«ۋاتساپپەن» وقىلعان ساباقتا ساپا بولمايدى»، -دەيدى اياتجان احمەتجانۇلى

5452
Adyrna.kz Telegram

جىل سايىن ءبىلىم كۇنى جاقىنداعاندا ينتەرنەت كەڭىستىگىندە قازاق مەكتەپتەرىنىڭ «ارتتا قالعاندىعى»، باعدارلاماسىنىڭ ۋاقىت تالابىنا «ساي ەمەستىگى» جانە وقۋلىقتارىنىڭ «ساپاسىزدىعى» تۋرالى اڭگىمە كوبەيتىپ، بالانى ورىس مەكتەبىنە بەرۋ جايىندا «اقىل-كەڭەسىن» ايامايتىن «قامقورشىلار» قاتارى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاۋلاپ شىعا كەلەدى.

وسى «ناۋقاندىق شارانىڭ» اق-قاراسىن اجىراتۋ ماقساتىندا «QAZBILIM» رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اياتجان احمەتجانۇلىنان ارنايى سۇحبات الىپ، پىكىرىن بىلگەن بولاتىنبىز دەپ جازادى kazislam.kz ءتىلشىسى. اڭگىمە بارىسىندا بۇگىنگى قازاق مەكتەبىنىڭ حال-احۋالى، ءبىلىم ساپاسى، ينتەرنەتپەن جابدىقتالۋى، سونداي-اق قاشىقتان وقىتۋدىڭ قيىندىقتارى سىندى وزەكتى ماسەلەلەر تالقىعا سالىندى.

– ايەكە، سوڭعى جىلدارى «بالامدى قازاق مەكتەبىنە بەرگەن دۇرىس پا، ورىس مەكتەبىنە بەرەيىن بە؟» دەگەن سىڭايداعى پىكىرتالاستار وقۋ جىلى جاقىنداعان سايىن ءورشيتىن بولىپ ءجۇر. بۇل جاعداي شىنىمەن دە قازاقتاردى قاتتى الاڭداتاتىن بولعانى ما الدە ادەيى ۇيىمداستىرىلاتىن ناۋقاندىق قۇبىلىس پا؟

– ينتەرنەتتە مۇنداي اڭگىمەلەردىڭ تۋىنا تۇرتكى بولاتىندار – ءبىرىنشى كەزەكتە جالدامالى ءورىستىلدى بلوگەرلەر، قازاقستاندا ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگىن كوكسەيتىن مۇددەلى توپتار مەن ۇيىمدار. پىكىرتالاستاردى سولار باستاپ بەرەدى. ارنايى ماقالالار جازىلىپ، ەكى تىلدە جارىق كورەدى.

ولاردىڭ ماقساتى – حالىق اراسىندا قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا، قازاق مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم ساپاسىنا قاتىستى كۇماندى كوبەيتۋ، جۇرتتى ازعىرۋ. وعان بۇگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەلەشەگىن ايقىندايتىن ناقتى قادامداردىڭ جاسالماۋى جانە انا ءتىلىمىزدىڭ مۇشكىل ءحالى قوسىلىپ، قاراپايىم جۇرتشىلىق سول داۋ-دامايلاردىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ قالىپ جاتىر.

ءيا، بۇل جىل سايىن مەملەكەتتىك تىلگە جۇيەلى تۇردە جاسالاتىن شابۋىل. قولدان ىستەلەدى. سوڭعى جىلدارى بۇل شابۋىلدار ەرەكشە قارقىن الدى. ول جەردە قازاق مەكتەبىندەگى وقۋ باعدارلاماسى مەن وقۋلىقتار ساپاسىنىڭ سىن كوتەرمەيتىندىگى تۋرالى دا كوپ اڭگىمە ايتىلىپ جاتادى.

ال شىنتۋايتىنا كەلسەك، قازاق جانە ورىس مەكتەپتەرى ءبىر باعدارلاما، ءبىر وقۋلىقپەن وقيدى. ءتىپتى ەكى تىلدەگى كوپ وقۋلىقتاردىڭ اۆتورى دا ءبىر. بىراق، سوعان قاراماي، «قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتار ساپاسىز، ءتىلى اۋىر» دەگەن اڭگىمەنى جىل سايىن ادەيى، قاساقانا كوتەرىپ وتىرادى. ەگەر وقۋلىقتىڭ قازاقشاسى ساپاسىز بولسا، وندا ورىسشاسى دا ساپاسىز دەگەن ءسوز.

