Bügın - aqyn, söz zergerı, qazırgı qazaq ädebietınıŋ körnekı ökılı Mūqaǧali Maqataevtyŋ dünieden köşken künı. Soǧan orai synşy Amangeldı Keŋşılıktıŋ aqyn turaly essesın nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
«Naǧyz aqyndardyŋ ömırı ölgennen keiın bastalady» degen, el arasynda mätelge ainalyp ketken tämsıl bar. Fransiia halqy Balzakty soŋǧy saparyna şyǧaryp salǧanda, Parijdı qylyşynyŋ emes, qalamynyŋ qūdıretımen baǧyndyruǧa sert bergen suretker qabırı basynda Giugonyŋ dualy auzynan şyqqan ataly sözdıŋ aitylǧanyna 170 jyldan asypty. Sodan berı san ūrpaq auysyp, dünie-maidannyŋ qiian-keskı şaiqasynda tän qinalǧanda, jan da qosa şyŋǧyryp, talai-talai qūndylyqtardy oi elegınen ötkızıp, qaita saralaǧanymyzǧa qaramastan, älı künge deiın ūly aqyndardyŋ şyǧarmaşylyq ǧūmyrynyŋ baiandy da, berekelı boluyna ölgen soŋ ǧana jol aşyluy ömırdıŋ jazylmaǧan zaŋdylyǧyna ainalǧandai.
Ädette, älemnen üilesım ızdegen ekı aiaqty sanaly tırşılık iesınıŋ şeŋberden şyqpai, adaldyq pen aramdyqty tarazy basynda teŋ ūstaǧandai keiıpte jüretın jandarǧa büiregı būryp tūratyny jasyryn emes.
Jūmaqtan quylyp, Jer betınen baqyt ızdep adasqan adam tabiǧaty solai jaratylǧan, onyŋ köŋılı tūraqtylyqty jaqsy köredı, jany älemmen jarasymda bolǧandy qalaidy. Al, naizaǧaily qara būlttai otty jyrlary jüregımızdı jandyryp jıbere jazdaityn mınezı şataq, şaiqy şaiyrlardyŋ köbısı ömırde de keŋ düniege simai alasūryp, noqtaǧa basy matalyp, asau taǧdyrymen arpalysyp, fäniden ötedı. Auyzdyqtauǧa könbeitın mūndai tarpaŋdardyŋ däm-tūzy tausylǧan künge deiın jūrtqa jaǧyp, jaqsy atty boluy ekıtalai. Şyndyǧynda da resmi bilık qyryn qaraǧany üşın üstınen bırneşe qylmystyq ıs qozǧalǧan Danteler men basynan dos tügıl dūşpan sözın asyrmai, ajalyna asyqqandai alasūryp, aqyry duelde qaza tapqan Puşkin men Lermontovtardyŋ közı tırısınde eldıŋ süikımdısı boluy mümkın be edı?
Syrşyl suretker qaitys bolǧan soŋ onyŋ ömır saparyndaǧy äreketınıŋ bärı toqtap, artyna miras etıp ketken ruhani qazynasy, şyǧarmalary ǧana qalady. Uaqyt ötken saiyn künı keşe ǧana sonşalyqty män berıp, jaǧymyz talǧanşa talqylap kelgen pendeşılık taqyryptardyŋ maŋyzy joiylyp, sanadan sypyrylyp, bırte-bırte oqyrman talantty tūlǧany saiasi közqarasy, ıstegen qyzmetı, dünienı dürlıktırgen daŋqyna qarap emes, şyǧarmalary arqyly ǧana baǧalai bastaityn bolady. Eger suretker oqyrman sezımıne äser etetın kemel tuyndylar jaza almasa, myna qu tırşılıkte qol jetkızgen tabystary – ıstegen qyzmetı, alǧan ataǧy, marapaty men syilyqtarynyŋ bärı ädıram qalady. Endıgı jerde şyǧarmaŋnan alatyn läzattan basqa äŋgımenıŋ oqyrmanǧa keregı şamaly.
