Aýt sóılegish aýyt qandastardy qoldap júr me, qorlap júr me? Kezinde tildi satqan aýyt endi tilge qamqor bola ala ma? Qazaq tilin qorǵaýshy depýtat nege Parlamentten ketýi kerek?
Aýyt Muqıbek degen “qatyramyn” dep qandastarynyń qanyn iship júrgen, atyn estise aǵaıyndary áli zar qaǵatyn bir “qaıratker” “Aq jol” partııasyna tas laqtyrypty. Biraq úıshigin jaýyp alyp úripti. Syrtqa shyqsa sybaǵasyn beretinder kóp bolǵasyn solaı etken bolýy kerek, feısbýk paraqshasy ózin jaqtaıtyndarǵa ǵana ashyp qoıǵan, syrtqa kórinbeıdi…
Keshegi Kórneki aqparatqa baılanysty zań jobasyna kásiptik nysandarda Til zańyn qadaǵalaý fýnkııasyn usynǵan Qazybek Isa oǵan qarsy Úkimettiń qooytyndysyn daýysqa salǵanda jalǵyz ózi qarsy shyǵyp, qazaq tilin qoldaǵan edi. Sony estip alǵan Aýekeń eseginen aýyp jatqanyna qaramaı esip-esip áńgime aıtypty…
“Aq joldyń” basqa depýtattary qaıda deıdi aldymen jaǵdaıdy bilip almaı. Keshe daýys berilgen zań jobasynyń jumys tobynda "Aq jol" frakııasynan tek Qazybek Isa ǵana bolǵanymen sharýasy joq.
Qazybek Isanyń aıtýynsha: “Jalpy, Kórneki aqparat týraly zań jobasynda kóptegen jetistikter bar.
Saýda núkteleri men meıramhana-kafelerde, kásipkerlik nysandarda memlekettik tilde jazýdy mindetteý, memlekettik emes uıymdarda mańdaıshalar men blankilerde ataýyn memlekettik tilde, qajet bolsa ǵana ózge tilde jazý, kóshe men jol ataýlarynda tek qazaqsha jazý jáne tb utymdy baptar bar”-deıdi.
Soǵan qaramaı, “Bul bir usynysy ótpegennen keıin Qazybek Isa, tipti, “Aq jol” frakııasy túgel ózderi parlamentti tastap ketýi kerek. Áıtpese olardyń oppozıııa ekenine senbeımiz”-degen maǵynada soǵ-e-e-p otyr Aýekeń.
Oǵan Qazybek Isanyń:
“Rahmet Aýyt Muqıbek baýyrym! Biraq úkimet úmittenbeı-aq qoısyn! Men depýtattyq bastamashylyq quqymdy paıdalanyp, Memlekettik til týraly zań qabyldatpaı eshqaıda ketpeımin. Óıtkeni, qazaq tili týraly zań qabyldatý- qazaqtyń maǵan artqan amanaty! Qazirgi osy Kórneki aqparat týraly zańnyń ózine negizgi bapty engize almasaq ta, qazaq tiliniń upaıyn arttyratyn qanshama jetistigi bar baptar engizdik. Sultan Bek baýyrym durys jazǵandaı, men ketsem qazaq tiliniń jaýlary qatty qýanady. Al men qazaqtyń jaýlaryn qýandyrǵym kelmeıdi, qýardyrǵym keledi!”-degen jaýaby shyqqanyna da qaraıtyn túri joq.
Biraq qansha úıshiginiń aýzyn tanystaryna ǵana ashyp qoısa da, solardyń ózi Aýyttyń sazaıyn berip jatyr eken…
Gulnar Anasheva degen qyz: “Tilge janashyrlyǵyńyzdan ba, álde ozǵanǵa kórealmaýshylyǵyńyzdan ba bilmeımin, sheshilip bolmaı jatqan jaǵdaıǵa óz keńesińizdi beripsiz. "Aqyl aıtsań, maqul aıt" degeni taǵy bar. "Aq Joldyń" batyl qadamdaryn atap turyp, "laıyq emessiń, ket" degenińiz úılespeı qaldy. Ittiń aýzy tıdi eken dep, darııanyń sýy aramdanbas. "Aq Joldyń" da, Qazybek aǵamyzdyń da osy kezge deıin istegen jaqsylyqtary, oppozıııalyq ustanymy — ol fakt. Ony teriske shyǵaratyndaı sóılem túgil, jalpy oıdy kezdestirmedim jazbadan”-dep sileıtip salypty.