ءبىز جىلدا اتالعان پىكىرتالاستارعا مۇمكىندىگىنشە رەسمي جاۋاپ بەرىپ، ءۇن قوسۋعا تىرىسامىز. اتاپ ايتقاندا، 2017 جىلى «ورىس مەكتەبىندەگى قازاق بالالارىنا جانىم اشيدى» دەگەن كولەمدى ماقالام جارىق كوردى. ول جەردە قازاق جانە ورىس مەكتەپتەرىنە قاتىستى ۋاقىتتىڭ ءوزى الدىمىزدان شىعارىپ وتىرعان اقيقاتتى جەتكىزۋگە تىرىستىم.

– ءيا، بۇل ماقالاڭىز قوعامدا ءبىراز ءدۇمپۋ تۋدىرعانى راس. سول ويىڭىزدى تاعى ءبىر ناقتىلاپ وتسەڭىز: نەلىكتەن ورىس مەكتەبىندە وقيتىن قازاق بالالارىنا جانىڭىز اشيدى؟

– ءبىز 1-سىنىپتىڭ تابالدىرىعىن اتتايتىن بالاعا بۇگىنگى كۇننىڭ كوزقاراسىمەن ەمەس، 10 جىلدان كەيىنگى قازاقستاننىڭ جاعدايى تۇرعىسىنان قاراۋىمىز كەرەك.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 29 جىلى ىشىندە ەلدەگى دەموگرافيالىق جانە تىلدىك احۋال قالاي وزگەرگەنىن بىلەسىزدەر. 1989 جىلعى ساناقتا قازاق ءوز ەلىندە 48 پايىزدى عانا قۇراسا، قازىر 70 پايىزدان استى. بۇعان تۇركىتىلدەس حالىقتاردى قوسساق، 80 پايىز بولادى. ال باسىم كوپشىلىگى ورىس ءتىلىن قولداناتىن سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 20 پايىزدىڭ و جاق، بۇ جاعىندا قالىپ وتىر.

ويتكەنى، قازىر دەموگرافيالىق ءدۇمپۋ قاي وڭىرلەردە؟ ارينە، قازاقتار تىعىز ورنالاسقان جەرلەردە بولىپ جاتىر. التىن القا مەن كۇمىس القالاردىڭ بارلىعى سول جاقتا. ەندى 10 جىلدان كەيىن، مەيلى باسقالار قالاسىن-قالاماسىن، قازاقتىڭ ۇلەس سالماعى 80 پايىزدان اسىپ جىعىلادى. ونى ەشكىم توقتاتا المايدى. ويتكەنى، حالىقتىڭ ءوسىمىن، ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىنىڭ كەڭەيۋىن بيلىك تە ەمەس، باسقا دا ەمەس، تاريحتىڭ ءوزى جاساپ جاتىر.

سوندىقتان قازىر مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان جەتكىنشەكتىڭ ەندى 10 جىلدان كەيىن انا تىلىنە شورقاق، ءورىستىلدى ازامات بولىپ قالىپتاسىپ شىعۋى – شىنداپ كەلگەندە بالاعا وبال نارسە. ەگەر وسىنى تۇسىنەتىن اقىلى بار اتا-انالار بولسا، بالاسىن قازاق مەكتەبىنە بەرۋى ءتيىس.

– مەنىڭ تانىستارىمنىڭ اراسىندا بالاسىن الدىمەن قازاق مەكتەبىنە بەرىپ، 1-2 سىنىپ وقىعان سوڭ، ورىسشاعا اۋىستىرعاندار بار. نەگە دەپ سۇراساڭ، ايتاتىن جەلەۋلەرى سول: قازاق مەكتەبىنىڭ باعدارلاماسى قيىن دەيدى…

– ونىڭ سەبەبى – اتا-اناسىنىڭ ءوزى ءورىستىلدى. وعان قازاق مەكتەبىنىڭ باعدارلاماسى قيىن سياقتى كورىنەدى. ويتكەنى، ءوزى تۇسىنبەيدى، ونىڭ ويلاۋ ءتىلى – ورىسشا.