«At basy altyn berse tabylmaǧan, Sybaǧam qaida menıŋ alynbaǧan?» dep aqyndyq qūdıretınıŋ baǧalanbaǧanyna nazalanyp, jüregın jaralaǧan jan qaiǧysyn öleŋımen emdegen Mūqaǧali Maqataevqa jer basyp jürgende memlekettık deŋgeidegı syilyqtar tügıl, kışı-gırım marapattardyŋ bırı de būiyrmapty. Şyǧarmaşylyq keşı de ötpeptı. Bügınde bilıktıŋ şülen taratqandai bolyp eldıŋ bärıne ülestırıp jatqan orden. medalderınıŋ bırın de ol almapty.
Ölgen soŋ ömırınde beruge qimaǧan ataq-daŋqtyŋ bärı ony özı ızdep tapty. Tom-tom kıtaptary şyqty. Jyr-mūrasy eŋ köp oqylatyn tūlǧaǧa ainaldy. Ökpeletkender aruaǧynan keşırım sūrady. Közı tırısınde qadırın bılmegen jūrt, endı onymen bır zamanda ömır sürgenımen maqtanyp, estelıkter jazyp kettı.
«Amanat» atty kıtabynyŋ Memlekettık syilyqty ielenuı de elımızdıŋ ruhani ömırındegı aituly oqiǧa boldy. 1999 jyly halyq qalauymen oǧan Qazaqstannyŋ eŋ joǧary syilyǧy berılgende, marapat Maqataevtyŋ emes, Maqataev marapattyŋ märtebesın köterıp jıbergendei bır äser köŋılımızde ornyǧyp qalǧan. Naizaǧai jyrlary Ruh aspanynyŋ biıgınde aq almastai jarqyldap, äserlı änderı qazaq dalasyn terbegen syrşyl lirikke elımızdıŋ eŋ bedeldı syilyǧy berılgende jūrt mäz bolyp, talantynyŋ eş te bolsa keş baǧalanǧanyna qatty quandy. Tırılerdı ölgenderdıŋ aruaǧymen jarystyryp qoiudyŋ dūrys emes ekenın ıştei moiyndaǧanyŋmen:
Tamūqqa barady alyp, myna qūrǧyr,
Qūlauǧa päs-aq qalyp tūraǧym tūr.
Quanyp ötem be dep kelıp edım,
Tün saiyn oŋaşada jyladym kıl.
Jūrtym-au, jylaudyŋ da sebebı bar,
Nege sonşa aldymnan keledı jar?
Sen kelıp selbespeseŋ, qairan jūrtym,
Sendelıp ekı ortada öledı jan, – dep därmensızdıkten küizelıp, halyqtan qairan kütıp, jalǧannan jaqsylyq dämetken aqynǧa, nege el-jūrtynyŋ ölgennen keiın osy syilyqty äperuge sonşalyqty ystyq yqylas tanytqanyn tüsınuge de bolady.
Aqynnyŋ eŋ ūly synşysy – halyq. Jyr alybynyŋ aŋyzdyq beinesıne tabynyp, öz qiialdarynda onymen künde syrlasyp, öleŋderın ölıp-öşıp oqyp, aruaǧyn razy etkısı kelgen halyq talabynyŋ bärı dūrys, bärı oryndy, bärı zaŋdy. Qalyŋ qazaqtyŋ
köŋıl-kesesıne simai aqtarylǧan riiasyz mahabbaty rizaşylyq sezımıŋdı tuǧyzyp, şyn süisındırgenımen, «şırkın-ai, osynşama köl- kösır qūrmettıŋ bır ūşyǧyn ol közı tırısınde körgende ǧoi» degen syŋaidaǧy bır ökınış otynyŋ tūtanyp, özegıŋdı örteitın kezderı de bar.
Amal neşık, äldekımderdıŋ aldynda qūldyq ūryp aqtalǧysy, aiaqtarynyŋ astynda taptalǧysy kelmei, basyn tauǧa da, tasqa da soqqan mınezdı aqynnyŋ ömırı öleŋ-otyna örtenıp öldı. Qazaq poeziiasynyŋ jaryq künındei bolyp jarqyraǧan Mūqaǧali Maqataev 1976 jyly bar-joǧy 45 jasynda köz jūmyp, mäŋgılık mekenıne attanyp kettı.
Qarasaz, qara şalǧyn öleŋde östım,
Jyr jazsam, oǧan jūrtym eleŋdestıŋ.
