الەمدىك باسىلىمدار تايلاند، ۆەتنام سىندى ەلدەردىڭ COVID-19 ىندەتىن ەڭسەرىپ، ءوز تەرريتورياسىندا تۇبەگەيلى جويعانىن جارىسا جازۋدا. ىندەتتءىڭ نەگىزگى وشاعى – قىتايدىڭ ىرگەسىندە ورنالاسۋى مەن سىرت مەملەكەتتەردەن تۋريستەر اعىلىپ كەلەتىنىنە، سونداي-اق حالىق تىعىزدىعىنا قاراماستان بۇل مەملەكەتتەردە ۆيرۋس جۇقتىرىپ تىركەلگەندەر سانى وتە از. اتالعان مەملەكەتتەردە جاعداي مامىر ايىنىڭ باسىنان باستاپ تۇراقتالىپ، حالىق قالىپتى ومىرگە قايتا ورالعان.
تايلاندتا جىل باسىنان بەرى بارلىعى – 3240 جاعداي تىركەلىپ، ونىڭ 58-ءى قايتىس بولعان، جەتى اپتادان بەرى ۆيرۋس جۇقتىرعان ادام تىركەلمەگەن، ال ۆەتنامدا – 372 ازامات تىركەلىپ، قايعىلى جاعداي ورىن الماعان، 3 ايدان بەرى بۇل ەلدە جاعداي وڭالىپ، ەشقانداي ناۋقاس تىركەلمەگەن، ميانمادا – 340 ادام اۋىرىپ، 6-ۋى قايتىس بولعان, كامبودجادا – 171 ، لاوستا – 19 جاعداي تىركەلىپ، ادام شىعىنىنسىز ۆيرۋستى تولىقتاي جەڭىپ شىققان.
«جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مادەنيەتى مەن سالەمدەسۋ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ما؟ الدە، تايلاندتىقتار ۆيرۋستىڭ جايىن ەرتەرەك ءبىلىپ، جاپپاي بەتپەردە كيە باستادى ما؟ مەكونگ باسسەينى ەلدەرى مەن تايلاردىڭ يممۋندىق جۇيەسىندە كوروناۆيرۋسقا قارسى گەنەتيكالىق كومپونەنت بار ما؟ نەمەسە 70 ميلليون حالقى بار ەلدى وسى فاكتوردان وقشاۋلاۋدىڭ قانداي داالحيمياسى بار ما ەكەن?» - دەپ ساۋال قويادى The New York Times.
تايلاند دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى تاۆيزين ۆيسانۋيوتين مۇنى گەنەتيكا مەن يممۋندىق جۇيەنىڭ مىقتىلىعىمەن ەمەس، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مادەنيەتىمەن بايلانىستىرادى: «بۇل ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزبەن بايلانىستى. تايلاردىڭ سالەمدەسۋىندە دەنە بايلانىسى جوق. مەكونگ ايماعىنىڭ وزگە ەلدەرى دە ءبىر-بىرىمەن سولاي سالەمدەسەدى».
تايلاندتا ەڭ العاش كورونوۆيرۋس ينفەكتسياسىن جۇقتىرعان ادام قاڭتار ايىندا تىركەلگەن ەدى. ول ۋحاننان بارعان تۋريست بولاتىن. بۇدان كەيىن جاپونيا، ەۋروپا، اقش-تان بارعان تۋريستەردەن تابىلعان. ناۋرىز ايىندا ەلگە كارانتين رەجيمىن ەنگىزگەن سوڭ، بۇل ۆيرۋس تەك شەتەلدىك تۋريستەردەن شىققان.
تايلاندتىڭ وڭتۇستىگىندەگى پاتتانيدەگى كوروناۆيرۋستىڭ ءورشۋىن زەرتتەۋشى بانگكوكتاعى چۋلالونگكورن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جونىندەگى ساراپشىسى دوكتور ۆيپۋت فۋلچاروەن ۆيرۋس جۇقتىرعانداردىڭ 90 پايىزدان استامى سيمپتومسىز بولعانىن ايتادى.
دوكتور ۆيپۋت The New York Times-تە ءوڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ وسى بولىگىندەگى تايلار مەن باسقا دا ەلدەر وزگە كونتينەنتتەردەن كەلگەن ۆيرۋستاردان گورى، ماسالار ارقىلى تاسىمالداناتىن دەنگە بەزگەگىنەن قاتتى زارداپ شەككەنىن ايتا كەلىپ: «ەگەر دەنگە بەزگەگىنە يممۋندىق جۇيە توتەپ بەرە الماسا، ءبىزدىڭ يممۋندىق ءجۇيەمىزدىڭ Covid-ءتى دە جەڭەالمايتىنىن بىلدىرمەيدى،» - دەيدى.
اۋرۋحانالاردا ۆيرۋسپەن ارپالىسىپ جاتقانداردىڭ سەيىلگەنىنە ءبىرشااما ۋاقىت بولعانىنا قاراماستان, تايلاندتىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى كۇرت قۇلدىراپ كەتكەن.
تايلاندتىق تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگءىنىڭ حابارلاۋىنشا، تۋريزم ارقىلى ەكونوميكاسىن جاقسارتىپ وتىرعان بۇل ەل ءساۋىر ايىنان باستاپ، ىشكى رەيستەردى دە توقتاتۋى سالدارىنان جىل سوڭىندا كاسىپورىندار مەن قوناق ۇيلەردىڭ 60 پايىزىنان ايرىلۋى مۇمكىن. دۇنيەجۇزىلىك بانك 2020 جىلى 8 ميلليوننان استام تايلاندتىق تابىسىنان ايرىلاتىنىن حابارلاعان.