جالپى ادامدا ەكى ءتىل بولادى: ويلاۋ ءتىلى جانە سويلەۋ ءتىلى. قازاقتىڭ ءبىر توبى ءدۇبارا بولىپ جۇرگەنىنىڭ سەبەبى – ويلاۋ ءتىلى ورىسشاعا اۋىسىپ كەتكەندىكتەن. ءسىز قانشا ءتىلدى مەڭگەرسەڭىز دە ەركىڭىز، بىراق ويلاۋ ءتىلى – ادامنىڭ قانىمەن كەلگەن بولۋى ءتيىس.

«قازاق مەكتەبىنىڭ باعدارلاماسى، وقۋلىعى قيىن» دەپ جۇرگەندەر – سول ورىسشا ويلايتىن اتا-انالار. ال قازاقتىلدى اتا-انالارعا كەرىسىنشە ورىسشا وقۋلىقتار قيىن بولىپ كورىنەدى. سوندىقتان بۇل جەردە بار كىنانى قازاق مەكتەبىنە ارتىپ قويۋ ورىنسىز جانە ادىلەتسىزدىك.

– دەگەنمەن، «بۇرىنعى وقۋلىقتار جاقسى ەدى. قازىر تىم قيىنداتىپ جىبەرگەن» دەگەن اڭگىمەنى كوپ ادامنىڭ اۋزىنان ەستيمىز. بۇل قانشالىقتى قيسىنعا سايادى؟

– باعدارلامانىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا قيىن بولۋى – ول قازاق مەكتەبىنىڭ كىناسى ەمەس. ول زامانعا ىلەسپەي قالعان اتا-انانىڭ كىناسى.

مەن ءبىلىم سالاسىنداعى ساراپشى مامان رەتىندە ايتارىم، الەمدەگى دامىعان 50 مەملەكەتتىڭ مەكتەپ باعدارلاماسىمەن سالىستىرساق، بىزدىكى ولارعا قاراعاندا الدەقايدا جەڭىل. دامىعان ەلدەردىڭ باعدارلامالارى بۇدان دا قيىن.

ەگەر ءبىز سولاردىكىن قابىلداساق نە بولار ەدى؟ سوندىقتان مەنىڭ ايتاتىنىم، ءبىزدىڭ ەلدەگى مەكتەپ باعدارلاماسى زامانعا ساي، ۋاقىت تالابىنا تولىقتاي جاۋاپ بەرەدى.

– ال ورتا ءبىلىم سالاسىندا زامانعا ساي بولماي جاتقان كەمشىلىكتەر بار ما؟

– ارينە، بار. ول – مەكتەپتەردىڭ ينتەرنەتپەن جابدىقتالۋ دەڭگەيىنىڭ تىم تومەندىگى. ءبىزدىڭ مەكتەپتەر ءالى 20 عاسىردا ءجۇر. رەسپۋبليكالىق قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارىن ساناماعاندا، ينتەرنەت جىلدامدىعى جاعىنان قازاق قوعامى 21 عاسىرعا وتكەن جوق. ءالى كۇنگە 2G, 3G-مەن ءجۇر. وسىنداي كەمشىلىكتەردىڭ كەسىرىنەن ءبىلىم سالاسى كوپ قاعاجۋ كورىپ جاتىر.

ونەر-ءبىلىم بار جۇرتتار كەز كەلگەن پاننەن ۆيرتۋالدى زەرتحاناعا كوشىپ جاتقان كەزدە ءبىز قاراپايىم زەرتحانانىڭ ءوزىن دۇرىس جاساي الماي ءجۇرمىز. الەمدەگى دامىعان ەلدەردىڭ بارلىعى بۇكىل ورتا ءبىلىمىنىڭ ۆيدەو ساباق كونتەنتىن جاساپ تاستاعان. ال ءبىز كارانتين باستالعاندا سولاردى اسىعىپ-ۇسىگىپ جاسادىق. ءبىر سوزبەن ايتساق، ءبىز دامۋ باسپالداعىندا الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەرىنەن بىرنەشە باسقىش كەيىن كەلە جاتىرمىز.

