وكىنىشكە قاراي، مەنينگوكوكك مەنينگيتىنىڭ مەسەلىن قايتارۋ مۇمكىن بولماي تۇر بۇگىندە. سالا ماماندارى وسى اۋرۋدىڭ الدىن-الۋ شارالارىنا دەن قويىپ، بۇل دەرتتىڭ قانداي دا ءبىر بەلگىسى انىقتالا قالسا، دەر كەزىندە دارىگەرگە قارالۋعا كەڭەس بەرۋدە. مەنينگيتتىڭ بۇگىنگى كورسەتكىشى، وعان قارسى سالىناتىن ۆاكتسينا، دياگنوزدى تانۋ بارىسىنداعى دارىگەرلەردىڭ قاتەلىگى تۋراسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ كوميتەتىنىڭ ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى روزا قوجاپوۆامەن تىلدەسكەن ەدىك. 
– روزا ابزالقىزى، رەسپۋبليكا بويىنشا مەنينگيت اۋرۋى انىقتالعان ادامداردىڭ سانى قانشاعا جەتتى؟
– جىل باسىنان بەرگى كورسەتكىشكە كوز جۇگىرتسەك، 54 ناۋقاس مەنينگوكوكك ينفەكتسياسىنان بولاتىن مەنينگيت دياگنوزىمەن تىركەلدى. وكىنىشكە قاراي، تورتەۋى وسى اۋرۋدىڭ سالدارىنان كوز جۇمدى. جالپى، مەنينگيتى انىقتالعان، يا بولماسا اسقىندىرىپ العانداردى جىل سايىن تىركەۋگە الامىز. جىلدا ساقتاندىرۋ شارالارىنا ءتيىستى دەڭگەيدە دەن قويماعاننان كەيىن بۇل دياگنوزدىڭ ءتىزىمى جاڭارتىلىپ تۇرادى. ماسەلەن، بىلتىر 62 ناۋقاس تىركەلسە، وعان دەيىن بۇل كورسەتكىشتىڭ كولەمى جۇزدەن اسىپ جىعىلاتىن. 2015 جىلى ءتىپتى 414 جاعداي تىركەلگەن.
– دەسەك تە، بۇعان دەيىن كوپ ەستىپ بىلە بەرمەيتىنبىز. بيىل نەگە ەرەكشە ءورشىپ كەتتى؟
– وكىنىشكە قاراي، بيىل بۇل اۋرۋدىڭ سالدارىنان كوز جۇمعانداردىڭ قاتارى كوپ، تورتەۋ دەدىك. جىلدا جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنا تۇسكەن ناۋقاسقا جەدەل كومەك كورسەتىلىپ، اجال اۋزىنان اراشالاپ قالاتىنبىز. بيىلعى جاعدايدا اۋرۋدىڭ اسقىنعانى سونشالىق، قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعانىمىزبەن، كومەك كورسەتە المادىق. ءوز باسىم، ولار دەر كەزىندە دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەندە، مۇنداي جاعداي بولمايتىن ەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ماسەلەن، مەنينگيتتەن ءولىم قۇشقان بالانىڭ اناسىنا بالاباقشاداعى ماماندار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنا اپارۋ كەرەگىن ايتقان. اناسى ۇيىنە بارىپ، تانىس دارىگەرلەرىمەن تەلەفون ارقىلى بايلانىسىپ، ءۇي جاعدايىندا ەم-دوم جاساعان. ءسويتىپ، ءبىراز ۋاقىتىن وتكىزىپ الدى. ونىڭ ۇستىنە، ادامداردىڭ يممۋنيتەتى ءتۇسىپ كەتكەن، سوڭعى ايدا بۇل ينفەكتسيانى جۇقتىرعانداردىڭ سانى كۇرت كوبەيدى. ءساۋىر ايىنىڭ وزىندە 33 ازاماتتا مەنينگيت انىقتالىپ، اۋرۋحاناعا جاتقىزىلدى. ونىڭ 31-ءى الماتىدا، قالعان ەكەۋى الماتى وبلىسى مەن استانادا تىركەلدى.
– «دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ كەرەك» دەدىڭىز. ۋچاسكەلىك دارىگەرلەردىڭ ءوزى بۇل اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرىن اجىراتا الماي جاتقان جاعدايلار كەزدەسۋدە. بۇعان نە دەيسىز؟
– وكىنىشتى-اق. كەيبىر جەدەل-جاردەم قىزمەتكەرلەرى، ۋچاسكەلىك دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەر تاراپىنان وسىنداي جاعدايلار ورىن الۋدا. مەنينگيتتى قاراپايىم قىزىلشا مەن تۇماۋدان اجىراتا الماي جاتىر. بارشا مەديتسينانىڭ جۇگىن ارقالاپ جۇرگەن ماماندارعا ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋعا كەڭەس بەرەمىن. بۇگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان بارلىق مەديتسينا ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە مەنينگوكوكك مەنينگيتى تاقىرىبىندا سەمينارلار وتكىزىلىپ، نۇسقاۋلىقتار تاراتىلدى.
– راسىندا، مەنينگيتتىڭ العاشقى بەلگىلەرىن ءۇي جاعدايىندا باسقا اۋرۋ تۇرلەرىنەن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟
– مەنينگيتتىڭ باستاپقى بەلگىلەرىن ءۇي جاعدايىندا انىقتاۋعا، ەمدەۋگە تىيىم سالامىز. ءتىپتى تىنىس الۋ جولىندا كەزدەسەتىن ينفەكتسيادان بولاتىن تاماق، مۇرىن اۋرۋلارىنىڭ ءوزىن دارىگەر شاقىرتىپ قاراتۋ قاجەت. دەنە قىزۋىڭ كوتەرىلىپ، تىنىس جولدارى ءبىتىپ، بويىڭدى السىزدىك شالسا، قۇسىپ، تاماققا تابەتىڭ بولماي، ءون بويىڭدا «قىزىلشاعا» ۇقساس بورتپە پايدا بولسا، بىردەن اۋرۋحاناعا بارۋعا كەڭەس بەرەمىز.
