastaýysh mektepte oqyp júrgennen bastap jabysqan. Sheshem anda-munda jumsaı bergen soń, tósek astyna tyǵylyp oqıtynmyn. Ol jer bilinip qalǵan soń úıdiń tóbesine shyǵyp alyp, jınaýly turǵan kıizderdiń arasyna oranyp alyp oqıtyndy taptym. Ol jer jyly, qaýipsiz ári oǵan sheshem shyǵa almaıdy.
Adına syqylyqtap kúlip jiberdi.
– Kishkentaı kezińizden aqyldy bolypsyz ǵoı. «Shatyrǵa sheshem shyǵa almaıdy» deısiz be?
Balasha máz bolyp taǵy kúldi. Kópten beri onyń jadyrap kúlgenin birinshi ret kórýim. Jańbyrdan soń jaıqalǵan alqaptaǵy gúldeı, qap-qarańǵy túnde qyr basynan jarq etip shyǵa kelgen aıdaı ǵajap sulýlyqqa bólengen. Osynaý qaıtalanbas ǵalamat sáttiń sáýlesine shomylyp otyra bergiń keledi.
– Siz kitapty, gúlderdi, sportty sondaı súıesiz. Biraq, janyńyz jalǵyzdyqqa úıir ekenin baıqap júrmin. Men de bala kúnimnen beri ońashalyqty, óz-ózimmen jalǵyz júrýdy unatamyn. Shirkin, sizben bir ýaqytta týyp, birge óskenimde ǵoı. Ór minezińizge qarap, bala kúnińizde qandaı sotqar bolǵanyńyzdy elestetip otyrmyn...
Aldyndaǵy dápterleriniń biri ózi salǵan, tolǵan sýretter eken. Qaryndashpen tabıǵatty, dalany, aǵashtar men qustardy, shyǵyp kele jatqan kún men batyp bara jatqan aıdy dál beınelegen. Alyp darııany jaǵalaı ósken orman, orman arasyndaǵy qystaq, qystaq shetindegi ońasha úıler, jol jıegindegi eski qudyq beınelengen sýretti Ýkraınaǵa barǵanda salypty. «Ata-babamyz mekendegen, balyq aýlap, egin egip, shóp shaýyp tirlik etken Dnepr boıy» dep tanystyrdy. Adınanyń salǵan qarapaıym ǵana sýretterin ýkraın dalasyna ańsarym aýyp ketti.
– Sen jaqsylap emdelip, saýyǵyp al. Sosyn meni Ýkraınaǵa, ata-babańnyń aýylyna, Dnepr boıyna ertip bar. Shtandartn feldmarshal Valter Modeldiń asa joıqyn tankili armııasyna kúsh bermegen namysty da qarapaıym halyqty kórgim keledi. Bizdiń Qasym Qaısenov degen ataqty batyrymyz qupııa tapsyrma alyp, nemister basyp qalǵan ýkraın ólkesine dıversant bolyp barǵanda, iri áskerı tapsyrmalardy sátti oryndaǵan. Seniń qandastaryńmen birge qanshama ret partızandyq urystar júrgizgen.
– Iá, bilemin! – Adına sózimdi bólip jiberdi. Meniń myńdaǵan qandastarymnyń aman qalýyna sep bolǵan Qaısenovti qaı ýkraın qurmettemeıdi deısiz? Batyr atanyń orys tilindegi «Ilko Vıtrıak», «Na Dnepre» kitaptaryn oqyǵamyn. Ǵajap batyr adam... Saýyǵyp shyqsam anam ekeýimiz sizdi ertip baramyz. Ýkraındar da qazaqtar sııaqty, baýyrmal, jomart, er kóńildi keledi.
Adına ekeýimiz tátti áńgimeniń qyzyǵynda otyryp, keshki tamaq ýaqyty ótip ketkenin sezbeı de qalyppyz. Qatarlasyp, ıyqtasa otyryp tamaqtandyq ta óz palatamyzǵa kettik.
Ótkende sport zalda menimen sózge kelip qalatyn álgi saqaldy Adınaǵa jıi soqtyǵyp júretin. Áıel zatynyń aldynda ádep saqtaý degendi bilmeıdi, tym dóreki. Adınanyń qasynan ótip bara jatyp, qýatty qoldarymen onyń názik qabyrǵalaryn mytyp qalady nemese jambasynan qaǵyp ótip, tym ersi qylyqtar jasaıdy. Qaljyńynyń túri sol. Adına bolsa moıyldaı kózderi botalap, bildirmeı jylap qalady. Jurt kózinshe oǵan qarsy kelýge yńǵaısyzdanǵanymmen, tisimdi qaırap júrdim.