Ölse, öler Mūqaǧali Maqataev,
Öltıre almas alaida öleŋdı eşkım, – dep egılıp syr tolǧaǧan bırtuar aqynnyŋ ädebi ortaǧa tanylyp, būrqyratyp öleŋ jazǧan şyǧarmaşylyq ǧūmyry qamşynyŋ sabyndai kelte ömırınen de qysqa boldy. Bar-joǧy on bır jyldai uaqyt. Mıne, osy azǧantai merzım ışınde tılınen bal men u tamǧan syrşyl liriktıŋ «İlich» (1964), «Armysyŋdar dostar» (1966), «Qarlyǧaşym keldıŋ be?» (1968), «Mavr» (1970), «Dariǧa-jürek» (1972), «Aqqular ūiyqtaǧanda» (1974), «Şuaǧym menıŋ» (1975) kıtaptary şyǧyp, jyrsüier qauymnyŋ jürek törınen oryn aldy. «Ömırdastan» taŋdamalysy 1976 jyly «Jazuşy» baspasynan jaryq körgenımen, auruhana tösegıne taŋylyp, dertı asqynyp, auyr hälde jatqan aqyn, janary jäudırep, syrtqy mūqabasyn ǧana qolymen ūstap, kıtap bolyp şyqqannan keiıngı qyzyǧyn köre almai dünie saldy. Bır sözben aitqanda, Mūqaǧali milliondaǧan adamdardyŋ auzyn aşyp, közın jūmǧyzǧan kemel tuyndylaryn 34 pen 45 jas aralyǧynda jazyp, azǧantai uaqyt ışınde jürek qoinauynan tapqan qūndy qazynasynyŋ baǧasyn berudı keler ūrpaqqa, iaǧni, myna bızge amanattap kettı.
Qazynam bar.
Bıreuge bersem be eken?!
Ökpeleidı-au bermesem,
Bersem, böten.
Bar bailyqty qoinyma tyǧyp alyp,
Älde myna qümdardai ölsem be eken!?
Qazynam bar,
Bıreuge qisam ba eken!?
Renjidı-au qimasam, Qisam, böten.
Älde myna daladai bar bailyqty
Bır özım iemdenıp, jisam ba eken!?
Qazynam bar.
Täuekel, satsam ba eken?!
Özıŋdıkın özgege satsaŋ, böten.
Älde myna taulardai bürkenıp ap,
Bük tüsıp, terıs qarap jatsam ba eken?
Qazynam bar. Qisapsyz şekteledı.
Qyzǧanady bıreuler, jek köredı.
Bermeimın de, satpaimyn, körsetpeimın! Alam deseŋ,
Aldymen zertte menı...
On bır jyldai uaqytta aqyndyq jürekten tuǧan ruhani bailyqtyŋ qanşalyqty qūndy ekenın osy joldar aiqyn aŋǧartyp tūrǧandai.
Közdı aşyp-jūmǧanşa öte şyǧatyn qas-qaǧym mezgıl ışınde türlı baspalardan Mūqaǧalidyŋ segız kıtaby jaryq körıp ülgerıptı. Bır qaraǧanda mūndai keŋşılık kez-kelgen aqynnyŋ maŋdaiyna būiyra bermeitın sirek baqyt siiaqty bolyp ta körınedı. Äitkenmen, osyǧan orai aitylyp jatqan pıkırler bır-bırıne qaişy kelıp, eldı ekıūdai sezımnıŋ qūşaǧynda qaldyryp jür.
Zamandastarynyŋ bırı Mūqaǧalidyŋ ömırden köp jaqsylyq körmegenın, sybaǧasynan aiyrylyp, şömışten qaǧylǧanyn aitsa, ekınşılerı, kerısınşe, qoǧamnan şettetılıp, beinet tartqanyn joqqa şyǧaryp, ony däleldep jantalasuda. Mūndai kezde şyndyqtyŋ şylbyrynan ūstai almai, kımnıŋ sözıne senıp, kımnıŋ jaǧyna şyǧaryŋdy bılmei basyŋ qatyp, daǧdaryp qalatynyŋ ras.