Al Tomırıs Nurtazına : “Taqyryp pen post bir-birine úılespeıdi. Negizi byljyraǵan jazba. Taqyryp aıqaılap turǵanǵa sońyna deıin oqyp edim. Ýaqytym tekke ketipti. Negizi Qazybek Isany depýtattyqtan ketirýdi kózdegen toptyń soıyly dep bilemin. Ult sózin sóılep júrgen uldy bulaı jarǵa ıtergenshe, qoldaý kórsetý kerek»,-dep aǵasyna aqyl aıtypty. Onda ony túsinetin mı bolsa deńiz.
Iá,oǵan tek bir sáttik haıp bolsa boldy!
Haıp qýamyn dep maıyp bop ketetinimen sharýasy joq…
Memlekettik tildi qoldap daýys bergen jalǵyz depýtat Qazybek Isany Májilisten ketýi kerek dep jazǵan adam da bar ekeni týraly tańerteń ǵana post jazyp em, Memlekettik syılyq alǵan marǵasqalar, elge tanymal zııaly qaýym ókilderi, qoǵam qaıratkerleri, til janashyrlary barlyǵy bir aýyzdan óre túregelip, sazaıyn berip, bir saǵattyń ishinde álgi postymyz hıt bop ketti. Halyqtyń qoldaýy ǵoı! "Bunyń shyn máninde kim ekenin áshkerelep jazamyz" dep sol postqa koment jazyp em, Aýekeńniń jany shyǵyp ketken sekildi. Osyǵan deıin ómiri izdemegen, pikir jazbaǵan Aýyt qasqa aıaq astynan maǵan áleýmettik jelide dostyq usynyp, jekeme "Telefon nómirińizdi berińizshi" dep syzylyp hat jazyp, siz-biz emes, shyj-byj boldy. Tipti baıaǵyda memlekettik til men Qazybek Isanyń Ulttyq keńestegi áıgili sózin qoldap aıtqan pikirin komment etip salyp, ózin aqtaǵysy keldi. Ol pikirin de biz "qýalap" júrip alǵan edik. "Memlekettik tilge qoldaý kórsetińiz" dep "Qazaq únine" surap júrip jarııalap ek. Sóıtip suraýmen ǵana "til janashyry" bolǵan Aýkeńniń túri mynaý.
“NUR OTANǴA” ARANDATÝShY KEREK PE?
Ózinshe “oralmandardyń quqyn qorǵaýshy” atyn ıelenip júrgen bul nemeń quqyqtan quq etpeıdi eken ǵoı. “Aq jol” partııasy alaıaq pa” dep taqyr jerge taqyryp qoıǵanyn qaıtersiń saýatsyzdyń. Ózi taǵy partııanyń batyl isterin salbyraǵan aýzynyń sýy quryp maqtap otyr. “Alaıaq” dep jeke adamǵa aıtylatynyn, tutas zańdy tulǵaǵa, partııaǵa ondaı aıyptaý aıtý -naǵyz saýatsyzdyq ekenin mektep balasy da biledi.
Aıtpaqshy, bul Aýekeń “Nur otan” partııasy qoǵamdyq qabyldaý bóliminde konsýltant bolyp isteıdi. Al endi partııa basshylary bir birimen pikir talastyrýy bola beredi. Al bir partııanyń keńsesisiniń esiginde otyrǵan keńesshi ekinshi bir tutas parlamenttik partııa týraly eshqandaı negizsiz “alaıaq” dep aýyr aıyp taǵyp, jala jabý - qylmystyq is bolǵany bylaı tursyn, eshqandaı partııalyq etıkaǵa jatpaıdy. “Nur otan” partııasynyń tóraǵasy Elbasymyz, Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaev. “Aq jol” partııasy ózine jabylǵan jalany jaýapsyz qaldyrmaıtyny, asyryp jaýap beretini belgili. Sonda saıası saýatsyz Aýyt Elbasynyń partııasyn uıatqa qaldyryp, arandatyp otyrǵan joq pa?!. Buǵan “Nur otan” partııasy basshylary “tań atqannan keshke deıin bizdi maqtap, jaǵympazdanyp júr ǵoı” dep, Aýyttyń “qatyrdym, rıza bolýda” dep elge aıtyp júrgenindeı máz bolyp qoıa salmaı, tıisti shara qoldanýy qajet.
