Júre berseń, kóre beresiń! Joq álde kórý úshin júre beremiz be eken? Ótken joly bir joldasymnyń úıine qonaqqa bardym! Úıiniń aldyna kishigirim óndiris ornyn ashyp tastapty. Túrli kádesyı jasaıtyn lazerli apparaty bar eken. Sonymen otbasynyń iship-jemin aıyryp otyrǵan kórinedi.
Lazerli apparat, onymen jasalatyn sansyz kádesyı, shaǵyn ǵana óndiris orny meni qyzyqtyra qoıǵan joq. Ónim óndirersiń, ony áleýmettik jeli arqyly jarnamalap satarsyń… Iakı, meıramdar jaqyndaǵanda tapsyrys alyp, qaltań qalyńdar! Qytaıdan apparat satyp ákelip, kompıýterde arnaıy baǵdarlamamen buıym eskızin syzyp, ony tehnıkanyń kúshimen qıyp-piship, zat jasaýǵa az ter tógilmeıdi. Dese de, meniń nazarym osy kishkentaı ǵana óndiris ornynda arly-berli oınaqshyp júrgen on shaqty mysyqqa aýa berdi.
Óndiris ornynyń bir buryshy shaǵyn kitaphana eken. Sol jerdegi kitaptardy qarap, aýdarystyra bastaǵanym sol edi, mysyqtar kezek-kezegimen aldyma sekirip shyǵyp, erkelep, oınap, mazamdy aldy. Týmysymnan úı haıýanyndaryn jek kóretinmin! Nege ekenin qaıdam, ıt pen mysyq jaqyndap ketse boldy, denem dir ete túsedi. Meniń tyjyrynǵanymdy kórip, joldasym mazalaǵan úı janýarlaryn qýyp áýre boldy.
Qazaq mysyqqa tyshqan aýlatady. Bir úıge bir mysyq jetip artylady. Al myna jerde on shaqtysy júr. Jaǵdaılary keremet. Árqaısysyna arnap, jeke turǵyn-jaı jasapty. Oıynshyqtary jáne bar! Kitaptar jıylǵan sóreniń ústinde mysyqtyń túrli taǵamdary tizilip tur. Álginiń qorabyna qarasań, tipti adamnyń tábetin ashady-aý. Tamaqtardyń bir shetinde úı janýaryna arnalǵan dári-dármekter! Bólmeniń eki-úsh jerinde aǵash qıyndysy salynǵan sebetter tur, munyń «ájethana» ekenin uǵa qoıasyz. Sonshama qurmet kórsetiletin bu haıýandardyń qandaı qasıeti bar edi? Kókeıime osy saýal tyǵyldy.
– Munyń bárin ne isteısiń?
– Balalarym oınaıdy.
– Balalarǵa bir, ıa eki mysyq jetpes pe edi?
Dosym kúldi. Sóıtti de mysyqtarymen tanystyra bastady.
– Mynaý bengal mysyǵy! Terisi jolbarystan aýmaıdy. Jartylaı jabaıy, jartylaı qolǵa úıretilgen mysyq retinde álemge tanymal tuqym…
Jabaıy bolǵanda buryn, erterekte jabaıy mysyqpen shaǵylysqan bolsa kerek, qazir kádimgi úı haıýany eken.
– Mynaý áppaq qardaı mysyq – shınshılla! Anaý ekinshi aq mysyq túrik tuqymy. Qazir Túrkııa shekarasynan shyǵarýǵa tıym salynǵan. Árkimniń qolyna túse bermeıtin – qasıetti mysyq.
Túkti túsinbesem de, joldasymnyń aıtqandaryn zerdeme toqyp ala berdim.
– Mynaý - brıtan mysyǵy. Jýyrda týady. Almatyǵa arnaıy aparyp, erkegin taýyp, 40 myń teńgege shaǵylystyrdym.
Qudaı-aý, men ózi ne estip turmyn? Mysyqty 40 myń teńgege shaǵylystyrý degenińiz úsh uıyqtasańyz túsińizge kiretin jaıt pa?
– Sonymen budan ne paıda?
– Ony óziń zerttep kórersiń, – dedi dosym.
Sosyn mysyqtardyń qasıeti týraly uzaq lekııa tyńdadym. Olardyń adamdy ıem dep emes, dosym dep qabyldaıtyny, bizdi dáý mysyq dep tanıtyny, adam densaýlyǵyna tıgizer paıdasy, paıǵambardyń mysyq týraly hısasy, meshitke kiretin jalǵyz haıýan da osy mysyq ekeni, t.b tolyp jatqan minezderi haqynda saýatym ashyldy.
Sonymen úıge kele sala ınternet aqtaryp, dosymnyń úıinen kórgen mysyqtar týraly aqparattarmen tanysa bastadym. Má, tunyp turǵan – ǵylym. Bir betten ekinshi betke ótip, birneshe saǵat basymdy kótere almaı qaldym. Ras, osy mysyqtardyń baǵasyn kórgende jaǵamdy ustadym.