Bız Mūqaǧalidyŋ zamandasy emespız. Aqynmen dämdes bolǧan qalamgerlerdıŋ estelıkterın oqyp, sol däuırdıŋ tynysyn sezıp, kartinasyn köz aldymyzǧa elestetkenımızben, däl olardai şyndyqtyŋ teŋızıne tereŋ boilai almaimyz. Soǧan qaramastan, ädebietımızdegı Mūqaǧalidai som altyndy jete tanymaǧan, laiyqty baǧasyn bere almaǧan qūrdastary men zamandastarynyŋ şyndyǧyna kümändanuǧa bızdıŋ de qaqymyz bar. Sondyqtan da bız köp jaǧdaida eldıŋ sözınen görı, jüregınıŋ tübıne kır saqtamaǧan syrşyl liriktıŋ jyrlaryna jügınıp, aqiqatty bytyradai şaşylyp jatqan şyndyqtardan emes, aqynnyŋ taǧdyrly tuyndylarynan ızdeimız. Mūqaǧalidyŋ kündelıgın oqyp şyqqanymyzda, osy taŋdaǧan jolymyzdyŋ dūrystyǧyna közımız jete tüstı. «Eger bız kezderde menıŋ ömırım, şyǧarmaşylyǧym äldekımnıŋ köŋılın audara qalsa, olarǧa bylai der edım: «Menıŋ qymbatty dostarym! Eger sender şynymen menıŋ ömırbaianymdy, şyǧarmaşylyǧymdy zerttemek bolsaŋdar, onda men ne jazsam, sonyŋ bärın tügel oqyp şyǧudy ūmytpaǧaisyŋdar. Menı öz öleŋderımnen bölıp qaramaularyŋyzdy ötınem».
Rasynda da, özı turaly aqynnan asyryp kım aita alady? Jürek syryn, näzık janyn kım odan artyq tüsınedı? Tereŋde tūnyp jatqan dauyl küidı, terbetıp, tulatyp qozǧaityn aqyn tuyndylary tūrǧanda şyndyqty basqa jaqtan ızdeude qandai qisyn bar? Bız üşın közı tırısınde bıreuısı talantyn moiyndap maqtaǧan, ekınşısı beimälım sebeptermen synaǧan, üşınşısı qadırın
bılıp aiaǧan, törtınşısı tasadan tas atqan, besınşısı qolynan kelgenşe kömektesıp, altynşysy aiaqtan şalǧan – aǧa, ını, qūrdastarynyŋ şyndyǧynan görı, öz ömırın öleŋmen örnektegen aqyn aqiqaty bärınen de maŋyzdy, qymbat boluy tiıs qoi. Al, bızdıŋ oqyǧan öleŋderımız Mūqaǧalidyŋ jaǧasy jaila- uda jürmegenın däleldep, qaita kerısınşe, ömırınıŋ auyr bolǧanyn aiǧailap jetkızıp, kökıregı qars aiyryla jazdap jylap tūr.
Janarymdy tūmanmen tūmşaladym,
...Serıppesı üzılıp tūr sadaǧym.
Jıgıtınen qazaqtyŋ dos taba almai,
Qyz da bolsaŋ men saǧan mūŋ şaǧamyn.
Auyrlar dep oilap pa em mūnşa halım...
Ümıttıŋ soŋǧy jıbı üzılıp, bır bıteu, meŋıreu qabyrǧaǧa tırelgendei bolyp şarasyzdyqtan aitylǧan, ne degen mūŋly sözder! Dosqa jarymai, ömırdıŋ dumandy bazarynan jylap qaitqannan asqan qandai qasıret bar, myna düniede. Panasyz, sorly jetımdei eŋıretıp, näzık janyn oiran etken mūndai qaiǧynyŋ şaŋdaq dauyly jalǧannan jūbanyş ızdep jabyrqap, amalynyŋ joqtyǧynan ajal arqanyna moinyn sozyp qūlazyǧan aqyn jüregınde ǧana soǧady.
Aqyn bolyp nesıne jaratyldym,
Arasynda qap qoimai qara tünnıŋ.
Qasietın sezem dep Ana tıldıŋ,
Qauyrsyny qalmady qanatymnyŋ.
Qu tırlıkke qūl bolyp, aiaŋ basyp,
Qūlaşymdy jaia almai baratyrmyn.
