ساراپشىلار ەلىمىزدە جارىلىستار قاۋپى ەش سەيىلمەگەنىن ايتادى. "استاناەكسپەرتProject" جشس-ءنىڭ باسشىسى، تەحنيكالىق سىناق پەن تالداۋ، ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ مامانى ماۋلەن جاقمەتبەكوۆ ارىس قالاسىندا بولعان جاعداي قايتالانۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى "inbusiness.kz"-كە سىلتەمە جاساپ.
ماۋلەن سەرىكۇلى 2004 جىلدان 2009 جىلعا دەيىن ءبىراز جىل بويى "نپو قازارسەنال" جشس-ىندە جارىلعىش ماتەريالدار ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ قىزمەت اتقارعان. بۇل كومپانيا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ قولدانىس مەرزىمى وتكەن ارتيللەريالىق، ينجەنەرلىك، اۆياتسيالىق تالقانداۋ قۇرالدارىن، قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، وق-دارىلەر، سنارياد، مينا جانە باسقالارىن ۋتيليزاتسيالاۋمەن اينالىسقانى ءمالىم.
ماۋلەن جاقمەتبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، كسرو اسكەري سالاداعى بارلىق ەسكى-قۇسقى، وتە قاۋىپتى قالدىعىن قازاق ەلىنە "ۇيگەن".
"كەڭەس كەزىنەن قازاقستانعا مۇراعا قالعان، ۋتيليزاتسيالاۋعا جاتاتىن وق-دارىلەردىڭ ابدەن توزىعى جەتتى. ولاردىڭ كوبىندە حح عاسىردىڭ 30-40 جىلدارى جاسالعانى كورسەتىلگەن، داتاسى تاڭبالانعان. اتاپ وتەتىن جايت، كەڭەستىك زاۋىتتار ءاۋ باستان بۇل وق-دارىلەردى تەك سوعىس ماقساتىندا قولدانۋعا عانا بولاتىنداي ەتىپ ازىرلەگەن. سونىڭ كەسىرىنەن، وق-دارىلەردىڭ كونسترۋكتسياسى ونى ەلەمەنتتەرگە بولشەكتەۋدى قاراستىرمايدى. بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەس، كەڭەس وداعىنىڭ وق-دارىلەردى ءوندىرۋ جانە قولدانۋ كونتسەپتسياسى ولاردى تەك قانا تىكەلەي ماقساتىنا پايدالانۋ پرينتسيپىنە نەگىزدەلدى. ياعني كەڭەستىك سنارياد، مينا جانە باسقا دا تالقانداۋ قۇرالدارىنىڭ ء"ومىرىنىڭ" اقىرعى فازاسى – نە مايدان دالاسىندا، نەمەسە پوليگوندا جارىلۋ عانا. باسقاسى جوق", – دەيدى ماۋلەن جاقمەتبەكوۆ.
ونىڭ ۇستىنە قىزىل يمپەريا ىدىراعاننان كەيىن ونىڭ ارسەنالى قازاقستاننىڭ اسكەري قويمالارىندا توت باسىپ، ۇزاق جىل جاتتى. قازىرگى كەزدە قول تيسە، ۇگىتىلىپ كەتەتىندەي ابدەن كونەرگەن. وكىنىشكە قاراي، وق-دارىلەر كەڭەس وداعى "باعدارلاعانداي" تۇپكىلىكتى ماقساتىن ورىنداۋعا – جارىلۋعا دايىن جاتىر. كسرو كەلمەسكە كەتسە دە، ونىڭ مۇراسى قازاق ەلىنە زيانىن تيگىزۋىن جالعاستىرۋدا.
2,5 جىل بۇرىن رەسپۋبليكانىڭ تۇتاس قالاسى تىپ-تيپىل بولعانى ءمالىم: 2019 جىلعى 24 ماۋسىمدا ارىس قالاسىنداعى №44856 اسكەري ءبولىمىنىڭ قارۋ-جاراق قويمالارىندا جارىلىس پەن ءورت بولدى. ىزىنشە 2021 جىلعى 26 تامىزدا جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىنداعى 28 349 اسكەري ءبولىمىنىڭ اۋماعىندا ساقتالعان ەسكى وق-دارىلەر جارىلىپ، اينالاسى ورتكە وراندى.
