Júrsińder me jalǵan dúnıeni jalpaǵynan basyp?...
- Iıa!...
Júrsińder!...
Tirlik pen tirshiliktiń arasyn jalǵap júre de berersińder, ólmesteı bolyp ómir súrersińder! Ol anyq.
Biz de topyraq ústinde tirshilik etip kórgenbiz.
Eeee, bilesińder me, biz senderge barmaımyz, sender bizge kelesińder! Sender bizdi saǵynasyńdar, al biz jáı ǵana senderdi kútemiz, sońǵy jyldary senderden bizge kelgen elshilerdiń qarasy kóp. Soǵan qaraǵanda bir kesapattyń bolyp jatqany anyq. Týra myltyqsyz maıdan dersiń! Ashyq maıdanda - alań jaýyngerdiki. Jaýynger demekshi, jaýynger men qalamgerdiń aıyrmashylyǵyn bilesińder me?...
Jaýynger naızasymen syrttan kelgen jaýdy túırese, qalamger ishten shyqqan dushpannan da, syrttan shapqan jaýdan da qalamyn qylysh, qaǵazyn qalqan etip eline arasha túspek. Biz sol qalamgerler ókili edik. Qalamgerdi nege aıtyp otyr deısińder me? Joǵaryda aıtqan kesapat qoı. Osyndaı qıyn sátte eldiń muńyn muńdap, joǵyn joqtaıtyn qalamger, halyq pen han arasyn jalǵaıtyn altyn kópir bolatyn. Qane olar?... Keshegi qara ormandaı qaptaǵan, qalamgerlerdiń sarqytynan qalǵandary shamaly-aý deımin... "Ádebıet - ardyń isi". Shyndyqty aıtyp shyryldap, shyndyq otyna shyjǵyrylyp jatqan eshkimniń ay daýysy estı almadym. Biz bireýge jaqpasaq bilimsizdikten emes, minezimizden jaqpaǵan edik. Biz shyndyqty aıtyp, shynaıy jazyp sóz kıesinen qoryqqan edik.
Ashtyqtan, soǵystan, sheshek aýrýynan, qýǵyn-súrginnen qyrylǵanyń az ba edi qazaǵym !
El aman, jurt tynyshta dárigerdiń azynan, dáriniń joǵynan qynadaı qyrylý degen ne masqara? Soǵyssyz jarylys, selsiz sý basqany nesi?!..., tipti, órtke oranǵan nárestelerge bir tamshy sý búrkı almaýlaryń ne degen sumdyq edi?!... Bári úshin suraý bolady, bári úshin jaýap beresińder!... Daralary dúbárá, tulǵalary tobyr bolǵan qoǵam-aı!...
Tirligimde oblystan oblysqa, mınıstrlikten mınıstrlikke túk bitirmeı kóship-qonyp júrgen bireýlerdi kórsem, jaıly jer izdep kólin tastap ushyp-qonyp júrgen úırekterge Suńqardyń;
- "Myna kótenderiń aman bolsa, ony da sasytarsyńdar" degen ápsana esime jıi oralady.
-Týý, pap. Qoıyńyzshy, boldy... Sizdi "Rahymjan aralynan" keziktirem dep oılaǵan joq edim. Sizdi saǵynǵannan ba, bálkim jabyqqannan ba osy araldyń turaqty turǵynyna aınala bastaǵandaımyn, odan da
syrlasaıyqshy pap...
-Aralymdy ıesiz qaldyrmaı kelip júrgeniń jaqsy eken, Raıajan. Sen jıi kelgenińmen ózim qurǵan" Rahymjan patshalyǵyna" óte sırek keletindi shyǵardym. Bala kúngideı bul jaqta jalǵyz emespin, sodan da bolar...
- Qoǵam qateligin jipke tizgendeı etip aıtýdan Siz, tyńdamaýdan qoǵam jalyqpady, Pap. Aıtaryńyzdy aıtyp, jazaryńyzdy jazyp ketken joq pa edińiz?! Túsinetin jurt "Bas" romanyndaǵy Mahambettiń emes, tutas qazaqtyń basyn tappaı júrgenin, «Beıbarysyńyzdan» er týǵan eldiń qadirin , «Abaı sot», «Jáńgir», «Syrym batyr», «Mustafa Shoqaıyńyzdan» qazaqqa kimderdiń kerektigin jetesine jetkizip-aq jazǵanyńyzdan túsinýi kerek edi ǵoı.
- Tentegim-aý! Tuńǵyshym- aý! Adam bar jerde aramdyq, memleket bar jerde meıirimsizdik, ult bar jerde uıatsyzdyq, satqyndyq bar bola beredi. Meni qoıa bershi , Abaı atań sońynan erte almaǵan qazaq meniń shımaıyma shıraı qalady dep pe ediń? Aýyzy barlar emes, aqyly barlar aıtý kerek. Kúreskerlik - degen osy. Átteń!...
- Pap, tutas halyq kúresker bolyp ketse tátti ómirdi kim súredi?
Kim ǵashyq bolady?
Kim maqsat qoıady?
Kim arman qýady?!...
Ár adamnyń óz tabıǵaty, óz joly, óz taǵdyry bar emes pe?...
- Analaryń ashynǵannan alańǵa shyqsa, qyzdaryń qytyǵynan aıyrylǵannan kóshe jaǵalap ketse, uldaryńda ultshyldyq qalmasa qandaı ot minezdi tulǵa, et júrekti azamat tózimi taýsylyp, qasqaıyp qarsy turýy múmkin edi, aıtshy maǵan?!