Bengal mysyǵynyń marǵaýynyń eń arzany 250 myń, shınshılla men brıtan marǵaýy 200 myń teńge turady eken.
Bir tananyń, ıakı qunajynnyń qunyna jaqyn aqsha… Munyń syrtynda 500 myńnan 1 mıllıon teńgege deıin baǵalanatyn marǵaýlardy kórgende aıaq-qolym dirildep ketti. Eki jylqynyń qarjysyna eki mysyq baqsam ba eken dep oılap qaldym.
Sóıttim de, qolyma esepshotymdy aldym. Bir mysyq bir jylda tórt ret týady delik. Bir týǵanda alty marǵaýdan topyrlatady. Alty kóptik eter, tórteý-aq deıikshi. Sonda bir mysyqtan jylyna 16 marǵaý alasyz! Orta eseppen 100 myńnan satqannyń ózinde 1 600 000 myń teńge. Bes mysyǵyń bolsa, jylana 8 mıllıon teńge kiris kiredi eken. Onyń 2 mıllıony shyǵynǵa jumsaǵannyń ózinde qaltańyzda 6 mıllıon teńge taza tabys qalady.
Bir úıir jylqy aıdaǵan adam jylyna 6 mıllıon taza tabys taba ala ma? Joq! 6 mıllıon degenińiz 12 jylqynyń qunyna teń soma… Iaǵnı, tutas úıir jylqynyń quny…
Bes mysyqtyń baǵasy úıirli jylqynyń qunynan asqan zaman kelipti.
Eger siz bir mysyqtyń qunyna bir qunajyn satyp aldyńyz delik. Ol bir jylda óz qunyna jaqyn jem-shóp jeıdi. Odan týǵan buzaýdy ósirý úshin jáne jem-shóp kerek, ony baǵý, kútý kerek. Sol baqqan eńbegińizge laıyq mańdaı terińiz aqtalarlyq aqsha taba alasyz ba? Ol arasyna óz basym jaýap bere almaımyn!
Baıaǵyda bir aqyldy, jomart patsha jar salyp, ónerpaz ataýlyny jınaǵan eken. El tańdanar óner kórsetkenge at basyndaı altyn beretin bopty. Eldiń túkpir-túkpirinen nebir óner ıeleri kelipti. Solardyń arasynda bir jigittiń óneri eldi bárin tań qaldyrǵan eken.
Ol jigit on qadam jerde turyp jipti laqtyrǵanda ıneniń kózinen ótkizedi eken. Jurttyń bári tańdaı qaǵysypty. Patsha da tańyrqap, jigitti shaqyrypty da: «myna jigitke at basyndaı altyn berińder de, júz dúre soǵyńdar» dep buıyrypty.
El de ań-tań, jigit te ań-tań. «Ne jazdym?» degeninde patsha aıtypty: «Óneriń ǵajap eken. Sol úshin altyn berdim. Alaıda, túkke qajeti joq iske talaı jylyńdy arnapsyń. Sol úshin dúre soǵýdy buıyrdym, elge ónege bolsyn dep» depti...
Ras, ónerdiń de iske jaraıtyny, jaramaıtyny bar. Bizdiń kózben qarasańyz, mysyq baǵý da «jiptiń kózinen ıne ótkizgendeı» maǵynasyz dúnıe. Biraq, aınalamyzda jalǵyzdyqtyń zardabyn shekken qanshama adam bir mysyqtyń meıirimine, mahabbatyna zárý ekenin oıladyq pa? Munyń syrtynda janýarǵa analyq-atalyq meıirimin tókkisi keletin qanshama jurt bar. Sol zárýlik bireýlerdiń aqsha tabar kenine aınalypty. Qyzyq!
Men mysyq bıznesin zertteı kele bir dúnıege kózim jetti. Álem boıynsha Qazaqstan mysyǵy arzan memleket eken-mis. Sondyqtan, bizde týyp, shetel asyp ketip jatqan marǵaýlar da az bolmasa kerek. Bul – bir. Ekinshiden mysyqtar negizinen arnaıy «pıtomnıkterde» temir tordyń ishinde ósiriledi eken. Kádimgi túrmede jatqan qujatty janýarlarǵa janym da ashydy. Sóıtse de, «esektiń artyn jýsa da, mal tapqan» azamattarǵa ókpeleı almadym.
Túıin
Men qazaqqa mysyq baq dep otyrǵan joqpyn! Osy mysyq bıznesi sekildi biz bilmeıtin qanshama kásip bar. Sol kásipterdiń qyr-syryn bilýge talpynbaıtynymyzǵa, esh jerde joq jańa kásip oılap taba almaıtynymyzǵa qapa bolamyn. Biz nege osyndaı ekenbiz?
Qanat Birlikuly