Ol saqaldymen ashyq kúsh synasýdyń sáti aqyry tústi. Sportqa janym qumar ekeni barshaǵa aıan edi. Bos ýaqytym bola qalsa jattyǵý zalynan shyqpaıtynymdy biletin emhana basshylyǵy meni júre alarlyq hali bar barsha naýqastardyń tańǵy jattyqtyrýshysy etip belgiledi. Bir saǵatqa jýyq jattyǵýda bar ónerimdi ortaǵa salamyn. Er adamdar úshin jekpe-jek óneriniń barlyq aýyr túrlerin kórsetip, qalanyń shı borbaı balalaryn qaraterge túsiremin. Áıelder tarapyna jeńil gımnastıkalyq qımyldar jasatyp, kóbine erkin qoıamyn.
Sırııa qumynda uzaq júrip, áskerı daıyndyqta ábden pisken álgi saqaldy mundaıda maǵan birden-bir qarsylas edi. Bir kúni ertesi tańǵy jattyǵýda qaradaı pále izdep júretin ol ádeıi baryp, Adınaǵa taǵy soqtyqty. Bileginen qatty qysyp jiberse kerek, Adınanyń ay daýysy bárimizdiń nazarymyzdy bóldi. Ashýymdy tejeı almaı ony shetke, boks alańyna shaqyrdym. Onyń da izdegeni sol edi. Sekirip shyǵyp, arqannan attady da, buryshta ilýli turǵan qolǵaptardyń bir jubyn maǵan qaraı laqtyryp jiberip, ózi ekinshisin kıe bastady.
Shý-shurqanǵa qulqy joq bir top naýqas jaı-jaıyna tarady da, bir toby bizdi qorshaı shýyldasyp ketti. Ortada qazylyq eter adam bolmaǵandyqtan «Bokstaǵy jekpe-jek erejesin saqtaımyz» dep ózara kelisip, aıqasty bastap kettik. Qos janary jasqa tolǵan náp-názik Adına bir shette bizge údireıe qarap tur. Qońyrqaı shashy eki ıyǵyn jaýyp ketken. Jeńil keýdeshesin jelbegeı jamyla salypty. Aldyndaǵy arystandaı eki erkektiń aıqasy – óziniń ar-namysy men náziktigi úshin bastalaǵanyn sezip-aq tur.
Denesinde artyq eti joq, tula boıyn kúsh kernegen saqaldy a degende-aq soqqynyń astyna aldy. Mundaı adýyn da shalt qımyldy kútpegen men es-aqylym shyǵa qorǵanýǵa kóshtim. Alańdy úsh aınala urǵylasqan ekeýimizdiń bir-birimizdi aıaıtyn túrimiz joq. Degenmen, naqty ýaqyt shegi joq jekpe-jegimiz tym uzaqqa sozylmady. Erkinsip ketken qarsylasym aldyma enteleı jetip kelgende oń qaptaldan soǵatyn jalǵan beıne kórsetip, bar nazary soǵan aýǵanda oń qolymmen sol jaq baýyrdy qosa qulaq túbinen, qatar eki aýyr soqqy jasadym. Álginde ǵana ash qasqyrdaı alasuryp, es-aqylymdy alǵan qarsylasym týra aldyma búk túsip otyrdy da qaldy. Sol otyrǵan jerinen arashaǵa túsken birneshe jigit ony qaýmalap alyp ketti.
Qolǵabymdy sheship, arqannan asyp sekirip tússem, shetkeri bir buryshta ebil-debili shyǵyp Adına jylap otyr eken. Qasyna kelgenimdi sezip odan beter eńiredi. Eshteńe aıta almadym. Shylqa ter bolǵan sport jeıdemniń etegimen kóz jasyn súrte berdim. Únsizdik bılegen sol sáttegi álem Qarataýdan da aýyr edi.
Sodan qaıtyp Adınany biraz kún boıy kórmedim. Et qyzýymen sezbegen ekenmin, bet-júzime soqqydan biraz tańba túsipti. Eki kún boıy men de qorǵalaqtap, el kózinen alys júrýge tyrystym.