ساراپشىلار جاڭا جارىلىستار قاۋپى ەش سەيىلمەگەنىن ايتىپ ءجۇر. وتكەن جىلى قورعانىس مينيسترلىگى وق-دارىلەردى بولشەكتەپ، كادەگە جاراتۋدى تىيىپ، بارلىعىن پوليگوندا جارىپ جىبەرۋگە شەشىم قابىلداعان. الايدا كەيبىر دەرەك بويىنشا بۇگىندە بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ۋاقىتشا دوعارىلعان دەسەدى. راسىندا، ەگەر قازىرگىدەي قازاقستاندىقتاردىڭ جۇرەگى شايلىعىپ قالعان شاقتا جەردى سولقىلداتىپ، جارىلىس جاساپ جاتسا، حالىق شوشىنىپ، نەبىر فەيك-قاۋەسەت ەل ءىشىن كەرنەپ كەتۋى ىقتيمال. قازىرگى كەزدە وق-دارىلەردى ۋتيليزاتسيالاۋ الاڭدارى قازاقستاننىڭ 2 جەرىندە عانا ورنالاسقان، بۇل – ارىس قالاسى جانە وتار ستانتسياسى. بۇعان دەيىن تاعى ءبىر ءىرى قويما قاراعاندى وبلىسىندا، بالقاش جانىندا بولىپتى، ول 2001 جىلعى ءورت كەزىندە تولىعىمەن دەرلىك جويىلدى. بىراق جاعداي مۇرشا بەرمەيدى ەكەن دەپ، پروبلەمانى ادەيى ايتپاي، جىلى جاۋىپ قويا سالۋعا دا، كەيىنگە ىسىرۋعا دا بولمايدى.
"بۇل وق-دارىلەردىڭ ساقتاۋ رەسۋرسى باياعىدا اياقتالعان، ولار ءارى قاراي توزىپ بارادى. كۇن وتكەن سايىن ولاردىڭ كورپۋستارىنىڭ جانە ونىڭ قۇرامىنداعى پيروتەحنيكالىق جانە تۇرتكى جاسايتىن ەلەمەنتتەرىنىڭ وشاقتىق نەمەسە جاپپاي كورروزياسى جۇرۋدە. كۇن سايىن وق-دارىلەردىڭ فيزيكالىق-مەحانيكالىق، بالليستيكالىق جانە مەحانيكالىق سيپاتتامالارى وزگەرىسكە تۇسۋدە. سالدارىنان ولاردى ساقتاۋ، تاسىمالداۋ قاۋىپتى بولىپ بارادى", – دەپ دابىل قاقتى م. جاقمەتبەكوۆ.
ولاردى كادەگە جاراتۋ ىسىمەن ناعىز ماماندار اينالىسۋعا ءتيىس. ايتپەسە، تەرگەۋشىلەر انىقتاعانداي، ەسكى وق-دارىلەردى ۋتيليزاتسيالاۋعا جاۋاپتى جالعىز ۇيىم – "قازتەحنولوگيالار" اق قىزمەتكەرلەرى قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن اياقاستى ەتكەن، وق-دارىلەردى بولشەكتەۋگە جارامسىز جابدىقتى پايدالانعان. ۇكىمەتتىك كوميسسيانىڭ ساراپشىلارىنىڭ ءبىرى اسقار ابدۋماليموۆتىڭ مالىمەتىنشە، ءتىپتى كوشەدەن، ارىس قالاسى مەن جاقىن اۋىلداردان قارجىعا مۇقتاج، ءتيىستى بىلىكتىلىگى جوق ادامداردى تارتىپ، ولارعا كۇنىنە 400 تەڭگەدەن تولەپتى: وسى اقشادا ءاربىر ادام جالاڭ قولمەن 20 سناريادتى بولشەكتەۋگە مىندەتتى بولعان كورىنەدى.
"وق-دارىلەردى كادەگە جاراتۋ ءۇشىن ونىڭ كونسترۋكتسياسىن جانە ءار ءتۇرىنىڭ ءتول ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ جارىلعىشتارى، تۇتىكشەلەرى، ساقتاندىرعىش جانە سەرپىندى قۇرىلعىلارى سەكىلدى جەكەلەگەن ەلەمەنتتەرىن دەمونتاجداۋ ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. سونداي-اق مامان لاقتىرىلاتىن جانە جەردە جارىلاتىن زاريادتاردىڭ قاۋىپتى ەلەمەنتتەرى قايدا ورنالاسقانىن، ولار تولتىرىلعان جارىلعىش زاتتاردىڭ فيزيكالىق-حيميالىق قۇرامىن جازباي تانيتىن بولۋعا ءتيىس. قويمالاردا جارىلاتىن، جارىقتاندىراتىن، ورتەيتىن، ءتۇتىن تۋدىراتىن نەبىر ءتۇرى جيناقتالعان. مۇنداي جاعدايدا وق-دارىلەردى ساقتاۋ، تاسىمالداۋ جانە ۋتيليزاتسيالاۋ قاتەر توندىرەدى. 2001 جىلعى تامىزدا قاراعاندى وبلىسىنىڭ توقىراۋ كەنتىندە، 2008 جىلى – ارىستا، 2019 جىلى ارىستا، 2021 جىلى بايزاقتا بولعانداعىداي قايعىلى وقيعالاردىڭ قايتالانۋىنا سوقتىرۋى مۇمكىن", – دەدى ماۋلەن جاقمەتبەكوۆ.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