Momyn edım, jaqsy edım, ūiaŋ edım,
Attap öttım olardyŋ qiia belın.
Endı, mıne, qauqarsyz qūr aşudy,
Jiia bergım keledı, jiia bergım.
Maŋdaiymnan sipaǧan bır jan bolsa,
Endı qalǧan ömırımdı qiiar edım.
Taǧdyrynyŋ aianyşty da, auyr bolǧanyna qalamyn qasıretınıŋ qanyna malyp otyryp jazǧan, süiekten ötetın aqyn sözderınen artyq sızge qandai dälel kerek? Aqyrǧy amanatyn aitqandai bolyp jyrlaǧan, ömır şyraǧy sönıp bara jatqan aqyn şyndyǧyna nege qūlaq asqymyz kelmeidı?
Ne küide jürgenımdı köresıŋ be?
Men sönıp baratyrmyn, senesıŋ be?
Qai maidannan oralǧan jauyngermın,
Jaradan sau-tamtyq joq denesınde.
Mūqaǧali sözdıŋ kiesı baryna senıp, boitūmaryndai qasterlegen, qadırın jaqsy bılıp ony qalai bolsa solai oŋdy-soldy şaşyp qoldana bermegen, Qūdaisyz qoǧamda ömır süre otyryp, Allany au- zynan tastamaǧan, jüregıne iman qarlyǧaşy ūia salǧan – tektı talant. Maimyldan jaratylǧanyna kümändanyp, qazaq aqyndarynyŋ ışınen Adam Ata men Haua Ana taqyrybyn alǧaşqy bolyp jyrlaǧan – sezımtal lirik. Jäne jaratylysqa jan bıtırgen perışte sūlulyqty közımen körgendei surettep, bır-bırınsız ömır süre almaityn qaitalanbas ekı qūbylys – äiel men erkektıŋ oŋaşa qalǧandaǧy sätın kestelı tılmen körkemdep, qalai äserlı, ädemı jetkızgen deseişı.
Ne keremet bızdı mūnda tastaǧan?!
Ol da menen, men de odan jasqanam.
Ainalaiyn Adam Ata, Haua Ana,
Aldymenen qaisyŋ edıŋ bastaǧan?
Älde, sen be, ainalaiyn Haua Ana,
Qauyzyn aşqan gülge ūqsap qaraǧan?
Adam Ata, älde sen be aq gülden,
När alǧandy tırşılıkke balaǧan.
(Aitarym bar senderge men maqtanyp),
Sender batqan künäǧa bız batpadyq,
Tūrǧan bolar, äiteuır, bır ot janyp,
Janyp baryp, janyp baryp toqtadyq.
Alpysynşy jyldary öleŋ ölkesıne dübırletıp kelıp, qoltaŋbasyn qaldyryp, kielı şaŋyraqqa bır-bır uyq bolyp qadalǧan Mūqaǧali zamandastarynyŋ qai-qaisysy da osal emes. Bıraq ädebiettıŋ alyp mūhityna öz arnasymen kelıp qosylǧan aqyndardyŋ ışınen dının satpaitynyn jūrtqa jariia etıp, paiǧambarymyz Mūhammed (s. ǧ.s.) ümbetı ekenın Mūqaǧali ǧana jamaǧatqa batyl aita aldy.
Qaimaǧy būzylmaǧan qairan dınım,
Qaimaǧyŋ byt-şyt boldy qaidan bügın?!
Qūbylaǧa bet alyp qol qusyryp,
Säjdege jyǧylatyn qaida künım?
Satpaimyn, satqan emen dınımdı men,
Ölmeitın, öşpeitūǧyn künım bılem.
Tappaityn künde tynym, tünde tynym,
Mūsylman Mūhammedtıŋ ümbetımın.
Mūhammedtıŋ ümmetı mūsylmanmyn,
Paiǧambarym qoldaidy qysylǧan kün.
Alsyn taǧalam ant etem, ant etemın,
Alla esımın jürekten ūşyrǧan kün»
Endeşe myna bızdıŋ, jauhar jyrlary erkımızdı bilep, et- jüregımızdı eljıretıp, sezımımızdı jaulap alǧan Mūqaǧalidyŋ milliondaǧan oqyrmandary tar kezeŋde de Allasyna siynyp, asyl dının ūmytpaǧan äulienıŋ:
Dostyqqa jürmın,
Dostyqqa jürmın qūmartyp!