Tamlyjyǵan kóktem kúnderi birtindep ótip, mamyr aıynyń sońǵy kúni de jetti. Kezekti emimdi alyp, palatamda jatsam, Adına izdep kelipti. Sol baıaǵy muńdy, oıly qońyr janarymen bas-aıaǵyma aıalap qarap shyqty da, qasyma kelip otyrdy. Amandyq surastyq.
– Júrińiz, gúlderimizdi sýaraıyq, – dedi, – birneshe kún qatty aýyryp qaldym da, eshqaıda shyqpadym. Siz de kórinbeı kettińiz. Ózim izdep keldim...
Ashanadan kishkentaı temir shelekke sý toltyryp alyp, jaǵalaı tizilgen gúlderdi sýara bastadyq. Men «Adına» dep at qoıǵan jalpaq úsh japyraqty gúl nedáýir ósip, óńi ashylyp, jaıqala bastapty.
Ony kórgen Adına qatty qýandy.
Ekeýimiz emhana ashanasynan birge tamaqtandyq ta, ony keshki seıilge ertip shyqtym. Qala keshi munartyp, batys kókjıekke qoıýlana shókken bult mazasyzdyqqa, belgisiz saǵynyshqa jeteleıdi. Jańbyr aldyndaǵy tymyq sátte jer baýyrlaı ushqan qarlyǵashtar qasymyzdan janap ótedi. Kóktem keshi birtindep qarańǵylyqqa ulasa bastady.
– Men aýyramyn, – dedi Adına. – Jazylmaıtyn aýrýǵa shalyqqanmyn. Ony ózim jaqsy bilemin. Biraq, anam esh kúderin úzgen emes. Emhanaǵa bir jyldyq emdeý aqysyn tólep qoıǵan. Qazirshe bul jerden shyǵa almaımyn. Al, siz jaqynda ketesiz ǵoı...
Sózin tolyq aıaqtaı almaı, býlyǵyp jylap jiberdi. Qoltyǵynan demep, balapan shyrshalar arasyna qoıylǵan oryndyqqa otyrǵyzdym. Keshki salqynnan jaýrap, eki ıyǵy dirildeı bastaǵan soń, ústimnen tastamaıtyn jeńil sport shapanymdy sheship, ıyǵyna jaýyp qoıdym. Adınanyń sol sáttegi beınesi qundaqtaǵy sábı baladaı, nemese samyrsyn túbindegi jumsaq múkte buıyǵyp jatqan qozyqadaı álsiz de qorǵansyz edi. Aspan júzine ilingen bult qabaǵy qatýly.
– Búgin mamyrdyń sońǵy kúni eken, – dedim men. – Bul kún biz úshin qymbat kún. Birer saǵat bolsa da syrlasyp, birge júrmiz. Men úıime, otbasyma qaıtýǵa asyǵamyn. Qaıtamyn da. Al seniń osynda jalǵyz qalatynyńdy oılasam...
– Sizdiń maǵan arnaǵan «Adına gúlińiz» bar ǵoı, – dep jymıdy ol. – Sony kúnde baptap, sýaramyn. Týra sizben sóıleskendeı sóılesemin. Janyma medeý tutamyn. On toǵyz jyl keshken ǵumyrym úshin de rızamyn. Siz bilesiz be, men kóp keshikpeı ólemin... Ol shyndyq. Mendeı bir jas qyzdyń osynaý ómirde bolǵanyn umytyp ta ketersiz. Erteń jazdyń alǵashqy kúni, oı, jazǵan-aı! Jazǵa da jetip qalyppyz-aý...
Saryarqa bulty odan beter aýyrlap, tutas tóńirekti qarańǵylyq tumshalady. Jaqyn mańnan naızaǵaı jarqyldady. Keshikpeı nóser jaýatyn túri bar.
– Adam júregi sheksiz keńistik sııaqty. Oǵan bári sııady. Jamandyq ta, jaqsylyq ta, mahabbat ta, kek te. Seni eshqashan umytpaımyn, Adına. Emhanaǵa izdep kelip turamyn.
– Siz aldaǵy ýaqytta kitap jazatyn sııaqty bolasyz da turasyz. Sóz joq, siz myqty jazýshysyz. Aýyrmasam... denim saý bolsa men de siz týraly mahabbat hıkaıasyn jazar edim. Sizben jaqyn ótken aıǵa jetpeıtin ýaqytty bir kitapqa júk eter edim. Sizdiń, ózimniń balalyq shaǵymdy jazar edim.