– ياعني ونلاين وقۋدىڭ پروبلەماسى ءالى شەشىلمەگەن دەيسىز عوي؟

– بىزدە ونلاين وقۋ دەگەن جوق. قاشىقتان وقۋ دەگەن بار. وسى ەكەۋىن شاتاستىرمايىقشى. ونلاين وقۋ دەگەنىمىز – zoom, سكايپ سەكىلدى تىكەلەي بايلانىس ارقىلى مۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ءوزارا سۇحبات قۇرا وتىرىپ، ساباق ءوتۋى. ال ساباقتىڭ ۆيدەو كونتەنتىن تەلەارنادان بەرۋ – ول قاشىقتان وقۋ. بۇل جەردە كەرى بايلانىس جوق.

– بيىل دا ءبىز ونلاين وقىتۋعا دايىن ەمەسپىز بە؟

– دايىن ەمەسپىز. قازاقستاننىڭ بارلىق ەلدى مەكەنىندە ينتەرنەت نۇر-سۇلتاننىڭ سول جاعالاۋىنداعى سەكىلدى ۇستاپ تۇرسا، ونلاين وقىتۋعا بولار ەدى. ال قازىر استانادان 15 كم شەتكە شىقساڭىز، ينتەرنەت تۇگىل، ۇيالى بايلانىس ۇستامايتىن اۋىلدار بار. ول جەردە قالاي ونلاين وقىتاسىز؟

– دەمەك، 10 كۇننەن كەيىن ساباق باستالعاندا كوكتەمدەگى سەكىلدى قاشىقتان، ناقتىراق ايتقاندا، «ۋاتساپپەن» وقيدى ەكەنبىز عوي؟

– ارينە. ودان باسقا امال جوق.

جالپى بۇل پاندەميا بىزدەگى ەكى ۇلكەن پروبلەمانىڭ بەتىن اشىپ بەردى.

ءبىرىنشىسى – تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ەلدى تسيفرلاندىرۋ ءىسىنىڭ شىن بەت-بەينەسىن كورسەتىپ، ءبارى قاعازدا جازىلعانداي قانتتاي ەمەس ەكەندىگىن پاش ەتتى.

ەكىنشىسى – حالىقتىڭ شىنايى تۇرمىستىق جاعدايىنىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن اشكەرەلەپ تاستادى. الەۋمەتتىڭ الەۋەتى 42500 تەڭگە دەڭگەيىندە تومەن ەكەندىگىن جانە بالالارىنا قاشىقتان ساباق وقيتىن سمارتفون الىپ بەرۋگە شاماسى جەتپەيتىندىگىن دالەلدەپ بەردى.

مىنە، وسى ەكى سەبەپتەن ءبىز قازىر ونلاين ساباق وقۋعا دايىن ەمەسپىز. ال قاشىقتان وقىعاننان كۇتكەندەگىدەي ساپا بولمايتىنى بەلگىلى. بىراق، قايتالاپ ايتايىن، بىزدە قازىر ودان باسقا امال جوق، قاشىقتان وقۋ – ايتەۋىر مۇلدەم وقىماي قالعاننان جاقسى.

– ءتىل ماسەلەسىنە قايتا ورالساق. قازىر ۇلكەن قالالارداعى قازاق مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى ءبىر-بىرىمەن تەك ورىسشا سويلەسۋگە بەيىم. بۇل نەنىڭ اسەرى دەپ ويلايسىز؟

– بىزدە ورىس تىلىندە سويلەۋدى مارتەبە كورەتىن تۇسىنىك ءالى دە بار. ونى بىلىمدىلىكتىڭ، زاماناۋي جانە قالالىق ادام بولۋدىڭ بەلگىسى دەپ ويلايدى. بۇنىڭ سەبەبى وسىندا عانا.

ءتىلى كەلمەي جاتسا دا، تىراشتانىپ شۇلدىرلەپ جۇرگەن سول شىركىندەرگە ورىسشا ەكى بەتتىك ءماتىن جازدىرىپ كورىڭىزشى، بىرەۋى جازا المايدى.

بۇعان، بىرىنشىدەن، قوعامدا ءالى دە قازاق ءتىلىنىڭ برەندكە اينالماۋى، ەكىنشىدەن، قانعا ءسىڭىپ قالعان قۇلدىق سانا ىقپال ەتىپ وتىر.