– بىلۋىمىزشە، مەنينگوكوكك ينفەكتسياسى قالىپتى جاعدايدا جالپى ادامزاتتىڭ 10-20 پايىزىنىڭ اعزاسىندا «تاراتۋشى» ءتۇرىندە كەزدەسەدى. مۇنى قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
– كەيبىر دەنى ساۋ ادامداردىڭ اعزاسىندا مەنينگوكوكك ينفەكتسيا «تاراتۋشى» تۇرىندە كەزدەسۋى ابدەن ىقتيمال. ەگەر ول ادامنىڭ يممۋنيتەتى جوعارى بولسا، ۆيرۋس ول اعزاعا «قوقاڭ-لوققى» كورسەتە المايدى. سايكەسىنشە، زيانى جوق. بىراق «تاراتۋشى» ادامعا يممۋنيتەتى ءالسىز بىرەۋ كەزدەسە قالسا، اۋا ارقىلى مەنينگوكوكك ينفەكتسياسىن جۇقتىرىپ الۋى مۇمكىن. سوندىقتان يممۋنيتەتتىڭ كۇشتى بولۋىنا كۇش سالۋ كەرەك. ال ادامداردىڭ قايسىسىنىڭ اعزاسىندا بۇل ۆيرۋس بار ەكەنىن، يا بولماسا، قايسىسى «تاراتۋشى» ەكەنىن انىقتاۋدىڭ قاجەتى شامالى. ويتكەنى بۇگىن تەكسەرگەندە، اعزاسى مەنينگوكوككتان تازا ادامنىڭ ەرتەڭگى كۇنى بىرەۋدەن جۇقتىرىپ المايتىنىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.
– مەنينگوكوكك مەنينگيتىنە قارسى سالىناتىن ۆاكتسينا بار دەپ ەستىدىك…
– مۇنداي ەكپە ءتۇرى بار. كەز كەلگەن اتا-انا بالاسىنا مەنينگيتكە قارسى اقىلى نەگىزدە ۆاكتسينا سالدىرعىسى كەلسە، جەكە يممۋنوپروفيلاكتيكا ورتالىقتارىنا بارۋىنا بولادى. بىراق بۇل ۆاكتسينا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مىندەتتەلگەن پروفيلاكتيكالىق (الدىن الۋ) ەكپەلەردىڭ جوسپارىندا جوق. ياعني، ەمحانالارعا وسى ەكپەنى تەگىن سالۋ مىندەتتەلمەيدى.
– مەنينگوكوكك – اسا قاۋىپتى ينفەكتسيا دەسەك، بۇل ۆيرۋسقا قارسى ەكپە مىندەتتى بولۋى ءتيىس ەمەس پە؟
– مەنينگيتكە قارسى ۆاكتسينا ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، بىرقاتار دامىعان مەملەكەتتەردە دە مىندەتتى سانالمايدى. ويتكەنى مەنينگوكوكك ينفەكتسياسى ەرتە انىقتالعان جاعدايدا جانە ۋاقىتىلى دۇرىس ەمدەلگەن بولسا، قاۋىپتى ەمەس. كەز كەلگەن ادام يممۋنيتەت كۇشەيتەتىن دارۋمەندەر قابىلداپ، دۇرىس تاماقتانسا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، تازا اۋادا سەرۋەندەۋدى ادەتكە اينالدىرسا، ءۇيىن، جۇمىس كەڭسەسىن ىلعالداندىرىپ، تازارتىپ تۇرسا، گيگيەنالىق تازالىعىن ساقتايتىن بولسا، بۇل ينفەكتسيا قورشاعان ورتاعا قارسى تۇرا المايدى. بۇل اۋرۋدىڭ الدىن الۋ، يا بولماسا، وعان قارسى تۇرۋ ءۇشىن جاڭاعى اتالعان ساقتىق شارالارىن ورىنداساق جەتكىلىكتى. مەنينگوكوككقا قارسى ۆاكتسينانىڭ ءمىندەتتى ەكپە كۇنتىزبەسىنە كىرمەيتىنى دە سوندىقتان.
– بۇرىندارى مۇنداي ۆاكتسينا ءتۇرى ءمۇلدەم بولماعان با؟
– ول راس. سەبەبى، قاجەتتىلىك بولعان جوق. سوڭعى ون جىلدا ساۋد ارابياسى قاجىلىققا كەلەتىندەر ءۇشىن مەنينگوكوككقا قارسى ەكپەنى مىندەتتەگەننەن كەيىن، بۇل ۆاكتسينانى اقىلى نەگىزدە قالدىرۋعا شەشىم شىقتى. جەكە يممۋنوپروفيلاكتيكا ورتالىقتارىنداعى ۆاكتسينالار دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قاداعالاۋىندا بولعانىمەن، يەلىگىندە ەمەس. مەملەكەت جەكەمەنشىك ورتالىقتاردىڭ بۇل ەكپەنى ساتىپ الۋىنا، سالۋىنا قاجەتتىلىك تۋىنداعانى ءۇشىن عانا، ياعني قاجىلىققا باراتىندارعا بۇل ەكپە مىندەتتى بولعاندىقتان رۇقسات بەردى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
ايدانا نۇرمۇحان،
"ايقىن" گازەتى