Adına aýyr bir kúrsinip aldy. Bala kúninde naǵashy atasyna erip, Týla jazyǵyna barǵanyn, Don ózeni boıyn jaǵalaı Lıpek, Voronej, Volgograd jáne Rostov aımaqtaryn aralaǵanyn maıyn tamyza baıandady. Hýtor mańyndaǵy shabyndyqta shalǵy tartqan kedeı mujyqtardyń beınesi salynǵan sýretteri bar ekenin, keıin úıine shaqyryp kórsetetinin aıtty.
Tátti áńgime qyzyǵy ýaqyttyń qalaı ótip jatqanyn sezdirer emes.
Kenet týra arqa tusymyzdan aspan qylyshy jarq etti de, jer jarylǵandaı kún kúrkiredi. Baj etip shoshynǵan adına qushaǵyma kelip bir-aq tyǵyldy. Imanymdy úıirip, ony baýyryma qysa berdim. Kip-kishkentaı, muńdy Adına búrisip, qushaǵyma tyǵyla tústi. Ómir degeneińiz de sol ǵoı, oǵan ýaqytsha qorǵan bolyp, meıirim tókkenimmen, ǵumyr boıy panama alyp, aıalap óte almaıtynym ózime aıan edi.
– Qazir-aq nóser jaýyn tógedi de ketedi, qaıtaıyq. Erteń jazdyń alǵashqy kúni, – dep Adınanyń sózin qaıtaladym. – Bıylǵy kóktemdi búgin aıaqtadyq. Anyǵy – meniń kóktemim aıaqtady.
Býryl tartqan shashymdy, qyryqtan asqan jasymdy meńzegenim edi bul. Jas ta bolsa oqyǵany men túıgeni kóp aqyldy qyz bárin túsine qoıdy. Sezim joly ary qaraı jabyq ekenin, birer kúnnen soń qosh aıtatynymyzdy, júrek qylyn terbegen, qurmet pen ystyq mahabbat syılaǵan jigit aǵasynyń endigi ómir jolyna jaryq túsirip turar tym alys ta, tym jaqyn sapar shyraǵy ekenin uqty. Kún kúrkiri jıilep, aspan júzinen kesek tamshylar tógile bastady. Tar jol boıyndaǵy alasa shyrshalardy da, bizdi de barmaqtaı bolyp tógilgen aspan jasy shomyldyra bastady.
Emhana qaqpasynyń shyraǵy jaýyn astynda jarqyrap tur. Sý ótken balǵyn qyzdyń júzi qýqyl tartyp, tisteri saq-saq etedi. Adına jylap keledi. Bálkim, aspan birge jylap keledi.
Emhana aýlasyna kirgen soń ekige aıyryldyq. Jańbyr jýǵan Adınanyń sulbasy uzap kótkenshe qarap turdym. Kóz aldym býaldyr tartyp, aınalamdy baǵdarlaýdyń ózi qıynǵa soqty. Jurt tegis uıqyda, sendelip palatam kirip, esimdi jıdym. Aınaǵa qarasam, manadan beri jylap turǵan aspan emes, men ekenmin...
Kelisimdi ýaqyty tolmasa da, emhana basshylyǵymen, dárigermen sóılesip, ertesi-aq úıge shyǵyp kettim. Keterimde gúlderimdi sýaryp, «Adına gúldiń» topyraǵyn bosatyp, aıalaı sıpadym. Gúl alaqandary burynǵydan da úlkeıip, dińi de uzara túskendeı.
Nege ekeni ózime de belgisiz, Adınaǵa qoshtaspadym. Endi keshiksem, onyń muńdy qońyr janaryna tutqynǵa túsip, osynda máńgilikke qalardaı sezindim.
* * *
Men emhana aýlasynan shyqqan kún – Adına aıtqandaı jaz aıynyń bastalǵan kúni edi. Keshegi nóserli jańbyrdan qýat alyp, qulpyrǵan aınala da, búrshik atqan qaıyńdar da, keshe túnde ǵana ǵalam nuryna, kóktemniń sońǵy jańbyryna bizben birge jýynǵan shyrshalar da kózime basqasha kórindi. Álem nurlanyp ketkendeı, ne múlde súreńsiz túske oranyp, qulazyǵan dúnıede ózim ǵana qalǵandaı qaıǵyly kúı keshtim.
Bul oqıǵa sol beti júrek túkpirimde ǵana saqtalyp, qaǵaz betine túspeı, jazylmaı qalar ma edi, myna bir tosyn habar bolmasa.
