«Elşıler, eŋ aldymen, memlekettık tıldı bıluı tiıs»,– dedı Toqaev. Erlan Ydyrysov endı qaitedı?
«Esli vy mne ne pomeniaite moi mozgi, mne kazahskii iazyk ne vyuchit!» Erlan İdrisov, QR Syrtqy ıster ministrı. 2002 jyl.
Keşe Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ keŋeitılgen alqa otyrysyna qatysty. Atalmyş otyrysta Prezident basynan aiaǧyna deiın Memlekettık tılde - qazaq tılınde söilep şyqqanyn rizaşylyq sezımmen baqylap otyrdyq. Öitkenı, bır apta būryn, 2021 jyldyŋ 12 qaraşasynda qūrylǧan Türkı memleketterı ūiymynda Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev tek qazaq tılınde söilegen bolatyn. XX ǧasyr basynda Qazaq Elınıŋ Täuelsızdıgı üşın küresken Alaş arystary kötergen Tūran tūtastyǧyna jüz jyldan keiın jarqyn tarihi qadam bastalǧanda, däl osy tuystyqtyŋ jarqyn belgısın mysal etken edı. Ötken ǧasyrdyŋ ortasynda qiyn-qystauda Şyǧys Türkıstannan Tibet pen Gimalai asyp, aua köşken qazaqtar Ündıstan men Päkstanǧa barǧanda şaqyryp alyp, bauyryna basqan bauyr el Türkiianyŋ körnektı memleket qairatkerı, sol kezdegı premer-ministrı Adnan Menderestıŋ ruhyna qazaq halqy atynan taǧzym etken bolatyn. Sonda tolqyp söilegen Toqaevtyŋ Erdoǧandy egıldırgenın de körıp, riza bolyp, yqylasymyzdy bıldırgen edık.«Bırden aitu kerek, Qazaq memleketı basşysy tek Qazaq tılınde söiledı. Endı osy Täuelsız memleket basşysynyŋ memlekettık tılde ǧana söileu ürdısı prezidentımızdıŋ özı bes tıldı beske bılse de, AQŞ-qa barsa da, Qytaiǧa barsa da, tıptı Reseige barsa da saqtaluy kerek»,– dep jazǧan edık.Alla tılegımızdı qabyl alyp, memleket basşysy sodan keiın alǧaş ötkızgen elımızdegı alqaly jiynda da tek memlekettık tılde söiledı. Ūzaǧynan süiındırsın dep tıleiık. İä, «Qazaqstan atynan şet memleketterde qyzmet ıstep jürgen diplomattarymyz eŋ aldymen memlekettık tıldı bıluı kerek» – dep, naqty tapsyrǧan Prezident aldymen özı osyndai ülgı körsettı.
-Bılıktı mamandardyŋ Syrtqy ıster ministrlıgınen ketuı onyŋ kadrlyq äleuetın tömendetude. Būl – şyn mänınde, özektı mäsele. Men osy ministrlık eŋ konservativtı qūrylymnyŋ bırı ekenın bılemın. Mūnyŋ jaqsy jaǧy da bar. Dästür saqtalady, käsıbi diplomattar şoǧyry qalyptasady. Degenmen, jaǧymsyz jaǧy da joq emes. Bılımdı, bılıktı ärı elge adal qyzmet etkısı keletın jastar üşın ministrlıkke jūmysqa tūru – «alynbas qamaldai». Būl ahualdy tüzep, kadr saiasatyn tübegeilı qaita qaraityn kez keldı. Diplomatiialyq qyzmetke, eŋ aldymen, közı aşyq, kökıregı oiau, otanşyl mamandar qajet. Qazaqstan atynan şet memleketterde qyzmet ıstep jürgen diplomattarymyz şetel tılderın ǧana emes, aldymen, memlekettık tıldı bıluı kerek, – dedı Prezident.Rasynda, elımızdıŋ Täuelsızdıgıne 30 jyl tolsa da, şet memleketterde qyzmet ıstep jürgen diplomattarymyzdyŋ memlekettık tıldı bıluı älı şeşılmegen mäsele bolyp keledı. Būny prezidenttıŋ özınıŋ qadap aituynan-aq bıluge bolady. Bır ǧana mysal, bır jyl būryn, 2020 jyly 7 tamyzda «Qazaq ünı» gazetınde Moŋǧoliiadaǧy Qazaqstan elşılıgı qyzmetkerınıŋ sondaǧy qandasymyz Maigül Aulyhqa orystılınde söilegenı turaly «QAZAQ ELŞILIKTERINIŊ TILI RESEI TILI ME?!.Syrtqy ıster ministrlıgın syrt eldıŋ müddesın qorǧauşylardan tazalau kerek, Prezident myrza!» atty maqalamyz şyqqan edı. Būl maqala qoǧamda ülken rezonans tudyrǧany belgılı. Sol kezde Syrtqy ıster ministrlıgı synnan qorytyndy şyǧaryp, qazaq tılın qoldanuǧa bıraz qadamdar jasaǧany anyq. Bıraq Syrtqy ıster ministrlıgınde ǧana emes, barlyq ministrlıkter men vedomostvalarǧa tän jazylmas auru – memlekettık tılde ıs qaǧazyn jürgızu tek audarmaşylardyŋ ǧana moinyndaǧy jūmys bolyp tūr. Kezınde, 2002 jyly elşılık qyzmetkerlerı tügılı Syrtqy ıster ministrı Erlan İdrisovtyŋ özı «Eger