Ölgelı jürmın,
Özıme-özım mın artyp...
Jauyzdyŋ baryp, janyna uäzır bolǧannan,
Dostardyŋ baryp, aulasynda ölgen myŋ artyq, – dep özegın örtep, ömırın öksıtken ökınıştı öleŋımen jetkızgen janaiqaiyna qalai kümän keltıremız? Dünieden dos tappai, seŋ soqqandai sendelgende jalǧyz dosy jüregımen ǧana syrlasyp, qinalyp, qapalanyp, qūsalyqtan qaiǧyryp ölgen mūŋlyqtyŋ sözıne senbeuge bola ma?
Jüregıŋız bar bolsa, Mūqaǧalidyŋ intimdık lirikasyn aitpaǧanda, tabiǧatqa tıl bıtırgen jauhar jyrlarynan da aqyn janyn jegıdei jegen ökınıştı sezbeu, talaisyz taǧdyrynyŋ basyn şalǧan qaiǧy-qasırettıŋ mūnaryn baiqamau mümkın emes qoi.
Küz sekıldı biylǧy köktem maǧan,
Küreŋıtıp tūrady...
Netken jaman?!
Keşe ǧana
Keremet keşken ǧūmyr
Bügın maǧan sekıldı ötken zaman.
Nemese:
Jas tereksıŋ japyraq jaia almaǧan,
Bız – jolauşy saiaŋda aialdaǧan.
Bız ketemız, qalasyŋ, tūldyr terek,
Salqyn bola almady saiaŋ jaman.
Sondai-aq:
Myna kelgen jazym ba – aq taŋym ba?!
Qaita oralǧan qūsym ba baqtaryma?
Qarǧys aityp otyr ma qarlyǧaştar,
Menıŋ jüdeu keşegı şaqtaryma?!
Mūqaǧali poeziiasynyŋ lirikalyq «menı» jaryqqa üiır köbelektei özdıgınen otqa tüskenımen, ekınşı jaǧynan, kez-kelgen aqynnyŋ eŋ ūly bailyǧy – ruhani qazynasy, öleŋderı emes pe degen oi da keledı keide basyŋa. Köŋılı köbelektei alyp-ūşqan aqyndardyŋ jiı-jiı otqa qanatyn küidırıp alyp jatatyny qalypty qūbylys emes pe, täiırı. Şyǧarmalarynyŋ tasqa basylyp, kıtap bolyp şyǧyp, halyq igılıgıne ainalǧanynan artyq aqynǧa qandai märtebe, qandai baqyt kerek? Endeşe segız jyr jinaǧyn oqyrmanǧa ūsynyp ülgergen Mūqaǧalidy müsırkeuge bızdıŋ moraldyq qaqymyz bar ma?
Ärine, Qūdai bergen qabıletın qūrmettep Mūqaǧaliǧa bır syilyq nemese ataq äpere almaǧanymyz aqynnyŋ emes, bızdıŋ arymyzǧa syn bolarlyq ūiatty ıs. Bıraq, aityŋyzşy, bilıkke körsetken qyzmetın būldap, qos-qostan syilyq alyp, ataqqa toimaǧan qalamgerlerdıŋ qaisysy tarihta qaldy? Aqyndy öner şyŋyna şyǧaratyn şyǧarmalary ǧoi. Közı tırısınde daŋqtary dünienı dürlıktırıp memleketımızdıkın aitpaǧanda, odaqtyq, halyqaralyq deŋgeidegı syilyqtardyŋ bırınen soŋ bırın qaldyrmai alǧan, ataǧynan at ürıkken aqyndardyŋ pendeşılık tabystary esımderınıŋ ūmytylmauyna sebeptese aldy ma? Nege jūrt olardyŋ emes, ataq pen syilyqty dämetpek tügıl, jat jūrtta qalǧandai bolyp, basyna baq qūsy qonbai oŋaşada jalǧyzsyrap jylaǧan Mūqaǧalidyŋ jyrlaryn qūmartyp oqidy? Kündelıktı küibeŋ tırşılık, küikı ömırdıŋ qūlyna ainalyp ketpei, mäŋgılıkpen ǧana syrlasyp, ūly adam bolyp ömır sürudıŋ qiyn taǧdyr ekenın aqynnyŋ özı de moiyndapty.
