Qazirgi tańda halqymyz dinı kózqarastaryna qaraı ártúrli topqa jiktele bastady. Bul keseldiń aldyn alyp, áreket etpesek, tarıhtaǵy qatelikti taǵy da qaıtalaýymyz múmkin. Óıtkeni, kez-kelgen syrttan kelgen aǵymnyń basty nysanasy — qazaq halqynyń ǵasyrlar boıyna tirnektep jınaǵan rýhanı murasy men mádenıeti.
Biz, qazaqtar ómirden ótkenderdiń rýhyna Quran baǵyshtaımyz. Qazir tarıqat, qabirdi zııarat etý, olarǵa belgitas ornatý ıslamǵa jat dep ýaǵyz aıtýshylar kóbeıdi. Olar mýzyka, teatr, óner, týǵan kún toılaýdy haram, kúná dep esepteıdi. Bizdiń musylmandyq túsinigimiz — Allaǵa serik qosý (shırk) jáne dinge jańalyq qosý (bıdǵat) bolsa, ata-babalarymyz qaı ıslam dinin ustanǵan?,– degen suraqtar týyndaýy múmkin.
Quran men Sýnna negizinde: Birinshiden, «bıdǵat» dep, arab tilindegi sózdik maǵynasy «jańalyq engizý» ıaǵnı, sharıǵat turǵysynan paıǵambarymyz úıretken ıslam dininde kezdespeıtin is-áreketti aıtady. Islam ǵulamalary bıdǵatty túgeldeı joqqa shyǵarmaıdy. Dinge jańalyq qosýdy (bıdǵatty) jaqsy jáne jaman dep ekige bólip qarastyrady.
«Jaman bıdǵat» dep ǵulamalar ıslam dini negizderi men ǵıbadat formasyna jańalyq engizýdi aıtady. Mysaly, bes ýaqyt namazdy, alty ýaqytqa shyǵarýǵa nemese eki ýaqytqa kemitýge bolmaıdy. Islamnyń ıman, namaz, oraza, zeket, qajylyq jáne t.b. sharttaryna ózgeris engizýine jol joq.
Jaqsy bıdǵatqa adamnyń aqyly, oı-sanasy, qoǵam men adamnyń materıaldyq, rýhanı tirshiligine, kemeldigine úles qosatyn nárseler kiredi. Bular dinı jáne dúnııaýı damýǵa yqpal etkendikten dinde ruqsat etiledi. Mysaly, Hz.Muhammed paıǵambardyń týǵan kúni (máýlid), táspi (tasbıh), salaýat (tahlıl), Allany eske alý (zıkr), ásem úılerde turý, tehnıka jetistikterinen paıdalaný jáne t.b. Ýahhabıler bolsa, paıǵambar dáýirinde bolmaǵan nárseniń bárin joqqa shyǵarady. Olarǵa tutastaı bıdǵat dep qaraıdy. Islam eshqashan adamnyń rýhanı, materıaldy damýyna, kemeldenýine qarsy shyqpaıdy. Adamnyń ashqan jańalyqtaryna Alla súıispenshilik tanytady. Quran men Sýnnaǵa onyń talaptaryna saı keletin nárseniń bárin ıslam «ǵuryp» deıdi. Iaǵnı, kórkem, ádemi degen sóz. Barlyq musylmannyń qabyldaǵan isi Alla tarapynan da qabyldanady. Eger biz Paıǵambar dáýirinde bolmaǵan, Sýnnaǵa saı emes dep, búgingi ǵylym men tarıhta qalyptasqan tafsır, hadıs, fıqh ǵylymdarynan bas tartsaq, mektep, medrese, ýnıversıtetke barmasaq, bul taza ıslamnyń rýhyna absolıýttik turǵydan qaıshy keledi. Islam qatyp qalǵan qaǵıda emes. Ol adamdy, ásirese, musylmandardyń damýy men kemeldenýine bastaıtyn, sonysymen Allanyń qııametke deıin úkimi júretin sońǵy dini.
