30 jyl boıy tehnıkanyń qulaǵynda oınaǵan Aısara apamyz «Adyrna» tilshisine bergen suhbatynda ǵumyr tarıhyndaǵy qyzyqty oqıǵalarmen bólisip, elimizdiń agrotehnıkalyq ónerkásibiniń bolashaǵy jaıly oıyn aıtty. Búginde jetpisten asyp, altyn alqa ıegeri atanǵan apamyz qazirgi qoǵam jastary jaıly pikir bildirip, óz isin súıý arqyly qalaı jetistikke jetýdiń syryn ashty.
- Aısara apa, kópshilikke qyzyqty bolǵan kásibińiz jaıly, 30 jyl boıy qalaı traktor aıdap qyzmet qylǵanyńyz týraly aıta ketseńiz:
- Tehnıkanyń tilin ıgergeli sol isti súıdim. Kólik aıdaǵandy jaqsy kórdim. Narynqolǵa 1956-jyly kóship kelgen soń, kolhoz jastary bilim alsyn degen kóptiń úgitteýimen, keńesimen, Narynqoldaǵy kásiptik tehnıkalyq ýchılıesinen bilim aldym. Qazirgideı emes, ol ýaqyttarda traktordyń ár temirin egjeı-tegjeıli, maı-maı qylyp qolmen ustatyp, aıamaı kórsetip, mynaý akkýmýlıatory, mynaý motory dep nuqyp otyryp úıretetin. Shynyna kelgende, men úshin sol temir tersektiń shytyrman dúnıesi qyzyq boldy. Qatty qyzyqtym. 3 jyl 4 aı ýaqyt ýchılıeni oqyp bitirip qujat-qaǵazymdy qolyma aldym. Oqý bitire sala mamandyqpen jumys jasaý árkimniń-aq armany, sol ýaqyttarda 69-jyldary traktorǵa smenık bolyp aýysymda jumys jasadym. Áýeli bastamam jer jyrtýmen bastaldy. Odan keıin 1-2 aı kombaınǵa shyqtym. Artynsha kótermelegen basshylyq tehnıkanyń tilin jaqsy uǵasyń dep, qosalqy bólshekter qoımasyna (zapchast sklady) qoıdy. Keıinnen 74-ten 79-jylǵa deıin benzın qoımasynyń qaraýshysy bolyp istedim. Osyndaı jınaǵan tájirıbemniń arqasynda basshylyqtan oqyǵan bilimime saı traktor berýin surattym. Olar eskileý kelgen traktordy berdi. Tehnıkanyń qyr-syryn jaqsy uǵatyn shalymnyń arqasynda birden kóligimdi ıgerip kettim. Bir shyqqanda 80,100 gektarǵa deıin jer jyrtatynmyn. Qystygúni búkil kompleksterdiń shóbin tasyp, aýyl malshylarynyń jem-shópin aparyp berip traktordan bir kún qolymdy úzbeı, Keńes úkimeti taraǵansha qyzmet qyldym. Bir qynjyltatyny, sol ýaqyttarda 1-2 aı qyzmet qylǵan tanysy barlar kóterilip ketken edi. Kóbisi Lenın ordenin alyp jaqsy ataqqa ıe bolǵan edi. Bizdiń isimizge, eńbegimizge adal bolǵanymyz sonshalyq tańnyń atysy, keshtiń batysy traktorymyzdyń janynan shyqpaýshy edik. Biraq keıinirek partııa komıssııasynyń múshesi etip kótermelep qoıdy. Qazir de qudaıǵa shúkir, qarqynym jaqsy. Esik aldynda mashına ataýly kólik bolsa kez kelgenin aıdap, shalymdy salyp alyp júrip ketemin.
Shalymyz ekeýmiz 1962-de shańyraq kóterdik. 8 qursaqty bolyp, altyn alqa ıegeri atandym. Qazir Qudaı buıyrtqan balalarymnan 20 nemere, 34 shóbere súıip otyrmyz. Bıyl úılengenimizge 60 jyl toldy. Taldyqorǵanǵa baryp altyn toıly otbasylymyz degesin, «Berik otbasy» degen baǵdarlamamen úı berdi.
- Qandaı keremet apa! Kórsetken qyzyqtaryńyzdyń tek jaqsylyǵyn kórýdi jazsyn! Jumysyńyzdyń qıyn da, qyzyq tustary jaıly aıtsańyz. Qansha degenmen áıel adamsyz. Aýyr tehnıkany ıgerý názik jan úshin qıyn bolmady ma?