sızder menıŋ miymdy auystyrmasaŋdar, qazaq tılın üirena almaimyn» dep («Esli vy mne ne pomeniaite moi mozgi, mne kazahskii iazyk ne vyuchit!») dep parlamentte mälımdegenın el ūmytqan joq älı... Sonda sol kezdegı parlament deputattarynyŋ bır de bıreuı: „Qazaq tılıne miyŋ jetpese, qalai qazaq ministrı bolasyŋ, ornyŋdy bosat!?” dep aita alǧan joq. Öitkenı, parlamentte de öz ana tılı men memlekettık tılın bılmeitınder tolyp jatyr edı ol kezde... Parlamaent solai diplomatiia turaly zaŋnan «Elşılık qyzmetkerlerı memlekettık tıldı bıluı tiıs» degen bapty alyp tastady. El üşın emes...Erekeŋ üşın... būl bap, ūmytpasam osydan 9 jyldan keiın 2013 jyldary boluy kerek, senator Quanyş Aitahanovtardyŋ aiqaiymen qaita qosyldy. Eldı şulatqan ol oqiǧa turaly «Qazaq ünı» gazetı bırneşe syn maqala jariialady. «Memlekettık tılge miy jetpegender qalai ministr bolady?» degen maqalamyz qazır «Qazaq ünı» ūlttyq portalynda «Köp oqylǧandar» aidarynda tūr. İä, 352 myŋ ret oqylyp, 300-dei pıkır jazylǧan... Sonyŋ özınde, osy uaqytqa deiın 20 jyldan berı bızdıŋ Erekeŋ eşqandai memlekettık tıldı üirenbei-aq, miyn auystyrmai-aq, ekı ret Syrtqy ıster ministrı boldy. Ūlybritaniiada ekınşı ret elşı bolyp otyr qazır... Prezident, ärı özınıŋ tıkelei ūstazy Q.Toqaev memlekettık tıldı bıludı naqty tapsyrǧasyn endı qaiter eken, ol jaǧy älı belgısız... Bıraq, Erlan Ydyrysovtyŋ kezınde Reseilıkter Qazaqstan ūltşyldyǧyn aiyptaǧanda, aldaryna tüsıp alyp şaba bermei, diplomatiialyq qarsylyq körsete bılgenın atap ötu kerek... Al bız endı memleket basşysynyŋ memlekettık tıldı bıluge bailanysty tapsyrmasynan keiın mūndai keleŋsızdıkterge jol berılmeitın bolady dep ümıttenemız. Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev sonymen qatar jiynda juyrda Türkıtıldes memleketterdıŋ yntymaqtastyq keŋesınıŋ atauy özgergenın atap öttı.
– Jaqynda bauyrlas eldermen bırlesıp, Türkı keŋesın tolyqqandy ūiymǧa ainaldyrdyq. Osylaişa, türkıtıldes memleketter yntymaǧynyŋ jaŋa kezeŋı bastaldy, – dedı Prezident.Eŋ aldymen syrtqy saiasatty «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasyna sai jürgızıp, onyŋ tiımdılıgın barynşa arttyru kerek ekenıne toqtalǧan Prezident ministrlıktegı kemşılıkterdı de atap öttı.
- Qazır Qazaqstannyŋ syrtqa baǧyttalǧan jūmysynda bırtūtas, jalpy memlekettık strategiia joq deuge bolady. Būl – jüielı sipattaǧy mäsele. Syrtqy ıster ministrlıgı tyǧyz mekeme-aralyq üilestıru jūmysyn tiımdı atqaruy kerek. Memlekettık apparat ışındegı bailanys, özara yqpaldastyq älsız. Sonyŋ kesırınen eleulı kemşılıkter bolyp jatady. Oǧan qosa, ūlttyq müddenı qorǧaityn kezde tiımdı jūmys atqarylmaidy. Mysaly, qazır Jaiyq özenı tartylyp barady. Qazaqstanǧa joldanǧan jük Qytai şekarasynda tūryp qaldy. Bızdıŋ käsıpkerlerımızdıŋ körşı elder naryǧyndaǧy müddesı oidaǧydai qorǧalmai otyr. Osyndai keleŋsızdıkter halyqtyŋ tūrmys sapasyna jäne köŋıl küiıne kerı äser etedı, – dep Memleket basşysy Syrtqy ıster ministrlıgın synǧa aldy.Biyl 30 jyl tolyp otyrǧan qasiettı Täuelsızdıgımızdıŋ baǧa jetpes qadırıne toqtalǧan Qasym-Jomart Toqaev eldıŋ kütken eŋ basty sözın aitty:
–Bız Täuelsızdık pen egemendıkke, elımızdıŋ şekarasy men aumaqtyq tūtastyǧyna nūqsan keltıretın bır de bır kelısımge jol bermeuımız kerek. Öitkenı, osy qasiettı qūndylyqtar bız üşın bärınen qymbat. Bız eŋ aldymen, Qazaqstannyŋ müddelerın tabandylyqpen qorǧauymyz qajet, – dedı Prezident.«Eldestırmek-elşıden» dep, atam qazaq baiaǧydan elşılık qyzmettıŋ joǧary baǧasyn berıp qoiǧan. Endeşe, syrtqy saiasatymyz syndarly bolyp, Ūlttyq müddemızdı qorǧauda ūtylmaityn deŋgeige jetedı dep senemız.
Qazybek İSA, QR Parlamentı Mäjılısı deputaty, «Aq jol» partiiasy töraǧasynyŋ orynbasary