– بالالارىمىزدىڭ قازاقشا سويلەۋىنە، ادەبي ءتىلدى مەڭگەرۋىنە «بالاپان» تەلەارناسىنىڭ ىقپالى زور ەكەنىن مويىنداماسقا بولمايدى. وسىنداي تەلەارنالاردى نەگە كوبەيتپەسكە؟

– تەلەارنانى كوبەيتۋدەن بۇرىن، «بالاپان» تەلەارناسىندا بەرىلىپ جاتقان باعدارلامالاردىڭ ءبارىن يۋتۋبقا سالۋ ءىسىن جولعا قويۋىمىز كەرەك. قازىر ءبارى بىردەي ينتەرنەتكە سالىنبايدى. بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى، بۇگىنگى بالالاردىڭ كوبى تەلەارنادان گورى يۋتۋبتاعى مۋلتفيلمدەردى كورەدى.

ءبىز قازاقتىلدى ينتەرنەت كەڭىستىگىن بالالارعا ارنالعان پايدالى كونتەنتتەرگە تولتىرۋىمىز كەرەك جانە قازاقستاندىق سەگمەنتتى دامىتۋىمىز قاجەت. قازىر وسىنداي دۇنيەلەردىڭ ازدىعىنان قازاق بالالارى وزگە تىلدەگى مۋلتفيلمدەردى كورىپ ءجۇر.

مىسالى، ءبىر جىلدارى شىققان «قوشقار مەن تەكە» دەگەن ءمۋلتفيلمدى جۇرتتىڭ ءبارى قىزىعىپ تاماشالادى. قانداي ادەمى دۇنيە ەدى. بالالار عانا ەمەس، ول ۇلكەندەرگە دە ۇنايتىن. وكىنىشكە قاراي، وسىنداي ساپالى ۆيدەولار تىم از.

ينتەرنەتتە بالالارعا ارنالعان قازاقتىلدى كونتەنتتىڭ كوبەيۋىنە مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن قاتار، ەل ىشىندەگى جاعدايى جەتەتىن باي-باعلاندار دا قايىرىمدىلىق نەگىزىندە اتسالىسۋى ءتيىس. ءبىر وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ قالتالىلار ەكى-ءۇش نارسەگە عانا كوڭىل بولەدى: ءبىر توبى شوۋمەندەرگە اقشا شاشسا، ەكىنشىلەرى مەشىت سالعىش.

ارينە، ءوزىم مۇسىلمان بولعاندىقتان، مەشىتتىڭ سالىنۋىنا قارسى ەمەسپىن، بىراق باسقا دا شەشىلمەي جاتقان پروبلەمالار شاش-ەتەكتەن ەمەس پە؟ سونىڭ ىشىندە عىلىم-بىلىمگە قارجىلاي قولداۋ كورسەتەتىن اتىمتاي جومارتتاردىڭ جوقتىعى قابىرعاڭدى قايىستىرادى.

ەگەر ۇلتجاندى، ەلىنىڭ، ءتىلىنىڭ بولاشاعىن ويلايتىن ازاماتتارىمىز انا ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىنا الاڭداپ، قولداۋ كورسەتىپ، كۇش بىرىكتىرەتىن بولسا، جوعارىدا ايتىپ جاتقان تىلگە قاتىستى پروبلەمانىڭ ءبارى دە شەشىلەر ەدى.

– قازاقستاندا باستاۋىش مەكتەپتەر تەك قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرۋى ءتيىس دەگەن باستاما كوپتەن كوتەرىلىپ ءجۇر. قالاي ويلايسىز، ءبىز وعان دايىنبىز با؟

– ءدال قازىر دايىن ەمەسپىز. كونستيتۋتسيا بويىنشا، قازاقستان – دەموكراتيالى، زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەت. مەن وسى جەردەگى «قۇقىقتىق» دەگەن انىقتاماعا باسا نازار اۋدارعىم كەلەدى. ياعني، ءبىز الدىمەن قۇقىقتىق نورمانى جونگە كەلتىرىپ الۋىمىز كەرەك.

ونى قالاي جۇزەگە اسىرامىز؟ الدىمەن كونستيتۋتتسياداعى 7-باپتىڭ ەكىنشى تارماعىن، ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ باپتارىن بۇگىنگى ۋاقىت تالابىنا ساي قايتا قاراۋ كەرەك. ءبىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارداعى قازاقتىڭ سانى 50 پايىزعا جەتەر-جەتپەس كەزدە قابىلدانعان زاڭمەن ءالى ءجۇرمىز.