Taǧdyr deimız, Taǧdyr deimız aşyna,
Talaq taǧdyr, küibeŋ tırlık aldaidy.
Aqymaqtyŋ baq bop qonyp basyna,
Aqyldydan aulaq keter, barmaidy.
Közden aqsa jürektegı qan-jylǧa,
Tabyna kep taǧdyr deimız janşylyp.
Bıle tūra ūry arbekeş – taǧdyrǧa,
Uaiymdy ūstatamyz qamşy ǧyp.
Taǧdyr deitın bos söz, bos söz, jarandar,
Ötırıkke sanaŋdar!
Taǧdyryŋdy jasaityn da adamdar.
Taǧdyryŋdy büldıretın adamdar!
Äitkenmen, tūrmys-tırşılıgı qiyn bolǧanymen, segız kıtaby şyqqan aqynnyŋ şyǧarmaşylyq taǧdyry auyr boldy degendı aituǧa auzyŋ barmaityny da ras.
Segız kıtap syrt közge az olja emestei körıngenımen, kölemı säbidıŋ alaqanyndai ǧana şaǧyn, pyşaqtyŋ qyryndai jyr jinaqtaryn körıp, qolyŋa ūstaǧanda köŋılıŋ qoŋyltaqsyp, alǧaşqy oiyŋnan ainyp, aqyn talantyn qūrmettegen qoşemettıŋ bız oilaǧandai zor bolmaǧanyna közıŋ jete tüsedı. Jyr süleiımen bır zamanda ömır sürgen özge eldıŋ asa körnektı şaiyrlary Rasul Ǧamzatov, Qaisyn Kuliev, Evgenii Evtuşenko, Andrei Voznesenskiilerdı halqynyŋ qalai töbesıne kötergenı eldıŋ bärıne aian. Al, ardy janynan da biık qoiyp, aqyndarymen maqtanǧanda özge ūlttardy şaŋ qaptyryp ketetın myna bızdıŋ, şyǧarmaşylyq qabıletı olardan artyq bolmasa, bır mysqaldai da kem emes Mūqaǧalidai tau tūlǧanyŋ jıbı tüzu bır jyr jinaǧyn dūrystap şyǧaryp bere almaǧanymyz eldıgımızdı aitpaǧanda, azamattyǧymyzǧa syn emes pe?
Körnektı aqyn, ärı ǧalym Äbdıldä Täjıbaev jyr süleiınıŋ qaitys bolǧanyna bır jyl tolǧanda «Leninşıl jas» (qazırgı «Jas Alaş») gazetınıŋ 1977 jylǧy 26 nauryzyndaǧy sanynda ülken maqala jazyp Mūqaǧali öleŋderıne şolu jasai kelıp «..oqyrman qauym aqynnyŋ jaryq körmegen tamaşa öleŋderı öte köp ekenın bıle bermeidı» degen-tūǧyn. Poeziiaǧa törelık aityp, ökşesın basqan ınısınıŋ ta- lantyn bırınşı baǧalaǧan Äbdılda aqsaqaldyŋ sözıne qaraǧanda, Mūqaǧalidyŋ türlı sebeptermen kıtaptaryna enbei qalǧan tuyndylary öte köp bolǧanǧa ūqsaidy. Önımdı eŋbek etkenıne qaramastan, airyqşa talant iesı ekenın tap basyp, tani almaǧanymyzdy akademik synşy Mūhamedjan Qarataev ta 1981 jyly Mūqaǧalidyŋ 50 jyldyǧyna arnalǧan saltanatty jinalysta jasaǧan baiandamasynda aityp ketıptı. Osyǧan orai, artyna sonşama mol mūra qaldyrǧan aqynnyŋ kıtaptary nege jūpyny bolyp şyqty degen zaŋdy sūraqtyŋ jauabyn ızdeudıŋ retı de, jönı de kelıp tūr.
Ūqsas jaŋalyqtar
(Jalǧasy bar)