Musylman ǵulamalary sopylyq tarıqattar týraly onyń kemeldik joly, ar ilimi ekendigin aıtyp ketken. Sopylyq adamnyń ishki álemin aryltyp, ony qoǵamǵa paıdaly qylatyn mektep. Paıǵambar ózi týraly «Álbette, men kórkem moraldy tolyqtyrý, ornatý úshin jiberilgen paıǵambarmyn» degen edi. Al, ýahhabıler sopylyqqa qarsy shyǵyp, tarıqat mashaıyhtaryna yqpal berýdi kúpirlik, kúná dep esepteıdi. Ras, Paıǵambarymyz alǵashqyda qabirdi zııarat etýge tıym salǵan. Keıinnen putqa tabynýshylyq toqtaǵan soń, ıslam dini musylman qaýymynyń júregine uıalaǵan soń, qabirdi zııarat etýge ruqsat etken. Paıǵambar: «Men sizderdi qabirlerdi zııarat etýden toqtatyp edim, endi qabirdi zııarat ete berińder, óıtkeni onda sizder úshin ǵıbrat bar» degen edi. Demek, alǵashqy ıslam dáýirinde, putqa tabynýshylyq sııaqty shırkke sebep bolatyn salt-sana basym kezde qabirge zııaratqa tıym salynǵan. Keıinnen ǵulamalar tarapynan qabirge zııarat jasaýdyń qaǵıdalary degen atpen kitaptar da jazyldy. Demek, ıslamda qaǵıdalar — bekitilgen erejeler sheńberinde qabirdi zııarat etý, áýlıelerdi ardaqtaý saýapty is eken.
Mazarǵa qabirtas, eskertkish qoıý máselesine kelsek, Paıǵambarymyzdyń ózi Ýsman Ibn Mazýn qaıtys bolǵanda onyń qabiriniń ústine belgi tas ákelip qoıǵan. Sebebin suraǵandarǵa «Osy jerden ótkenimizde tasty kórip, Ýsmandy eske alyp, duǵa qylyp turamyn» degen eken. Demek, dinimizde ólgenderge belgitas qoıý sharıǵatqa jat emes eken.
Ólgenderge Quran baǵyshtaý – barlyq musylman áleminde keń taralǵan. Ol ólilerdi eske alý úshin jasalǵan shara, ǵıbraty, hıkmeti mol nárse. Quran oqý arqyly ólik shyqqan úıge ózińniń onyń qaıǵysyn bóliskenińdi bildiresiń.
Paıǵambar aıtady: «Quran Kárim oqylǵanda jáne Alla Quran oqyǵanǵa da, ony tyńdaǵanǵa da, saýap jazady. Sondyqtan eger, oqýshylar máıitke Quran baǵyshtasa, Alla oqýshylarǵa bergen saýabyn kemitpesten máıitke de jazady» deıdi. Sondyqtan Quran tilaýáty Allanyń sóziniń saqtalýy jáne ıslam dininiń jandanýynyń bir joly dep qaraý kerek.
Quranda: «… Keıingi kelgen áýlet ókilderi ózderinen buryn ótip ketken ata-babalaryna duǵa oqyp: Eı, Alla, Bizdi keshir, ımanda bizden buryn ótken baýyrlarymyzdyń kúnálaryn keshir», — deıdi.
Paıǵambardyń ózi keıbir súrelerdi máıitke oqýdyń artyqshylyǵyn aıtqan. Mysaly: «Iasın súresin oqysańyz, máıittiń azaby jeńildeıdi» (Imam Ahmad Mýsnadı).
«Adam balasy qaıtys bolsa, onyń istegen saýap amaldary toqtaıdy, biraq úsh nárse toqtamaıdy. Sadaqa jarııa (jaqsy is), perzentiniń oǵan jasaǵan duǵasy jáne paıdaly ilimi», Ibn Jaýzııanyń ózi, «Aldyńǵy úsh ǵasyrdaǵy ıslam ǵulamalarynyń jerleý rásiminen keıin Quran oqýdy ósıet etken», — deıdi.
Taýassýl paıǵambardyń ózi: «Áı, Alla, Senen, tek Senen ǵana suraýshylar úshin suraımyn» degen edi. Paıǵambar bir bısharaǵa: «Áı, Alla, Senen Seniń paıǵambaryń arqyly suraımyn. Áı, Muhammed, Siz arqyly Allaǵa jalbarynamyn. Áı, Alla, paıǵambardyń haqqy, úshin minajatymdy qabyl ete gór», — dep, duǵa jasa deıdi.
Qazaq mádenıeti men musylmandyǵy, dinı tanymy barlyq qabattary arqyly ıslam órkenıetiniń bólinbes bólshegi ekendigin kórsetedi. Qazaq musylmandyǵynyń basqa musylmandyqtardan eshqandaı kemshiligi joq. Sebebi, ondaǵy kezkelgen qubylys, salt dástúr, jalpy qundylyqtary ıslamı negizde bolmysqa aınalǵan.
Dosaı KENJETAI,
http://mazhab.kz
teologııa jáne fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, professor
