Baýyrjan Momyshulynyń kelini, «Babalar amanaty» kitabynyń avtory Zeınep Ahmetova Ulystyń uly kúni týraly tyń aqparattar aıtyp, ejelden kele jatqan dástúrdi jańashalandyra bermeı, asyl qalpyn ustap turý kerektigin basa aıtty. Jetisý telearnasynda «Zeınep apanyń áńgimeleri» habary jaryq kórdi. Habarda aıtylǵan úzik oılar men esterlikterdi «Adyrna» ulttyq portalynyń tilshisi usynady.
«Naýryz merekesiniń negizgi mán-maǵynasy aýytqyp, ý-shýmen kóshege shyǵyp ketti. Josparmen, nusqaýmen isteýge, jasandy kórinisterdi qyzyqtaýǵa daǵdylanyp bara jatyrmyz. Báseke jarysqa «kerek» adamdardy, bastyqtardy kútip jiberýge, kózine túsip qalýǵa arnaıy kıiz úıler tigilip, shashylyp-tógilip jatady. Ol úılerge qarapaıym jurttyń bas suǵa almaıtynyn kózimiz kórip júr».
Zeınep Ahmetova
"Babalar amanaty" kitabynan
1917 jyly Dýlatov Qazaq gazetinde eldi quttyqtap Naýryzdyń maǵynasyn ashyp aıtsa, 1925 jyly Eńbekshi qazaq gazetinde Alash ardaqtylardyń biri Qojanov naýryz merekesi týraly keremet maqala shyǵarady. Sol kezde bir jamandyqty sezgen aý. Dinge qatysy joq merekeni, qurtqysy keldi. Naýryz kezinde dinge qatysty dúnıeler múlde oryndalmaıdy. Sholaq belsendiler sholtańdap júrip, osy 1927 jyly birjola Naýryzdy ótkizbeý týraly qaýlyǵa qol qoıady,-dep bastady áńgimesin Zeınep apamyz.
Keńes úkimetiniń tyıym salǵan qaýlysyna qaramaı, qazaqy shańyraq tyǵylyp bolsyn, naýryzdy toılaǵanyn aıtyp, balalyq shaǵyn eske aldy.
«Biraq halyq báribir naýryz kójesin pisirip, kórshi-qolańyn shaqyrǵan edi. Bala kezde shapqylap ár úıden kóje ishken urpaqpyn».
Sondaı-aq, Zeınep Ahmetova 14 naýryzdan bastap Batys óńirinde toılanatyn Amal merekesin jańa jylmen shatastyrmaýdy ótindi. Amal bólek, Ulys kúni bólek mereke eken.
"1988 jyly alǵash ret Almatyda Halyqtyq mereke retinde qaıtadan toılana bastady. Alaıda talaı talaı dástúrler kózden ǵaıyp bolǵandyqtan, Ulys merekesi óz dárejesinde óte almaı kele jatyr. Kún men tún teńelmeı turyp, 18-19 da Naýryz ótkizý durys emes sekildi. Ár nárse óz ýaqytymen, ornymen bolǵan durys".
Naýryzdyń qudireti sonshalyq, qanshama ıgi amaldar júzege asady. Jyl boıy renjisip júrgen adamdardyń renishi keshirilip, tatýlasady.
«Atańnyń aıyby bolsa da, Ulys kezinde kesh»
Kójeniń de óz erejeleri, tarıhy bar ekenin Zeınep apamyz ashyp aıtty. Sózinshe, topataı degen ydysqa betine deıin mol qylyp kóje quıyp, óz qazanyndaǵy kójege aparyp quıady eken. Munyń da óz maǵynasy, yrymy bar. Iaǵnı, kójedeı aralasyp, tatý bolaıyq degen nıetpen jasalady. Yryzǵysy kem bolmasyn, mol bolsyn dep adamǵa da taýysyp ishýge keńes beredi.
«Syrttan kelip eshkim kósegemizdi keńeıtip bermeıdi».