- Kezinde traktorıster bir kartoshkany aýdaryp bitpeı jatyp, kólikten qarǵyp túsip ekinshisine ketken ýaqytymda, «aıaǵyńnan qurısyń ǵoı» deıtin. Bala-shaǵanyń qamy dep aýyr-jeńildigine qaramadyq. Kesh kelip, erte ketetinbiz. Namysqa tyrysyp, abyroıdy oılap, uıat bolmasyn dep óz istegen isimizdi adalynan jasaý úshin janymyzdy berip, barymyzdy salatynbyz. Tútin bolyp kelip, sol kezde densaýlyqtyń da qamyn oılamappyz. Sonda da bárine úlgerip, balalarymyzdy jýyndyryp, shaıyndyryp qaıta ketetinbiz. Kenje qyzym áýeli meni bir aılap kórmeıtin. «Kýrorttan qashan keledi» dep jylaıdy eken. Ol ýaqytta qaıdaǵy kýrort?! Kartoshka bitkenshe úı kórmeıtinbiz.
- Biraz qınaldyq deısiz. Qazir densaýlyǵyńyz qalaı?
- Densaýlyǵymyz qudaıǵa táýbá jaqsy. Biraq eki tizemnen kishkene qınalamyn.
- 30 jyl degen az ýaqyt emes. Bir jumystan jalyǵyp, ketkińiz kelip, sharshaǵan kezińiz boldy ma?
- Sharshamadym. Jaqsy kórgen isiń bolǵan soń bárine kónesiń. Tipti bala-shaǵam meniń traktor aıdaǵanyma namystanǵan kezi boldy. Nege deseń, mektepte muǵalimderi «myna jerden eki telejkamen Aısaranyń traktory qarǵyp shyǵa keledi» dep mysal aıtatyn kórinedi. Sony kenje qyzym namys kórip, bir kúni úıge jylap kelipti. «Mama, endi telejkamen mekteptiń janynan ótpeshi» deıtin. Sondaı qyzyqty da kórgenbiz. Degenmen qazir sol beınetimizdiń zeınetin kórip otyrmyz. Bala-shaǵamnyń bári oqyǵan-toqyǵan. Ózimiz eshkimge kúnimizdi qaratpaı, shalymyz ekeýmiz pensııamyzdy alyp otyrmyz.
Kezinde sovhoz bastyǵy shekaradan úı bereıin degeninde, sovhozǵa jańa tehnıka kelsin dep buıyrǵan baqtan bas tartyppyn. Sol kezde ol kisi «myna kisi jumysqa ábden berilip ketipti ǵoı» dep aıtypty. Sondaǵysy bizdiń qara qan basymyzdy oılamaıtyndyǵymyz ǵoı. Elimiz damysyn, jurtymyz ash bolmasyn degen oı eken bizdiki.
(Aısara apamyzdyń traktor kóligin aıdaý sátinen)
-Endi qazir agroónerkásip mamandyǵynda biz qatarly jastar bilim alýda. Jarty ǵasyrǵa tatyrlyq ǵumyryńyzdy osy kásipke arnaǵan sizden jaqsy bir keńes alý kez kelgenniń armany. Qandaı aqyl aıtasyz apa?
- Jasyratyny joq qazir jastar jeńildiń astymen, aýyrdyń ústimen júrýge beıimdelip ketken. Olar tek aqshany qaıdan kóp tapsa bolady dep oılaıdy. Qıyn jumystan qashyp, jeńiline júgiredi. Biz jas kezimizde balalarymyz qatarynan qalmasyn, el jegendi jesin, jurt kıgendi kısin dep esh qıyndyqqa qaramaı jumys istedik. Qazirginiń jastaryna osylardy aıtsam, «sumdyq qoı, traktordy qalaı aıdaýǵa bolady» dep ertegi aıtqandaı senbeıdi. Men olarǵa kerisinshe, «bul ózi qyzyǵy men shyjyǵy mol jumys. Orta qazannyń tamaǵyn jep, kesh kelip, erte ketetin jumys» dep jıi aıtyp otyramyn.
Eń bastysy aıtarym, óz isterińdi súıińder. Shydamdy bolyńdar! Qıyndyqtan qashpańdar. Adam qıyndyqqa jolyqqan saıyn shyńdala túsedi. Ár ómirlik sabaqtan tájirıbe alyńdar degim keledi.
- Ónegege, ıgilikke toly áńgimeńiz ben aqylyńyzǵa alǵys aıtamyn, apa! Aman bolyńyzdar! Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken: Dına LITPIN,
"Adyrna" ulttyq portaly