Aptasyna bir qaıtalaıtyn daǵdym boıynsha, Esil ózeniniń boıynda japadan-jalǵyz balyq aýlap otyr edim. Sý jıeginde, sómkemde jatqan telefonym qaıta-qaıta shyryldaı berdi. Trýpkany alsam, arǵy jaǵynan áıeldiń álsiz daýysy shyqty. Qysqa sálemnen soń aty-jónimdi naqtylap surady.
– Iá, sol jigit menmin, – dedim.
Beıtanys áıel jylap jiberdi. Óksigin basyp, sál kidirdi de, óziniń Adınanyń anasy ekenin, onyń bir apta buryn emhanada qaıtys bolǵanyn jetkizdi.
Tóbeme aspan qulap ketkendeı, aýyr salmaqtan qos tizem búgilip ketti. Adınanyń óler aldynda maǵan hat jazyp qaldyrǵanyn, bir jerden kezdesip sol amanatyn bermek ekenin, men qalasam zıratyna da ertip barmaq oıy baryn aıtty.
Qazir-aq jetetinimdi aıtyp, meken-jaıyn surap aldym da, kóligime otyryp aıtqan adreske tike tarttym. Qala irgesindegi shaǵyn aýylda turady eken. Jasy egdeleı bastaǵan, shamasy elýden asqan aryq áıel qaqpa aldynda qarsy aldy. Ermen men alabota basqan aýlada usaq tastar tóselgen jińishke jolmen úıine, Adınanyń jatyn bólmesine bastady.
O, qudiret! Emhanada ekeýimiz baptap, sýaryp júretin «Adına gúl» tereze aldyndaǵy ústel ústinde, aıaýly Adınanyń sýretiniń janynda jaıqalyp ósip tur. Dińi burynǵydan da uzaryp, jaıqala ósip ketse de jazbaı tanydym. Tipti, túbegine deıin ózgermegen. Erneýine kishkentaı qaıshymen oıyp, óz qolymmen jazyp ketken «Adına» degen jazýǵa deıin orynynda.
Qansha tyryssam da kóz jasyma ıe bola almadym. Iegim kemseńdep: –Ápke, Adınanyń basyna baraıyqshy...– dedim.
Kólik tizginin zorǵa meńgerip kelemin. Aýyl shetindegi qyratqa oryn tepken kóne qorymǵa áp-sátte jetip keldik. Shetkeri qoıylǵan jas qabirlerdiń arasynan Adınanyń qoıan jonyndaı tompaıyp jatqan kishkentaı ǵana qabiriniń basyna toqtadyq. Jas qabir áli qorshalmaǵan, belgitas ta qoıylmaǵan. Tek balanyń boıyndaı ǵana aǵash taqtaıǵa qara sııamen jazǵan Adına degen jazý ottaı basyldy. Dini ózge bolsa da júginip, duǵa baǵyshtadym. Anasy art jaǵymda únsiz qol jaıyp otyrdy. Uzaq duǵam aıaqtap, solyǵymdy basqan soń anasyn sózge tarttym.
Meniń telefon nómirimdi emhana ákimshiliginen alypty. Óler aldyndaǵy ósıeti boıynsha ekeýimiz baptaǵan «Adına gúldi» óziniń shaǵyn bólmesine qoıýdy tapsyrypty. Óz qolymen jasaǵan konvertke maǵan jazǵa shaǵyn hatyn salyp, syrtyn muqııat jelimdepti.
Anasy bergen hatty ashyp edim, bir paraq qaǵazben qosa ózi salǵan sýretter shyqty.
«Qurmettim, sizge qazir ne jazarym belgisiz. Bul hattyń sońyna jetkenimshe birneshe kún ýaqyt keter. Siz emhanadan ketkende terezeden qarap turdym. Qaqpa aldynda aınalsoqtap uzaq júrdińiz. Kimdi, nei qımaı ókinish pen úmit arasynda sendelgenińizdi, aqyrynda mahabbat pen sezim ortasynan aqyldy kópir etip, jol tapqanyńyzdy da kórdim. Siz ketken soń halim kúrt nasharlap ketti. Dárigerime aıtyp, sizdiń maǵan arnaǵan «Adına gúldi» palatama aldyryp aldym. Sizdiń jaz ben birge meniń kóktemim de bastalyp edi. Átteń, oǵan ilese qańtar keldi. Myna dúnıede anam jáne siz qalyp barasyz. Bir kúnderi anam sizdi tabady. Men ketken soń onyń kúıi qalaı bolaryn oılasam, múlde ólgim kelmeıdi. Senesiz be, eshqashan ólgim kelmeıdi. Biraq, túgeldeı ózgeriske ushyraǵan qanymdaǵy rak derti meni alysqa aparmaıdy. Oǵan kózim anyq jetedi. Meniń qysqa ǵana ǵumyrymda jolyqqan eń márt, eń adal azamatsyz. Anama únemi qaraılasyp turarsyz. Ony da qarttyq jeńe bastady. Ár mezgil saıyn baryp, kóńilin jubatyp turyńyz. «Adına gúldi» baptap qaraý mindetin endi anam aldy.