جاعداي ءبىر قالىپقا تۇسكەندىكتەن، مەكتەپتەر اشىلىپ، بالالار بەتپەردە تاعىپ ساباققا بارا باستاعان. سونداي-اق كەلگەن تۋريستەر ۆيرۋس تاسىمالداۋى مۇمكىن ەكەندىگىنە قاراماستان، تايلاند بۇگىندە شەت ەلدەن قوناق قابىلداۋدى باستاپ قويعان.
الەمدىك دەڭگەيدەگى گلوباليستەر مەن ينۆەستورلار ەرەكشە باعالايتىن ۆەتنام دا ىندەتتى از ۋاقىتتا اۋىزدىقتاي العان. 100 ميلليونعا جۋىق حالقى بار بۇل مەملەكەت اقپان ايىندا, ۆيرۋستىڭ تارالۋى قاتتى ورشىگەن العاشقى ساتتەرىندە-اق ءوز شەكاراسىن جاۋىپ قويعان. بۇل تۇرعىدا ۆەتنام ىندەت تارالىمى باستالعان قىتايدان دا ەرتەرەك ارەكەت ەتكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. Samsung سەكىلدى وڭتۇستىككورەيالىق الپاۋىت كومپانيالارعا شيكىزاتتىڭ سىرتتان كەلۋىن تەجەيتىندىگىنە قاراماستان، ءبىرپارتيالى ۆەتنام بيلىگى سىرتقى قاتىناستى قاتاڭ تۇردە توقتاتۋدى بۇيىرعان. ناتيجەسىندە بۇل ەل وسى جىلى ءجىو ءونىمى ءوسۋى مۇمكىن از عانا مەملەكەتتەردءىڭ قاتارىنا ەنىپ وتىر.
ۆەتنامداعى قازاقستان ەلشىسى ەرلان بايجانوۆ Facebook پاراقشاسىندا ۆەتنامنىڭ ءىندەتتى قالاي تەز جەڭۋگە سەپ بولعان بىرنەشە فاكتوردى اتاپ وتەدى:
- بىرىنشىدەن، ۆەتنامدىقتار سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق جاعدايدى ساقتاي الدى. قىتايمەن كورشىلەس، قۇس تۇماۋى نەمەسە اتيپيالىق پنەۆمونيا سياقتى اۋرۋلار تۋرالى جاڭالىقتار مەزگىل-مەزگىلىمەن كەلەتىن ۆەتنامدىقتار وسى قىزمەتتى بارىنشا نىعايتا العان. 2003 جىلى ولار SARS-COV دەپ اتالاتىن اتيپيالىق پنەۆمونييانىڭ ورشۋىنە قارسى تاجىريبە جيناقتادى. سول كەزدە 68 ادام اۋىرعان بولاتىن،ايتسە دە، ۆەتنام ءتيىمدى ينفەكتسيالىق باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ اۋرۋدى ەڭسەرە الدى.
- ەكىنشى فاكتور مەديتسيناعا ەمەس, جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ الەۋمەتتىك ۇيىمدارىنابايلانىستى. ۆەتنامدا ەجەلگى زاماننان بەرى "ستاروستا" ينستيتۋتى ساقتالعان. ءار اۋىلدا، وكرۋگتە، قالالىق كۆارتالدا تۇرعىنداردىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىندەگى بارلىق ماسەلەلەردى شەشۋگە قاتىساتىن جانە بارلىق ىستەردەن حاباردار قۇرمەتتى ادام، اقساقالدار بار. بۇدان بولەك، ءتارتىپتى قاداعالايتىن مۇنداي ستاروستالار قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ شتاتىندا ەسەپتە تۇرادى.
دءال وسى ادامداردىڭ ارقاسىندا (بۇل قوعامدىق ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى) ينفەكتسيالانعان ازاماتتار عانا ەمەس، ولارمەن بايلانىستا بولعان ادامداردىڭ بارلىعى دا تەز انىقتالىپ، وقشاۋلاندى.
ەلشىنىڭ ايتۋىنشا ۆيرۋستى جويۋعا اسەر ەتكەن ءۇشىنشى فاكتور – ۆيرۋس تاسىمالداۋشىلاردى قاتاڭ وقشاۋلاپ, اۋماقتاردى زارارسىزداندىرعان قوعامدىق قاۋىپسىزدىك مينيسترىلىگىنىڭ قۇرىلىمدارىنىڭ قۋاتتىلىعى، تءورتىنشى كەزەكتە – ءتارتىپ، سانا، ءوزىن-ءوزى باقىلاۋ سياقتى قاسيەتتەردى قامتيتىن ۆەتنامدىقتاردىڭ مەنتاليتەتى، ال بەسىنشى ساناتتا – ۆەتنام ەپيدەمياعا قارسى رەسۋرستارمەن بارىنشا قامتاماسىز ەتىلگەن. ە. بايجانوۆ وسى فاكتورلاردى ايتا كەلىپ: «سوعىسقا دايىندالعانداي» دايىندىق ەكەنىنە سەنىمدىمىن. قانداي جاعدايدا دا كەز كەلگەن قورعانىس قۇرالدارى مەن پرەپاراتتاردى ءدارىحانالاردان ساتىپ الۋعا بولادى، ال بەتپەردەنى ەمحانالار مەن سۋپەرماركەتتەر تەگىن تاراتادى،» - دەيدى.
ادىرنا ۇلتتىق پورتالى
