Keıde maǵan myna dúnıede ata-ájeniń ósıet pen qasıetke toly ónegeli áńgimesi men estelikterin tyńdaýdan artyq dúnıe bar ma eken degen oı keledi. At jalyn tartyp mingenshe óz ata-ájemniń janynan bir eli ajyraǵan emepin. Olardyń janynda erkelep, masattanyp júretinim taǵy bar. Toı bolyp jatqan úıdiń táttisi men qulaǵy meniń «enshimde» edi.
Atamnyń ómirdegi beınesi sýret kúıinde qalǵaly beri ájemdi aınalshyqtaýdy shyǵardym. Uıyqtar kezde áke-sheshemnen qashyp, ájemniń ystyq qoınyna súńgip keter edim. Sondaı bir kezde ájem kósilip turyp áńgimesin aıtýshy edi. Ol kezde kishkentaı bala bolǵan soń, birin este saqtadyq, al qalǵanyn umytyp ta qaldyq. Biraq ta, áli kúnge deıin óziniń san qıly ómir-ónegesinen túrli estelikterdi aıtyp otyrady, keıde kóziniń jasyn syǵyp alatyn da kezderi bolatynyn jasyrmaımyn. Sonda men ájeme qarap otyryp, onyń qatpar-qatpar ájiminde tolǵamaly tarıhtyń neshe san paraqtary jatqanyn anyq sezinemin.
Sondaı bir mamyrajaı kúnderdiń birinde ájem óziniń anasy týraly áńgimeniń tıegin tarqatty. Anasynyń soqtyrmaly da soqpaqty ómirin aıtyp bolǵannan keıin oqys bir áńgimege aýysty:
«Sheshemniń ómiri 1932 jyldyń qanquıly asharshylyǵymen tuspa-tus keldi, aǵarǵan ólikten aıaq alyp júre almaıtyn kezeńdi bastan ótkerdi. Biz asharshylyqty kórmedik, shúkir. Ol ýaqyt – zamana zar qusqan ýaqyt edi. Adamdar isherge as, bir úzim nan taba almaı, bir-birin jeýge aınaldy. Jan saqtaý kerek, ólip bara jatyr. Qasqyr da óziniń jemtigin kezdestire almaı, adamdarǵa qarsy shyǵyp, shaba bastady. Qyrylyp jatqan adamdar. Bir qyzyǵy sheshemniń úıin qıyn-qystaý kezeńnen ıti alyp shyǵypty. Qalaı deısiń ǵoı, sol kezde bir aqyldy ıti bolypty. Sondaı bir tamaq taba almaı, asharshylyqtyń zardabyn kórip júrgen kúnderdiń biri eken. Tańerteń uıqydan tursa, tóseginiń basynda úıitilgen qoıdyń basy jatyr, ony kúzetip ıti tur. Sheshem ań-tań, ol kezde bundaı tamaqty tek basqarmanyń úıinen tabýǵa bolady. Sonda ıti úıitilgen basty basqarmanyń úıinen ákelip, tıispeı, ıesine bútin ákelgen aqylyn aıtsańshy, qaraǵym-aý! Bul jaǵdaı kelesi kúni de qaıtalanyp, sheshem qazyǵa qaryq bolypty. Osylaı biraz kún ıti bútin bir úıdi asyrapty».
Al endi myna bir áńgimege oıyssaq. Lasse Hallstrıomniń «Hatıko» fılmin kórmegen jan joq shyǵar! Sonymen birge kózine jas almaǵan jan da kemde-kem! Fılm Hatıko esimdi aqyldy, ıesine adal ıt týraly. Fılmniń sıýjeti boıynsha ıt kún saıyn Hıdesabýro Ýeno atty ıesin vokzaldan jumysyna shyǵaryp salyp, kútip alyp júredi. Ittiń bul erekshe qasıetine vokzal mańyndaǵy dúken satýshysy da, jaıaý júrginshiler de tań qalady. Bir kúni ıesi júrek talmasynan qaıtys boldy. Alaıda ıttiń ıesine degen adaldyǵynyń bir belgisi – Hatıko óziniń ómiriniń 11 jylynyń 9 jylyn vokzaldyń aldynda ıesin saryla kútýmen ótkizdi. Biraq ıesi qaıtyp oralmady. Ittiń qurmetine 1934 jyly Japonııanyń Sıbýıa qalasynda eskertkish ornatyldy.
Mine, men keltirgen eki mysalda ıttiń adamǵa naǵyz dos ekenin kórsetedi. Qazirgi kezde ıttiń naǵyz alǵyr, adal qasıetteri umytylyp bara jatqan sekildi. Ary ketse aýyldyq jerlerde ıt tóbelestirip mashyq qylatyndar da jeterlik. Úlken kisiler «ıt ıttigin jasaıdy» dep qoıa salady. Alaıda, ata-babalarymyz óz ýaqytysynda eń jaramdy ıt-tazylaryn qasqyrǵa salǵan emes pe! Tazylar – ańshylyqtyń eń basty kórki, er jigittiń aınymas serigi edi. Itti jeti qazynanyń birine jatqyzamyz. Al qazir sondaı ıtter bar ma eken? Siz ben bizdiń úıdegi ıttiń turqy qandaı?
Qamshybek Ahmet Qanatuly
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti
Fılologııa jáne álem tilderi fakýlettiniń 1-kýrs stýdenti
