Atom energetıkasy salasyndaǵy jetekshi sarapshylar, jas ǵalymdar men belsendi jastar beıbit atomdy tıimdi qoldaný jáne atom energetıkasyn damytýdyń ózekti máselelerin talqylaýǵa arnalǵan jıynǵa qatysty. «Qazaqstandyq atom elektr stanııalary» JShS uıymdastyrǵan pikirtalasy ıadrolyq tehnologııa salasyndaǵy sońǵy jetistikter men Qazaqstandaǵy atom energetıkasyn damytý perspektıvalary týraly ekijaqty bilim almasý alańyna aınaldy.
Keleli keńeske qatysýshylar ózekti máselelerdi, sonyń ishinde eldiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdegi atom energetıkasynyń rólin, sondaı-aq atom ónerkásibin damytýdyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik aspektilerin, atom energetıkasyndaǵy zamanaýı tehnologııalar men qaýipsizdik standarttaryn talqylady.
Sarapshylar qýat kózine degen suranystyń kún sanap artyp bara jatqanyn tilge tıek etip, atalǵan qajettilikterdi qanaǵattandyrýǵa qabiletti eń turaqty jáne ekologııalyq taza birden-bir energııa kózi atom energetıkasy ekenin basa aıtty.
«Ulttyq ıadrolyq ortalyq» RMK Astana fılıalynyń dırektory Maıra Muqyshevanyń aıtýynsha, álemniń damyǵan ozyq elderi atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalanýdy jedeldetýde. Al, Ulttyq ıadrolyq ortalyq bolsa (UIaO) negizgi quzyretteriniń biri atom energetıkasynyń qaýipsizdigine qatysty tyń zertteýler jasaý. UIaO ǵalymdary júrgizgen zertteýler nátıjeleri ıadrolyq tehnologııalardyń iri óndirýshilerinde úlken suranysqa ıe. Mysaly, CORMIT jobasy aıasynda alynǵan ǵylymı derekter Japonııadaǵy jumys istep turǵan atom elektr stanııalarynda belsendi aımaqtyń arnaıy balqytý tuzaqtaryn salý kezinde sátti iske asty. Aıta ketsek, Iadrolyq ortalyq IV býyn reaktorlarynyń qaýipsizdigi salasynda – jaqyn bolashaqta atom energetıkasynyń negizine aınalatyn suıyq metalmen salqyndatylǵan jyldam neıtrondardaǵy reaktorlardyń úlken kólemin anyqtaýda aýqymdy jumystar júrgizip jatyr.
Kezdesý barysynda jas ǵalymdar ıadrolyq fızıka salasyndaǵy ǵylymı zertteýlerdiń nátıjelerimen tanystyryp, Qazaqstandaǵy atom energetıkasyn damytýǵa baǵyttalǵan óz ıdeıalarymen jáne tyń jobalarymen bólisti.
«Qazirgi tańda Iadrolyq fızıka ınstıtýtynda bilikti jáne tájirıbeli mamandary ınjenerlik-tehnıkalyq personaldy ıondaýshy sáýlelený kózderimen jumys isteýdi uıymdastyrý ádisterine, atom energııasyn paıdalaný salasyndaǵy qoldanystaǵy normalar men qaǵıdalarǵa sáıkes ıondaýshy sáýlelený kózderimen qaýipsiz jumys isteý qaǵıdalaryna jáne radıaııalyq jaǵdaıdaǵy jumystardy baqylaýǵa oqytatyn Radıaııalyq qaýipsizdik jónindegi oqý ortalyǵy jumys isteıdi. Sonymen qatar 2016 jyly QR Úkimeti bastamasymen AQSh Energetıka mınıstrliginiń Iadrolyq qaýipsizdik jónindegi ulttyq ákimshiliginiń qoldaýymen Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń bazasynda Iadrolyq qaýipsizdik jónindegi oqý ortalyǵy ashylǵan. Bul ortalyq AEHA (MAGATE) ıadrolyq fızıkalyq qaýipsizdik salasyndaǵy oqytý jáne qyzmetke járdemdesý ortalyqtarynyń halyqaralyq jelisine kiredi», –dep atap ótti Dmıtrıı Shlımas PhD doktory, Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri.
Mysaly, Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń Astana fılıalynda ıadrolyq jol membranalaryn óndirý úshin bastapqy materıal retinde paıdalanylatyn sáýlelendirilgen polımerli plenka óndirisi jolǵa qoıyldy, olar joǵary tehnologııalyq ónimderdi óndirýge negiz bolyp tabylady. Olar kópfýnkıonaldy, tipti medıına jáne nanotehnologııa salasynda da jıi suranysqa ıe. Instıtýt sonymen qatar radıofarmaevtıkalyq preparattardyń birneshe túrin shyǵaryp, respýblıkalyq emdeý mekemelerine jetkizedi.
Atalǵan is-sharada jastardy tolǵandyrǵan negizgi suraqtyń biri: Atom elektr stanııalaryn salý jáne paıdalaný úshin elimizdegi mamandardyń tájirıbesi jetkilikti me? Kadrlardy oqytý qalaı júzege asady?.
«Birden aıta keteıin, Qazaqstannyń bul salada óte úlken ǵylymı jáne kadrlyq áleýeti bar: Ulttyq ıadrolyq ortalyq jáne kásibı ortada kópke jaqsy tanys Iadrolyq fızıka ınstıtýty tabysty jumys isteıdi, onyń aınalasynda ǵylymı zerthanalar men zertteý ortalyqtary shoǵyrlanǵan. Atom salasy úshin mamandardy tórt jetekshi qazaqstandyq joǵary oqý orny daıyndaıdy. Sonymen qatar, 2010 jyldan bastap «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda «Atom ónerkásibi», «Atom ıadrosy men bólshekteriniń fızıkasy», «Tehnıkalyq fızıka» (Atom elektr stanııalary men qondyrǵylary), «Iadrolyq ınjenerııa» mamandyqtary boıynsha mamandar daıarlandy»,– dep jastardyń suraǵyna «Qazaqstandyq atom elektr stanııalary» JShS jetekshi ınjeneri Asýan Sııabekov jaýap berdi.
Sondaı-aq jastardy qaýipsizdik máseleleri, ıadrolyq qaldyqtardy jáne qoldanylatyn reaktorlyq tehnologııalar syndy saýaldar qyzyqtyrdy.
Is-sharanyń qorytyndasy boıynsha jıynǵa qatysýshylar beıbit atom Qazaqstannyń damýynda mańyzdy ról atqarady jáne eldiń energetıkalyq qaýipsizdigi men turaqty damýyn qamtamasyz etý úshin orasan zor áleýetke ıe degen paıymǵa keldi.
