«Ańqaý elge - aramza molda». Iá, qaǵys estip, qalt oqyǵan joqsyz. Rasynda aılasyn asyryp, eldiń aýzyn aıǵa qaratyp júrgender jeterlik. Barlyǵyna sebep - saýat! Quqyqtyq saýattyń hám aqparatqa qanyq bolmaýdyń arty alaıaqtardyń «jemtigi» bolýǵa ákep soǵýda. Resmı derekterge súıensek, bıyl jyl basynan bastap, qazaqstandyqtar ınternet-alaıaqtyqtyń qurbany bolyp, 6,5 myńnan astam jaǵdaı tirkelgen. Saldarynan, 11 mlrd teńge zalal keltirilgen. Bul týraly QR IIM resmı ókili Shyńǵys Alekeshev aǵymdaǵy jyly 3 maýsymda ótken baspasóz máslıhatynda aıtqan bolatyn.
Ǵalamtor keńistiginde alshań basqandardyń alǵashqy aılasy jalǵan habarlandyrý ornalastyrý eken. Búginde ınternet-dúkenniń saýdasy qyzyp tur. Ýaqyty sanaýly, saǵatpen jarysyp, kúnmen talasyp júrgen jandar úshin onlaın tapsyrys taptyrmas kómek. Buqaranyń basymdyq bergen mundaı qyzmet kórsetý túrin alaıaqtar óz paıdalaryna jaratqan. Álde bir zatty satatyn keıip tanatyp, júz paıyz aldyn ala tólemdi talap etedi. Kókeıdegi qarjysyn esep shotyna aýdaryp alǵannan keıin, baılanystan ajyraıdy. Solaısha, zat qolǵa tımesten qalta juqaryp qala beredi. Aldanyp qalǵandar aıylyn tartyp quqyq qorǵaý organdaryna júgineri haq. Bıyl dál osylaı onlaın tapsyrys berem dep, oıda joqta qaltasynan qaǵylǵan 2,7 myńnan astam adam shaǵym túsirgen.
Qoǵamnyń senimine kirip, sanasyn ýlaıtyndaı ákki qylmyskerlerdiń nendeı qasıeti bar dersiz? Olardyń kóbisi «ońaı aqsha tabýdyń jolyn bilem», «qaltqysyz senseń baılyqqa kenelesiń» dep, adamdardy op-ońaı ýysyna túsiredi. Júz teńge berip, myń teńge almasyn bile tura, táýekelge bel býatyndarda joq emes. «Múmkin, baǵym janar, maǵanda baılyq buıyrar, jyldam baıýdyń ınvestıııalyq shemalaryn zerdeleım, artynsha qarajat qorymdy kóbeıtem» dep, sońǵy tıynyn sanap beredi. Derekterge kóz júgirtsek, ınvestıııa salyp, aldanǵandardyń sany bıylǵy jyly 700 adamǵa jetken eken.
Adamdy aldap, aqysyna kirýdiń taǵy bir joly quzyrly organ qyzmetkeri bolyp tanysý, odan qalsa bank nemese mıkroqarjy uıymdarynda isteıtin maman retinde habarlasý. Bul tásilder qazirgi tańda el arasynda asa tanymal.
«Áýelde sizdiń esep shotyńyzdaǵy qarjyny saqtaý úshin sms habarlandyrýdaǵy qupııa sandy aıtyńyz» dese, endigi kezekte tikeleı nesıe rásimdeýge ıntermeleýge kóshken. Qandaı da bir, «qarjylyq operaııa» dep jurttyń záresin alyp, Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń atyn jamylyp, aılasyn asyrýǵa qulyqtylardyń qatary artqan. Sondaı-aq, osyndaı jaǵdaıǵa uqsas áreket, WhatsApp messendjeri arqyly júzege asyrylýda.
Munda da adamdarǵa óz shottarynan aqsha alý áreketteri týraly aıtylady jáne olarǵa aqshany «qaýipsiz» shotqa aýdarýdy usynady. Sondaı-aq, adamdardan jeke derekterdi aldap alǵannan keıin, olar keıinirek nesıe rásimdeıdi. Bıyl osyndaı 2 myńǵa jýyq jaǵdaı tirkeldi.
Internettegi ár paltformany zerdelegen qylmyskerler TikTok áleýmettik jelisine de aýyz salǵan. Olar onda onlaın-bankıngtiń kómegimen azamattardyń shottaryna belgili bir aqsha aýdarymdaryn jiberedi. Budan keıin yqtımal qurbannyń mobıldik nómirine aqshany basqa adamǵa «qatelesip» jibergen adamnan qońyraý túsedi. Aqshany keri aýdarǵan bolsańyz, onda alaıaqtardyń arbaýyna ilindim dep estepteı berińiz. Óıtkeni, sizdiń shotyńyz tranzıt shot retinde paılanylýy yqtımal.
Sol úshin de mamandar, shotyńyzǵa túsken qarajattardy baqylap otyrýǵa keńes beredi. Al, shynymende qarjy shotqa qatelesip túsken jaǵdaıda, qarjyny qaıtarý úshin bankke baryp ótinim berý kerek.
Alaıaqtardyń áleýmetti basynýynyń toqtaıtyn túri joq. Olar tipti laýazymdy tulǵalardyń atyn jamylypta oıǵa alǵan isterin iske asyrýǵa qulyqty.
Oǵan dálel, Instagram jelisinde Almaty polıııa departamentiniń basshysy Arystanǵanı Zapparovtyń atynan WhatsApp jáne Telegram-da aqsha jınaýdy talap etken sms taraýy. Atalmysh is boıynsha jábirlenýishi ózi shaǵym túsirgen edi.
Adamnyń sheni turmaq, shekara tańdamaıtyn kádýilgi qylmyskerlerdiń jolyn kesý memleket aldyndaǵy mańyzdy is bolǵany aqıqat. Kıberqylmys pen ınternet-alaıaqtyqtyń sanyn azaıtýǵa memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi pármen bergen edi.
Prezıdent qańtar aıynda Ishki ister mınıstrliginiń keńeıtilgen alqa otyrysynda sóılegen sózinde «qylmystyq toptarmen ymyrasyz kúresý – sizderdiń tikeleı mindetterińiz ári qyzmettik boryshtaryńyz» degen bolatyn.
Árıne, qylmystyń óteýi-jaza. Ony Prezıdenttiń ózi de basa aıtty.
« Urylar men bandıtter túrmede otyrýy kerek. Bul – sizderdiń krımınalǵa qarsy áreketterińizdiń birden-bir maqsaty»,-degen bolatyn Qasym-Jomart Kemeluly.
Mamandar, alaıaqtardyń qurbanyna kóbine 30 ben 60 jas aralyǵyndaǵy adamdar aınalady degen paıymda. Jaýaptylar, azamattardy jeke basyna tıisti málimetterdi ashyq derekkózderge ornalastyrmaýǵa jáne olardy esh jerde jarııalamaýǵa shaqyrady.