Parlamentte on jyldaı frakııasy dúrildep turǵan, birer usynysy ótpese, júzdegen usynysy ótip, el ıgiligine paıdalanyp (Aýyt myrza da paıdalanýda) júrgen “Aq jol” partııasyna parlamentti tastap ketińder dep “aqyl” aıtady “saıasatker” Aýyt. Kez kelgen saıası partııanyń negizgi maqsaty bılikke jetý ekenin, bir usynysy ótpese, halyq bergen mandatty tastap ketý - “bıtke ókpelep tonyn jaǵyp jiberetin” saıası saýatsyz áńgúdiktiń isi ekeni aıtpasa da túsinikti.
Qaıtip “Nurotan” muny depýtattyqqa kandıdattar qatarynda praımerızge kirgizip júr?!. Sondyqtan eken ǵoı eń az daýyspen eń aldymen saıystan shyǵyp qalǵany…
“AÝYTTYŃ KASTIýMI” - qandastarǵa salynar salyq
Internetke, feısbýkke “Aýyt Muqıbek” dep jaza qalsań, alaıaqtyń kókesin kóresiń. “Aýyt kastıými” atalyp ketken oralmandarǵa salatan salyǵynan bastap, “balańdy oqýǵa túsirem” dep talaıdy zar qaqtyrǵany shyǵa keledi.
«Nur otan» partııasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary B.Baıbekke jazylǵan aryz ınternette júr. Qysqa ǵana úzindi keltireıik:
“Aýyt Muqıbektiń 2018- jyly jazda, óziniń kóp jylǵy tanysy Qaraǵandy oblysy, Balqash qalasynyń turǵyny Mýkajanova Amankýl Tleýkadırovnamen til biriktirip, Almaty qalasynyń turǵyny Nýrgazıeva Gýlnara Tleýovnanyń joǵarǵy oqý bitirgen qyzyn Almaty memlekettik ýnıversıtetiniń magıstratýrasyna túsirip beremin dep alaıaqtyq jolmen 500000 teńgesin aldap alady. Atalǵan alaıaqtyq is boıynsha qylmysty bolǵan, biraq eki jaq kelisimi boıynsha isi toqtatylǵan . Bul ekeýiniń 2019 jyly 5 maýsym kúni, Almaty qalasy Medeý aýdanynyń IIB-nyń TB-ń tergeýshisine kúdikti retinde bergen jaýaptary da áleýmettik jelini sharlap júr. Tómende kýádan jaýap alý hattamasynyń skrınshottary tirkelgen (fotoda).
Ásirese , shetelden oralǵan qandas kásipkerler arasynda " Aýyttyń kostıýmy" - degen áńgime jyr bolyp tarap júr . Onyń máni ol kisi óz jerles kásipkerdi kórse birden kostıýmǵa aqsha suraıdy eken. “-dep jazady.
Osy aryzdan oqyǵanymyzdaı,
“Aýyt kastıýmy” salyǵyn ol tipti bir top Ulttyq keńes múshelerimen birge Prezıdent qabyldaýyna kirerde de paıdalanypty.
“Sonyń qarsańynda Aýyt Muqıbek kásipker Qadılet Nábıulyna telefon soǵyp óziniń jaqyn kúnderi Prezdenttiń qabyldaýyna kiretindigin aıtyp kostıýmǵa aqsha suraıdy jáne biznesine qaraılasyp turatyndyǵyn aıtyp ýádeni úıip tógedi . Jáne az aqsha emes 500 myń teńgeden kem bolmaýyn qadaǵalaıdy . Kásipker Qadılet Nábıuly paıdasy bolmasa da zııany tımesin degen oımen Aýyt Muqıbekke sol jerde bes júz myń teńge aýdaryp bergendigin aıtady . Bul áńgime de qandastar arasynda keń tarap júr . Biraq kásipker sodan keıin ol kisini múlde kezdestire almapty.”-dep jazady.