Bóltirik sheshen emes, blogerdi, Kenesary emes komıkterdi pir tutyp júrgen jastarda qaıdan ulttyq múdde bolsyn?!
Ǵylym jolyn úıretem dep shybyn janyn shyrqyratyp júrgen bir azamatty kórdiń be?...
Bári baıýdyń tóte jolyn úıretemiz dep dúbárá bolyp júr...
- Oıyńyzdy bilgim kelgen, qoǵamnyń beınesin aınytpaı aıttyńyz, osy aralda júrgenim, bálkim, sol bir ortadan alystaǵym kelgeni bolar, Pap.
- Eeee, nesin aıtasyń! Aıtyp taýysý, kúresip jeńý múmkin emes zaman ornady, Raıajan!
Qııal bıiginde kezigip te saǵynysh shólin basýǵa bolady eken ǵoı, á, esensiń be, qyzym?
- Basymyz aman, Pap. Qyzdaryńyz ár áýlettiń otyn tútetip otyr. Jıenderińiz ósip jatyr. Kishkentaı Mádıimniń ózi Sizdiń sýretińizdi kórse "atam ǵoı",- dep entelep turady.
Biraq, ózińizdiń qoldaýyńyzǵa muqtaj ekenmin, syrymdy aıtatyn, ómir salmaǵyn bel qaıysa birge kóteretin, tuıyqqa tirelgende jol kórseter adam tabylmaı qınalǵanda sol baıaǵy bala kúngideı Sizdi izdeımin, Pap.
- Ýaqytsha, bári ýaqytsha, sony uq. Men de san ret adamdar arasynda júrip adasqanmyn. Tiriler ishinde júrip tirshilikten bezgen sátterimiz qanshama boldy!...
- Pap, Sizge qanshama syrymdy aıtqym keledi, kól-kósir etip tókkim keledi, biraq osylaı qııal keńistiginde betpe-bet kezikkende tilim baılanady da turady. Nege?
- Qyzym, qusalyq degen osy. Qulaq bárinde bar, bári estıdi, biraq júrekten ótkize almaıdy, aýyz bárinde bar, bári sóıleıdi, biraq aqyl eleginen ótkize almaıdy. Bir sózimde; -"Ótirigimiz jarasyp dos bolyp edik, ortaǵa shyndyq tústi de, ajyratyp jiberdi",- degenim esimde, syrymyz jarasyp, sher tarqatar edik, ómirimizge ólim araǵa túsip, ajyratyp jiberdi, ne amal bar Raıajan?!...
- Pap, aralyńyzǵa jıi kelińizshi, jıi syrlasaıyqshy, Sizge aıtarym da, Sizden surarym da kóp. Sanamda mazmunsyz, mánsiz, júıesiz saýaldar tolyp jatyr, tazartqym keledi.
- Men kettim....
- Toqtashy, Pap! Syrlarym men jaýapsyz júrgen saýaldarym she?.., Pap, toqtańyzshy!...
- Siz qashan qoshtasýdy úırenesiz?
Osymen úshinshi ret qoshtaspaı kettińiz. Al men Sizdi quttyqtap ta úlgermedim!...
Ákeme degen saǵynyshym janymdy qınap, júregimdi syzdatqanda eriksiz qabyrǵada ilingen sýretińizge qaraımyn... Bul sýretti qyzyńyz Aınur (Aıchúregim deıtinsiz) Sizdiń dúnıeden ótkenińizge 40 kún tolǵan kúni qabyrǵaǵa ilip edi. Esimde, sol kúni bárimiz únsiz tańyrqap, janarymyzǵa jas tolǵan bolatyn. Ol qolyna qyl qalam ustap kórmegen, Allanyń qudireti sheksiz, qolyna qalam alyp bir túnde Ákege degen saǵynyshyn, qaıǵysyn qaǵaz betine túsirgen eken. Ol sýretshi emes, sonda da sýrette Sizdi sóılete alǵandaı ma?... Sizdi saǵynǵanda Sizdiń kózderińizge únsiz qaraıtyn boldym. Kózderińiz keıde muńaıyp, keıde ýaıymdap, keıde oılanyp, qeıbir kúnderi qaharlanyp, ot shashyp turady... Joq álde bul sezim meniń kóńil-kúıime qaraı ózgerip tura ma eken?... Urlanyp, taǵy da kózderińizge qaraımyn. Meni baıqamaısyz, basqasha bir tereń oıǵa shomyp ketkendeısiz be?... Sarǵaıǵan saǵynyshym sap-sary japyraqtaı úzilip tústi...Kózderińiz sóılep qoıa berdi...
Sizdiń portiretińizge qarap ishteı osyndaı kúı keshtim. Siz jaýap qatqandaı boldyńyz, tipti qulaǵyma únińiz estildi. Eger de ómirde jolyqqanymyzda, kóńilińiz tolmaǵan osy qoǵamnyń qasiretin týra osylaı aıtyp berer edińiz-aý!... Men rasymen Rahymjan aralynyń turaqty, qııalshyl turǵyny bola bastaǵandaımyn. Quttyqtap ta úlgermedim.
TÝǴAN KÚNIŃIZBEN, PAP!...
Raıa OTARBAEVA,
"Adyrna" ulttyq portaly