«Jańa kúndi, jyldyń basyn, árbirden soń qazaq halqynyń mańdaıyndaǵy jalǵyz ulttyq dástúrli merekesin ardaqtap, urpaǵymyzdyń boıyna sińirý – aldymen ata-ananyń paryzy. Ol úshin tútin tútetip otyrǵan árbir shańyraq aq nıet, taza júrekpen meıram-tazalyqpen shynaıy senimmen ulys kúnin óz otynyń basynda qarsy alyp, «ata dástúrim, babalarymnan qalǵan amanat» degendi tereń seziný qajet emes pe? Ózgeniń jyltyraǵyn op-ońaı qabyldaımyz da, ózimizdiń daıyn turǵan asylymyzdy baǵalamaı, enjarlyq tanytamyz.»
Zeınep Ahmetova
"Babalar amanaty" kitabynan
Jeti dámnen kóje jasap, adamdarǵa dám tatqyzyp, arqa jarqa bolatyn kóńil merekesi. Biz osyny kótere almaı kele jatyrmyz.
«Naýryzda qoı soıyp, bas tartyp, kúrish kójeni naýryz kóje atymen berý de ádetke aınaldy. Eń bir soraqylyq Naýryzda araq ishetinder jeterlik. «Meıramda kóńil kótereıik» dep jeleý aıtady. Otynyń basynda Naýryzǵa qatysty esh daıyndyq jasamaı, óz úıinde shóp basyn syndyrmaı-aq naýryzkóje dámin bir adamǵa tatyrmaı-aq, kóshede qydyryp kelip, naýryz ótkizdik deıtinder tolyp jatyr.»
"Babalar amanaty" kitabynan
Eń qyzyǵy, apamyzdyń naýryzkójesin Baýyrjan atamyz ben esimi aıqaraǵa tanys batyr aǵalarymyzdyń maqtap, bata bergeniniń ózi ádemi oqıǵa.
«1973 jyly naýryzǵa daıyndyq jasap jatqan kezimde, jeńgem túıilgen bıdaı men dúkenniń nársiz aıranyn qospa dep qurt ákep bergen. Oıymda, ata nege úndemeı jatyr eken, erteń mereke ekenin umytyp qaldyma eken dep júrgem. Sondaı qyraǵy, saq adam ǵoı. Qurtty ezip otyrǵanymda ata as úıge kirip kelgende ornymnan qarǵyp turdym.
-Qyzyr túni qabyl bolsyn, - dedi .
-Málıke sekildi tekti ananyń tárbıesin kórgen adam naýryzdy umytpaıtynyn bildim, sondyqtan úndemeı jattym.
Kelesi kúni úıge Qasym Qaısenov pen Raqymjan Qoshqarbaev keldi. Bizdiń úıdiń sol kúngi birinshi kójesin sol kisiler ishti. Olar tańqalyp, aýyldyq jer bolmasa, qalada eshkim kóje bermeıdi dep kúrsindi.
Sol kezde atam:
«Bul Momyshulynyń shańyraǵy ǵoı, bul úıde kóje bermese qalaı bolǵany» dedi.
1973 jyly birinshi ret atanyń shańyraǵynda naýryz kóje jasap, batyr atalar iship batasyn berdi. Úlkenderdiń batasynyń sharapatynyń arqasynda shyǵar, eldiń aldynda osylaı júrgenim...
Rasymen, Ulys kúni óz dárejesinde toılanyp jatpaǵany aıqyn. Kózboıaýshylyq pen qujatqa jazylatyn bir aq sóz úshin ǵana kıiz úıler qurylyp, ulttyq kıimderdi naqyshtaıtyn sekildimiz. Bul kúndi eń aldymen sezine bilý – mindetimiz. Otbasymyzben qarsy alyp, balalardyń mıyna óz tól jańa jylymyzdyń qadir-qasıetin uǵyndyrar bolsaq, jetistikke jetken bolar edik. Degenmen, kósh túzeler...
Ulys oń bolsyn!
Daıyndaǵan: Injý ÓMIRZAQ,
"Adyrna" ulttyq portaly