قۇقىقتىق نورمالاردى دۇرىستاپ العاننان كەيىن عانا بالاباقشا مەن باستاۋىش مەكتەپتى 100 پايىز قازاقشالاندىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرۋگە تولىققاندى قاقىلى بولامىز. ال ءدال قازىر ول بىرەۋلەر ءۇشىن «قۇقىقتى تاپتاۋ» بولىپ كورىنەدى. زاڭ جۇزىندە بۇل جەردە ءسىز جەڭىلەسىز.

– ورىس مەكتەپتەرىندەگى قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ساپاسىنا قاتىستى ايتىلاتىن سىن كوپ. تاۋەلسىزدىك العالى 30 جىل وتسە دە، مەكتەپتەن قازاقشا ۇيرەنىپ شىققان وزگە ۇلت وكىلدەرىن كورمەيمىز…

– ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، ورىس جانە ارالاس مەكتەپتەردەگى اكىمشىلىك، تاربيەلىك ءىس-شارالار تولىقتاي ورىس تىلىندە جۇرەدى. مەملەكەتتىك تىلگە ولاردىڭ كوبى نەمقۇرايلى قارايدى. ەگەر اپتاسىنا 1-2 ساعات بولسا دا تاربيە شارالارى مەملەكەتتىك تىلدە وتپەسە، مەكتەپ ۇجىمى قازاق تىلىنە كوڭىل بولمەسە، ول جەردە ءبىلىم العان وقۋشىلاردان قانداي ناتيجە كۇتەسىز؟

ەكىنشى ماسەلە – ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق تىلىنەن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ كوبى – بۇرىنعى نەمىس، فرانتسۋز تىلدەرىنىڭ مۇعالىمدەرى. قايتا وقىپ العان. ولار تازا قازاق ءتىلىنىڭ ماماندارى ەمەس. ماعان رەنجىمەسىن. سەنەسىز بە، ءتىپتى كەيبىر ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەر قازاقشا سويلەي دە المايدى. سوندا ولار بالاعا نەنى ۇيرەتىپ، وقىتىپ جاتىر؟

– لاتىن الىپبيىنە اۋىسۋ قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟

– ول قازاقستانداعى اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ قوعامدىق ساناعا قالاي اسەر ەتۋىنە بايلانىستى. ەگەر «لاتىن قارپىنە كوشسەك، كۇيرەيمىز»، «قازاق ءتىلىن قۇردىمعا كەتىرەمىز» دەگەن نەگاتيۆتى اڭگىمە كوپ ايتىلا بەرسە، ارينە، ول ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.

قازىر ءبىزدىڭ قوعام لاتىن قارپىنە كوشۋدىڭ ءوزىن ءالى دۇرىس تۇسىنبەيدى. «لاتىن تىلىنە كوشەمىز» دەپ ويلاپ جۇرگەندەر بار. ءتىپتى كەيبىر ءتىل ماماندارىنىڭ ءوزى سولاي دەگەسىن باسقالاردان نە كۇتەسىڭ؟ ءالىپبي مەن ءتىلدى اجىراتپايتىندار كوپ. ودان قالا بەردى، لاتىن ءالىپبيىن ۇيرەنۋدى عالامدىق پروبلەما كورەتىندەر جەتەرلىك.

مەن ءوز باسىم توتە جازۋمەن ساۋات اشىپ، ەر جەتتىم. كەيىن ماعان كيريلليتسانى ۇيرەنۋگە ءبىر-اق اي جەتكىلىكتى بولدى. ەمىن-ەركىن ساۋاتتى جازىپ كەتتىم. سوندىقتان لاتىن قارپىندە جازا الماي قالامىن دەپ قورقۋدىڭ ەشقانداي دا نەگىزى جوق.

– ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىنە كەلسەك. ءبىز قىزدى-قىزدىمەن ءۇش ءتىل ءبىلۋدى بالاباقشاعا دەيىن كىرگىزىپ جىبەردىك. ءالىپتى تاياق دەپ ەندى تاني باستاعان جەتكىنشەكتەرگە قازاق جانە اعىلشىن ارىپتەرىن قاتار جاتتاتىپ، ميلارىن اشىتىپ جاتقان سياقتىمىز. ولار م مەن W-دى، ي مەن N-دى شاتاستىرىپ كوپ قينالادى. وسى دۇرىس پا؟

– جوعارىدا مەن ادامنىڭ ويلاۋ ءتىلى جانە سويلەۋ ءتىلى بولادى دەپ بەكەر ايتقان جوقپىن. بالانىڭ ويلاۋ ءتىلى باستاۋىش سىنىپتاردا قالىپتاسادى. تولىق قالىپتاسىپ بولعاننان كەيىن عانا ەكىنشى ءتىلدى ۇيرەنۋى كەرەك. سوندا بالا ءدۇبارا بولمايدى.