Siz dinge, Qudaıǵa qatty senetin adamsyz. Qudaıdan sizdi «ol dúnıede taǵy da kezdestire kór!» dep ótinemin. Aıtpaqshy, siz sondaı jaqsy kóretin, ústińizden tastamaı kıetin jeńil sport shapanyńyzdy kóktemniń sońǵy kúnindegi keshki seıilde, jańbyrda maǵan japqan edińiz. Sol túni palatama ádeıi kıip ketkem. Men ólgen soń tabytymda birge kómýdi, basyma jastap qoıýlaryn ósıet ettim. Oǵan renjimessiz. Tym qurysa, jer astynda sizdiń ter men meıirim ıisi sińgen kıimińizdi jastap jataıyn. Óıtkeni, túbi bir taǵy kezdesemiz ǵoı. Áıtpese, oǵan deıin meni ol jaqta kim qorǵaıdy?
Kóp jazyp kettim. Biraq, sizben qoshtaspaımyn. Siz jaqta áli jaz shyǵar.
Bul jaq tastaı qarańǵy...
Qurmetpen: sizdiń Adınańyz».
Hatty oqyp bittim. Bul joly kózimnen tamshy jas shyqpaı qoıdy. Kún de keshkirip qalǵan eken. Adınanyń anasyn súıep, kólikke otyrǵyzdym.
Astana kúzi qashanda jańbyrly. Bıyl tipti basqasha. Batys jıekti taǵy da qalyń bult torlaı bastapty. Túndelete nóser jaýary sózsiz. Zıratqa jaqyn mańdaǵy kólshikten sý qustarynyń shýyly estiledi. Artymyzda mamyrdyń sońǵy túni jańbyrda baýyryma tyǵylǵan kip-kishkentaı, momaqan Adınanyń kip-kishkentaı qabyry qalyp barady. Onyń astyndaǵy aǵash tabytta meniń jaqsy kóretin kıimimdi jastanyp, máńgilik uıqyǵa batqan Adına jatyr.
Nege ekenin, qalaǵa, qaladaǵy shýly pendeler arasyna barǵym kelmeı qaldy. Barýym kerek, óıtkeni, men júrek qalaýyna birinshi bolyp ózi qarsy shyǵatyn adam balasymyn. Jany súıgen dúnıesin óz qolymen talqandaıtyn, kóńili eljiregen ǵajaıypqa kópe-kórneý kúl shashatyn «Pende» atty jaratylyspyn. Jan-tánimen unatatyn arman-muratynyń alyp muhıtyna jalǵyzdyqtan aral soǵatyn aqymaqpyn...
Oıymdy teristik jıekten jarq etken aspan qanjarynyń jarqyly bóldi. Kólik terezesine biren-sarandap tıgen jańbyr tamshylary údeı tústi.
Jyl ustarynyń tústikke qaıtar shaǵy jaqyn. Dalada lúp etip soqqan jelden jańbyr aralas topyraqtyń, jýsannyń ıisi ańqıdy. Qarttyqqa ıek arta bastaǵan, júzin aýyr muń men qaıǵy torlaǵan Adınanyń anasyna qarap, «Jaz ótip kúz keldi. Toptasa ushqan tyrnalar Adınanyń zıratynyń ústinen ushyp óter. Júzdegen, tipti myńdaǵan jyldar óter. Onyń kishkentaı qabiri de birtindep jerge aınalar. Bul pánıden biz de ketermiz. Tek, artymyzda qalary muńǵa sýarylǵan mahabbat qana» dep oıladym.
Eeeeh, Adına! Sen ákelgen jaz da ótip barady eken-aý...
Keskindeme: Aleksandr Savrasov