JALAQORDYŃ JAZASY
Oralman men kóshi-qon polıııasynyń arasyna deldal bolyp jan baǵyp, ózi atamekenge zorǵa kelgen oralmannyń aqshasyn alyp qashyp júrgeni, kózine kóringen kórnektige kópe-kórineý jala jabatyny bir tóbe. Jazyp jatqandar Aýyttyń ondaı qylyqtaryn beske biletin óziniń oralmandary. “Qytaıdaǵy uıǵyrlardy túgel Qazaqstanǵa shaqyryp azamattyq bereıik” degen taza arandatýshylyq kórsoqyrlyǵy taǵy bar.
“Aq jolǵa” aqyl aıtqysh Aýyttyń sózi Krylovtyń áıgili mysalyndaǵy bulbulǵa “qarǵa sekildi án aıta almaısyń” degen esekti elestetedi eken. Esek demekshi, Feısbýktaǵy paraqshasynda Arǵynbek Ǵusyman degen Aýyttyń jerlesi “Esek emgen ekeý” degen masqara maqala jarııalapty. “Esek emgen ekeýdiń” biri Serikjan Bilásh, biri 400 myń uıǵyr turatyn jerde ósken Aýyt ahýn Muqıbekti de terilerin tirideı sypyryp, áshkerelepti.
Aýyt baıǵustyń elge kelse de baıaǵy ádetine basyp, jurtqa jala jabýmen kele jatqanyn, tanymal oralmandardyń sońyna sham alyp túskenin baıandaıdy. “Jarqyn Janshýaq degen búrkenshik esimimen áıgili «Kók týdyń jelbiregeni» ániniń mátinin jazǵan aqyn Almas Ahmetbekti qaralap «Jas alashta» jeliles maqalalar jazdy. A.Ahmetbek pen R.Aıypulynyń ústinen jazǵan domalaq aryzdary sotqa deıin jetip, tıisti tekseristen keıin is jabyldy.
Atynan at úrketin Sultan Janbolat, marqum Jumádil Maman, marqum Orazanbaı Egeýbaev, Shámis Qumar, Tursynáli Ryskeldi, Qaırolla Baıanbaı sııaqty elge kelip, páter alǵan aqyn-jazýshylardy «qos mekendiler» dep ósek taratyp, qysym jasady” dep jazady.
Jabylǵan jalaǵa kúıip júrgen Almas Ahmetbek bir jıynda Aýytty kóre sala bir-aq uryp, aýt jiberipti. Aýnap turǵan Aýyt qandastardan alǵan kastıýmynyń shańyn da qaqpastan taıyp turypty…
Sóıtip, Aýyttyń aıarlyǵynan azap shekken qandastardyń aqysyn Almas bir judyryqpen alyp beripti…
Aýt sóılegish Aýyt sonda qandastardy qoldap júr me, qorlap júr me?
Qandastardyń qamyn jep júr me, qanyn iship nanyn jep júr me?
KEZINDE TILDI SATQAN AÝYT ENDI TILGE QAMQOR BOLA ALA MA?
Qazaq tiline “janashyr” bola qalyp, shýy shubatylyp júrgen artyn tazalaı almaı jatyp, “Aq jolǵa” aqyl aıtqysh jalaqor, aýyp sóılep otyratyn Aýyttyń paraqshasyna jaýap jazǵan Qazybek Isanyń: “Kezinde qazaq tiline qarsy shyǵyp, endi aıaq astynan óziniń jeke maqsaty úshin qazaq tiline qamqor bolyp qalǵan alaıaqtar kimder ekenin anyqtaımyz áli…”- degenin oqyp, oılanyp qaldyq.