ءتىل ۇيرەنۋ – قوعامدىق قۇبىلىس. ونى ادام كەز كەلگەن جاستا مەڭگەرىپ الادى. مەنىڭ پىكىرىمشە، بالاعا 12 جاستان باستاپ قانا شەت تىلدەردى وقىتۋ كەرەك. مەكتەپ بىتىرگەنشە ءبىر اۋىز اعىلشىنشا بىلمەي، قازىر ەمىن-ەركىن سويلەپ جۇرگەن تانىستارىمىز جەتەرلىك. سول سەبەپتى اعىلشىن ءتىلى ساباعى 5-6 سىنىپتاردان باستالسا دا، ول كەش ەمەس.

– ورتا مەكتەپتە «ءدىنتانۋ» فاكۋلتاتيۆتىك ءپانى وقىتىلا باستاعانىنا بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. وسى پانگە قاتىستى دا كوپ سىن ايتىلىپ ءجۇر. ءسىز نە دەيسىز؟

– مەكتەپ باعدارلاماسىنا ءپان كىرگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسايتىندار كوپ. بىراق كوبى «سول ءپاندى وقىتاتىن ماماندار بار ما؟» دەگەن ماسەلەنى ويلانا بەرمەيدى نەمەسە وعان جەڭىل-جەلپى قارايدى.

«ءدىنتانۋدان» بەرەتىن ۇستاز ءدىندى قانشالىقتى بىلەدى؟ «ابايتانۋدان» بەرەتىن مۇعالىم ابايدى تاني ما؟ مەملەكەتتەگى 7 مىڭ مەكتەپتە 7 مىڭ ابايتانۋشى بار ما؟ ءبىر كەزدەرى «الاشتانۋ» دەگەن ءپان بولدى. الاشتى تانيتىن ۇستازدار جەتكىلىكتى مە؟

ءبىر ءپاندى مەكتەپكە كىرگىزۋ ءۇشىن الدىمەن ونىڭ ماماندارى دايىن بولۋى كەرەك. كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە وعان لايىقتى ماماندىقتار اشىلىپ، ستۋدەنتتەردى كەمىندە 5 جىل وقىتىپ، كادر جاعىن شەشكەننەن كەيىن عانا ءپاندى مەكتەپ باعدارلاماسىنا كىرگىزۋگە بولادى. مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ سەكىلدى كوزى ءتىرى ءمۇيىزى قاراعايداي ابايتانۋشى عالىمداردىڭ الدىنان وتكەن، ءدارىسىن تىڭداعان شاكىرتتەرى مەكتەپتە «ابايتانۋ» پانىنەن ساباق بەرسە، ونىڭ پايداسى بولار ەدى.

ال «ابايتانۋدى» باسقا ءپاننىڭ مۇعالىمدەرىنە قوسىمشا ساعات رەتىندە قوسىپ بەرەتىندەي ول كىم كورىنگەن ساباق بەرەتىن ويىنشىق ەمەس.

«ءدىنتانۋ» ءپانىنىڭ جاعدايى دا ءدال وسىنداي. قازىر ونى تاريحشىلار، ت.ب. ءپاننىڭ مۇعالىمدەرى وقىتىپ ءجۇر. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ ءدىني ساۋاتى، ءدىننىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنان حابارى تالاپقا ساي ما؟ مەنىڭشە، ولاي ەمەس. دەمەك، وقىتاتىن ماماندارى دايىن بولماسا دا، «ءدىنتانۋ» ءپانىن مەكتەپ باعدارلاماسىنا كىرگىزۋ – ۋاقىتتى دا، قارجىنى دا قۇر دالاعا شاشۋ.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان, ەسكەندىر تاسبولات

فوتو: اشىق دەرەككوزدەردەن الىندى.

پىكىرلەر