“Baqsaq, baqa eken” degendeı, 2017 jyly ult zııalylary Memlekettik til týraly zań qabyldaý kerek” dep, Prezıdentke Ashyq hat jazǵanda bul hatqa qol jınaǵanda Aýytqa da aıtylǵan eken. Dál sol kezde astanadaǵy “Nur otan” partııasynyń qoǵamdyq qabyldaý bólmesine keńesshi me, kúzetshi me, áıteýir bir jumysqa aıaǵy ilingen Aýyt qasqań: “Men qazaq tilin qoldaıtyn Prezıdentke jazylǵan hatqa qol qoımaımyn”-depti ǵoı…. “Oý, arǵy betten kelgen sender úshin kerek emes pe qazaq tili?”-dese de “Joq, qol qoımaımyn” dep bet baqtyrmapty. Shamasy, kergigen keńse malaıy “keremet qyzmetke turdym, endi sodan aırylyp qalmasam boldy, qazaq tilin qaıteıin” degen bolsa kerek kóleńkesinen úrkip. Buǵan “Qazaq úni” saıtyndaǵy “Memlekettik til týraly zań qabyldaý kerek” degen Ashyq hatqa sol kezdegi, 2017 jyly jazylǵan myńdaǵan pikirlerdiń ishinde Aýytqa baılanysty jazylǵan kommentter aıǵaq bola alady. Onda: “Biz sekildi oryssha bilmeıtin oralmandar úshin qazaq tili týraly zań qabyldaý óte mańyzdy. Arǵy betten kelgen zııalylar da qol qoıamyz. Ásheıinde aıqaılap júretin Aýyt Muqıbek nege joq qazaq tilin qoldaǵan hatta?”, “Aýytqa aıtylǵan eken, “men Nurotannyń qyzmetkerimin” dep qazaq tilin qoldaýǵa qarsy shyǵyp, qol qoımapty. Jetisip qalǵan eken!”, “Aýyt qazaq tilin qaıtsin, oralmandardy aldap alǵan aqshasyn qaıtarmaı, úıine qonbaı qashyp júr ǵoı ol” - degen neshe túrli pikirlerdi oqyp ta kóz jetkizdik.
Estýimizshe, byltyr osy Memlekettik til týraly zańdy talap etken Ashyq hatqa qol qoıýshylar sany 125 myńnan asyp ketkende, Qazybek Isa: “Aýyt baýyrym, Ulttyq keńeste júrsiń, endi Ashyq hatqa qol qoımasań bolmaıdy. Kezinde qazaq tilin qoldaý hatqa qarsy bolyp, qol qoımap ediń, endi aıybyńdy jýyp, Qazaq tilin júz myńnan asa qoldap jatqan azamattarǵa qosylsaıshy”-dep, qaıta-qaıta aıtyp, qulaǵyna quıyp, qýalap júrip, kelisimin alyp, onyń aty-jónin zorlaǵandaı etip, ózi jazypty…
Sóıtip, Qazaq tilin qoldaý hatqa qarsy bolǵan, tórt jyldan soń ǵana tóbelep júrgesin qolyn “qoıǵan” Aýytbaı endi “Qazaq tiliniń qamqorshysy” bola qapty. Kezinde tildi satqan Aýyt endi tilge janashyr bola ala ma? Joq, jeke maqsaty, jymysqy esebi boıynsha tildi paıdalanyp otyr.
Sol kezinde Qazaq tilin qoldaýǵa qarsy bolǵan Aýyt sol satqyndyq teris pıǵylymen Qazaq tilin qoldap Parlamentte Úkimetke qarsy shyqqan jalǵyz depýtat, “Aq jol” frakııasynyń múshesi, qaısar aqyn Qazybek Isany “parlamentten ketsin” dep otyrǵany. Bálkim, qanshama jala jaýyp, arandatý jasap júrgennen túk shyqpaǵasyn, qaıta jala jabylyp, qastandyq jasalǵan saıyn Qazybek Isany halyqtyń qoldaýy qatty kúsheıip ketkesin, osyndaı “Aýyttyq maımyl ádispen” “ózi ketýi kerek” degen úgit taratyp jatqany….
Aýyttyń bul kúlkili tirligi de 2011 jyly Muqtar Shahanov bastaǵan Memlekettik tildi talap etken áıgili 138-diń ashyq hatyna qarsy bolyp, orys tilin qoldap telearnaǵa suqbat bergen Janbolat Mamaıdyń endi 10 jyldan keıin bılikpen kelisip alatyn mıtıngisine onshaqty adamnan artyq eshkim kelmegesin “Qazaq tilin qoldaǵysh” bolyp, mıtıngi ótkizýi sekildi ǵoı. Biraq báribir sol onshaqty adamnan aspapty kelýshiler. Mamaıdyń tildi satqan satqyndyǵyn keshirsin be, belgili til janashyrlarynan bir adam da barmapty mıtıngige. Sol sekildi Aýyt Muqıbek te tildi satqan satqyndyǵynan tórt jyl ótkesin tilge “janashyr” bolamyn dep, aımandaı bolyp. áshkerelenip otyr. Mundaı “Ańqaý elge Aramza moldalar” osyndaı arzan “trıýktaryn” el bilmeıdi dep oılasa kerek.
Eshnárse de, eshkim de umytylmaıdy!
